Антропогендік фактор деп адамны ң қ ызмет ә рекетінен жа ң а т ү рде туындайтын фактор. Адамны ң шаруашылы қ іс- ә рекеті салдарынан қ орша ғ ан ортаны ң кейбір жерлеріні ң ө згергені соншалы қ, таби ғ и құ рауыштарыны ң байланысы бас қ а болып, б ұ рын ғ ы кешендермен салыстыр ғ анда жа ң а кешендер қ алыптасады.

Д ү ние ж ү зіндегі ш ө лдерді ң шы ғ у тегі негізінде антропогендік болып саналады. Қ азіргі уа қ ытта ш ө л аума ғ ы 10 миллион шаршы километрге жетті, б ұ л б ү кіл құ рлы қ аума ғ ыны ң 7 пайызына жуы қ. К ө птеген жер к ө леміні ң ө згеруі шаруашылы қ ты ң, мысалы, eгіc ал қ аптарыны ң тым ү лкен болуы, оларды ң д ұ рыс к ү тілмеуі, қ ор ғ аныш орман-то ғ ай белделері мен ы қ тырма белдеулерді ң болмауы, құ рылыс салу, пайдалы қ азбалар ө ндіру кезінде ү сті ң гі қ абатты ң жала ң аштануы, малды ң тым к ө п жайылуы та ғ ы да бас қ а ж ұ мыстарды ң д ұ рыс ж ү ргізілмеуі салдарынан орын алды.

Қ азіргі кезде антропогендік факторлар ә серіні ң артуынан к ү рделі экологиялы қ проблемалар: к ө шетхана эффектісі, қ ыш қ ыл жа ң быр, ормансыздандыру, ядролы қ қ ыс, озон кабатыны ң ж ұқ аруы мен тесілуі, ш ө лейттену, т. б. туындады. Антропогендік факторлар ғ а ө нерк ә сіп индустриясыны ң барлы қ салалары, к ө лік, ауылшаруашылы ғ ы, орман шаруашылы ғ ы, энергетика, атом қ аруын сынау, м ұ най, газ ж ә не тау-кен ө ндіріс салалары, т. б. жатады.

А Қ Ш-ны ң Вашингтон қ аласында орналас қ ан б ү кіл ә лемдік ба қ ылау институтыны ң м ә ліметтері бойынша таби ғ и орта жылдан жыл ғ а нашарлауда. Институт жарияла ғ ан м ә ліметтерге с ү йенсек жылына 16,8 млн. га тропикті ыл ғ алды орман жойылып, жерді д ұ рыс пайдаланбау салдарынан 6 млн. га ш ө л пайда болып, қ ыш қ ыл жа ң бырдан 50 млн. га орман за қ ымдалып, планетада ғ ы жыртылатын жерді ң 26 млрд, т. к ұ нарлы қ абаты мен ө сімдіктерді ң мы ң т ү рінен айырылып қ алатын жа ғ дай туып отыр ғ аны аны қ тал ғ ан.

таби ғ и ресурстар ғ а ы қ пал жасайтындар; ө ндірісті ң ө зіне ә сер ететіндер (мысалы, ортаны ң ластануы); таби ғ ат пайдаланушы ретінде адам ғ а ә сер тигізетіндер. Жо ғ арыда карастырыл ғ ан абиоталы қ, биоталык, ж ә не антропогендік факторларды ң таби ғ и ресурстарды пайдалану процестеріне ы қ пал ететін кез келген ә серлерін таби ғ и пайдалануда ғ ы фактор деп атайды. Таби ғ и пайдалануда ғ ы фактор объектілер т ү рлеріне байланысты ү ш топ қ а б ө лінеді:

Сонымен экологиялы қ факторларды ң топтастырылуын тал қ ылауды ая қ тай келе, оларды ң барлы ғ ыны ң жиынты ғ ы экож ү йені ң қ асиеттеріне ғ ана емес, оны ң даму процесіне де басшылы қ жасайтынды ғ ына ерекше назар аудару қ ажеттігі с ө зсіз. Қ орша ғ ан ортаны кор ғ ау мен таби ғ и ресурстарды о ң тайлы пайдалануды ң бірде-бір м ә селелерін таби ғ атты ң жанды ж ә не жансыз компоненттері арасында ғ ы байланыстарды ң ғ ылыми негіздерін ескермей шешуге болмайды.

Антропогендік ө ндірістік фактор. Жо ғ арыда антропогенді факторды ке ң аукымды ма ғ ынада карастырса қ, енді адам- ө ндіріс объектісі - қ орша ғ ан орта ж ү йесіндегі оны ң бір негізгі б ө лігіні ң бірі болып саналатын антропогенді ө ндірістік фактор ғ а то қ тал ғ ан ж ө н.

Антропогендік ө ндірістік фактор (А Ө Ф) деп тікелей ө ндіріс процесіне қ атысатын қ ызметкерді ң денсаулы ғ ын ө те-м ө те қ олайсыз зардаптар ғ а ұ шырататын ж ә не белгілі ө ндіріс процесіні ң н ә тижесінде қ орша ғ ан ортаны антропогенді ө згерістерге итеруге қ абілеті бар факторды айтады. Б ұ л жерде та ғ ы да е ң бектік, ө ндірістік ә рекетке байланысты фактор туралы аны қ тама ғ а ерекше к өң іл б ө лініп отыр ғ анын еске саламыз.

А Ө Ф ә р-т ү рлі нышанмен топтастырылады. Ө зіні ң таби ғ атына байланысты антропогендік ө ндірістік факторлар физикалы қ, химиялы қ, биологиялы қ, психофизиологиялы қ болып б ө лінеді. А Ө Ф тигізетін ә серіне байланысты мынадай т ү рлерге б ө луге болады: зиянды - ә серлері белгілі жа ғ дайда ө ндіріс қ ызметшілерін ауыртатын немесе оларды ң ж ұ мыс қ а қ абілеттілігін т ө мендететін антропогендік ө ндірістік факторлар (мысалы, шу, діріл, электрмагниттік ө рістер, зиянды заттектерді ң шы ғ арындылары);

қ ауіпті - ә серлері белгілі жа ғ дайларда ө ндірісте ж ұ мыс істейтіндерді жара қ аттандыратын немесе бас қ а да денсаулы қ - тарыны ң к ү рт т ө мендеуіне апаратын антропогендік ө ндірістік факторлар (электр то ғ ы, белгілі денгейдегі газ т ү ріндегі хлорды ң м ө лшері, шу, діріл ж ә не т. б.);

ерекше қ ауіпті - белгілі жа ғ дайда ө нерк ә сіптік апаттар ту ғ ызатын, я ғ ни ө нерк ә сіптік к ә сіпорындарды ң ө зіне тиісті энергия қ орыны ң тал қ андататын т ү рі мен м ө лшеріні ң б ө лінуі, сонымен қ атар кейбір шикізат т ү рлері, аралы қ ө німдер, к ә сіпорынны ң негізгі ө німдері, ө ндіріс калды қ тары, ө нерк ә сіп ала ң ында орнатыл ғ ан технологиялы қ құ рал-жабды қ тар апатты қ процеске тартылып халы ққ а, қ ызметкерлерге, қ орша ғ ан орта ғ а ж ә не ө нерк ә сіп к ә сіпорыныны ң ө зіне алапатты қ зардап шектіретін факторларды тудыратын ( иондандыратын с ә улелену, ө рт, жарылыс,к ө п м ө лшерде газ т ә різді хлорды ң шы ғ уы) антропогендік ө ндірістік факторлар болып саналады.