Mavzu: Xivchinlilar sinfi - Mastigophora 1. Xivchinlilar sinfiga umumiy тавсиф. 2. Osimliksimon xivchinlilar. 3. Koloniya bollib yashovchi xivchinlilar. 4. Hayvonsimon xivchinlilar. 5. Parazit xivchinlilar. Terminologiya: pellikula, xromotofor, stigma, avtotrof, getero- trof, miksotrof, paramila, makrogameta, mikrogamita,tripano-, kalazar. soma, uyqu kasali, leyshmaniya, lambliya, trixomonas, kalazar.

Xivchinlilar sinfi klassifikatsiyasi Kenja sinf TurkumTur Osimliksimon xivchinlilar- Phytomas- tigina Qalqondorlar - Dinoflagellata Seratium,tun yogduchisi Evglenasimonlar - Euglenoidea Yashil evglena Fitomonadlar - Fitomonadina Voolvox, eudorina Hayvon- simon xivchinlilar – Zoomasti- gina Yoqali xivchinlilar - Dinoflagellata Yoqali xivchinli Ildizxivchinlilar- Rhizomastiguna Mastigamyoba Kinetoplastidlar - Kinetoplastida Bodo, tripanosoma, leyshmaniya, Kopxivchinlilar - Polymastigina Lambliya,trixomonas Gipermastiginalar- Gipertmastigina Termit kopxivchinlisi Opalinalar - Opalina Baqa opalinasi

Xivchinlilar sinfi – Mastigophora - xivchinlar yordamida harakatlanadi; - xivchin bitta, bazan ikkita yoki undan koproq; - hujayrasi organik pellikula bilan qoplangan - tana shakli doimiy; - osimliksimon va hayvonsimon xivchinlilar kenja sinflariga bolinadi. Osimlik xivchinlilar – Phytomastigina Osimlik xivchinlilar – Phytomastigina kenja sinfi. kenja sinfi. - tuzilishi bir hujayrali suvotlariga oxshaydi. - hujayrasida yashil rang beruvchi xromatoforalar bor; - yoruglikda osimliklar singari avtortrof; qorongilikda hayvonlarga kabi geterotrof oziqlanishga otadi; hayvonlarga kabi geterotrof oziqlanishga otadi;

Evglenasimonlar: yashil evglena

Qalqondor xivchinlilar: Seratium

Yashil evglena - Euglena virides - hujayra duksimon yupqa pellikula bilan qoplangan; - tanasi oldingi uchida bitta uzun xivchini borl; - sitoplazmada yirik yadro,tayoqchasimon yashil xro- motoforalar,qisqaruvchi vakuolasi,qizil kozchasi bor; motoforalar,qisqaruvchi vakuolasi,qizil kozchasi bor; - xivchinini parmaga oxshatib aylantirib, suvda suzadi. - yorugda fotosintez orqali organik modda – paramila sintezlaydi; sintezlaydi; - qorongida suvda erigan organik moddalar bilan geterotrof oziqlanadi; geterotrof oziqlanadi; - ayrim turlari ikki xil (avtotrof,geterotrof) oziqlanadi; - ikki xil usulda oziqlanish miksotrof (aralash) deyiladi.

Fitomonadlar: volvoks koloniyasining tuzilishi.

Volvokslar - сhuchuk suvlarda koloniya bolib yashaydi; - сhuchuk suvlarda koloniya bolib yashaydi; - hujayralari sitoplazmatik ipchalar orqali ozaro tutashgan; - hujayralari vegetativ va generativ xillarga ajratiladi; - koloniyasi korinishi kop hujayralilar blastulasiga oxshaydi; - volvox kop hujayralilarning kelib chiqishini tushuntirishda ahamiyatga ega. Xivchinlilarning kopayishi - yashil evglena faqat jinssiz boyiga ikki bolinib kopayadi; - jinssiz kopayishda generativ hujayralar koloniya hosil qiladi; - jinsiy kopayishda generativ hujayralardan - makrogameta va ikki xivchinli urug hujayralar - mikrometalar hosil boladi; ikki xivchinli urug hujayralar - mikrometalar hosil boladi; - mikrogametalar suv orqali makrogametani uruglantiradi; - zigota qishlab, bahorda yangi volvoks koloniyasi hosil qiladi.

Ildizxivchinlilar: Mastigamyoba Ildizxivchinlilar: Mastigamyoba

Hayvonsimon xivchinlilar – Zoomastigina Hayvonsimon xivchinlilar – Zoomastigina kenja sinfi kenja sinfi - hayvonsimon xivchinlilar - yakka yashovchi bir hujayralilar; - hayvonsimon xivchinlilar - yakka yashovchi bir hujayralilar; - barcha hayvonlar singari geterotrof oziqlanadi; - barcha hayvonlar singari geterotrof oziqlanadi; - ular chuchuk suvda erkin yashaydi, odam va hayvonlarda parazitlik qiladi. Bodolar (Bodo) Bodolar (Bodo) - ikki xivchinli hayvonlar, chuchuk suv havzalarida uchraydi; - sitoplazmasi xivchinlari asosida pellikulasi bolmaydi, bu joyi orqali bakteriyalarni yutib oziqlanadi. bakteriyalarni yutib oziqlanadi.Tripanozomalar - odam va umurtqali hayvonlar qonida parazit yashaydi; - hujayrasi bir xivchinli tasmaga oxshaydi, olchami mkm keladi; - tropik Afrikada Rodeziya tripanosomasi, uyqu kasalligini paydo qiladi; - bemor kop uxlaydi, ozib ketib, davolanmasa halok bolishi mumrin; - tripanosomani antilopalardan odamga se-se pashshasi yuqtiradi; - ayrim xivchinlilar chumolilar ichagida simbioz yashab, osimlik sellyulozasini hazm qilishda chumolilarga yordam beradi. sellyulozasini hazm qilishda chumolilarga yordam beradi.

Parazit xivchinlilar: А- трихомонас, Б- трипаносома, В-лейшмания): 1-ogiz teshigi, 2-bazal tanacha, 3-yadro, 4- oldingi xivchin,5,10-tolqinsimon parda, 6-keyingi xivchin, 7-vakuollar, 8- oq tayoqcha,9-blefaroplast, 11- xivchin,12-hyujayra ichidagi 4 ta parazit, 13- xivchinli leyshmaniya.

Kinetoplastidlar: uyqu kasali va se-se pashshasi

Tripanosomaning jinsiy sikli

Trixomonadalar - tort yoki koproq xivchinlar yordamida harakatlanadi; - Ichakda va siydik - tanosil yollarida parazitlik qiladi; Ichak lambliyasi Ichak lambliyasi - 8 xivchinli, on ikki barmoq va ingichka ichakda parazit; - bazan ichak,ot yollarini yalliglantirib, holitsistid paydo qiladi. Leyshmaniyalar - Leyshmania odam terisi hujayralarida parazitlik qiladi; - Leyshmania tropica odam terisi hujayralarida parazitlik qiladi; - terida surunkali yara paydo qiladi;yara ornida chandiq qoladi; - parazit Orta Osiyo janubiy hududlarida tarqalgan; - leyzmaniyani iskabtopar yumronqoziqdan odamga yuqtiradi ; - teri leyshmaniyasi itlarda ham uchraydi; - jigar, taloq,qizil iliqda parazitlik qilib, - Leishmania donovani jigar, taloq,qizil iliqda parazitlik qilib, - juda ogir ichki leyshmanioz – paydo qiladi; - juda ogir ichki leyshmanioz – kalazar paydo qiladi; - ayrim xivchinlilar chumolilar ichagida yashab, sellyulozasini hazm qilishga yordam beradi;

Lambliya - Lamblia intestinalis: A- yon va B- qorin tomondan korinishi, B - ichak epiteliysiga yopishgan lambliya: 1 - xivchinlar, 2 - bazal tanacha, 3 - sorgich, 4 - yadro, 5 - parabazal tanacha, 6 - aksostil. 3 - sorgich, 4 - yadro, 5 - parabazal tanacha, 6 - aksostil.

Gipermastiginalar: termitlar ichagi giptrmastiginalari