*1Мемлекетті ң бас қ ару нысаныны ң формалары мен т ү рлері *3 Республикалы қ бас қ ару ж ү йесі *4 Қ аза қ стан Президенттік бас қ ару нысанында ғ ы бірт ұ тас мемлекет

Мемлекетті ң белгілері ж ә не оны ң т ү сінігі - мемлекетті ң қ о ғ амнан ж ә не бас қ а да қ о ғ амды қ ұ йымдардан айырмасын білуге к ө мектесетін, ө зіне т ә н белгілері болады. Біріншіден, мемлекетті ң т ұ тас аума ғ ы болады, онда сол елді ң ө з хал қ ы т ұ рады ж ә не о ғ ан сол мемлекетті ң саяси ө ктемдігі ж ү реді. Сол аума қ та ө мір с ү ретін адамдар конституциялы қ құқ ы қ тары мен міндеттіктерін пайдаланып сол мемлекетті ң азаматтарына айналады. Қ андай мемлекет болмасын ө зіні ң аума ғ ын сырт қ ы бас қ ыншылы қ тан қ ор ғ ау ү шін к ө п жа ғ дайларды ұ йымдастырады ж ә не шешеді. Екіншіден, мемлекетті ң қ о ғ амды, оны ң қ ызметін ө з ж ө нінде бас қ ару ғ а құ рыл ғ ан, ерекше аппараты бар, саяси ( ө кіметі) билігі болады. Демократиялы қ қ о ғ амда ө кімет халы қ пен бірге болады, себебі ол мемлекетті ң аппаратын құ р ғ анда тікелей қ атынасып, б ө ліктеріні ң қ ызметіне ба қ ылау ж ү ргізеді. Ө зіне ж ү ктелген қ ызметті орындау ү шін, саяси ө кімет, за ң дар қ абылдайды ж ә не бас қ а да б ә ріне бірдей шешімдер шы ғ арады. Ү шіншіден, тек мемлекет ғ ана ө зін т ә уелсіз билік иесі екендігін к ө рсетеді. Мемлекеттік ө кімет - жо ғ ар ғ ы, туелсіз ж ә не б ө лінбейді. Оны ң жо ғ ар ғ ылы ғ ы ж ә не т ә уелсіздігі ө зінен бас қ а, мысалы партиялар ғ а не болмаса бас қ а да ұ йымдар ғ а б ө лінбейді, себебі мемлекет ө зіні ң ө кімет билігін еш қ андай бас қ а ұ йымдармен б ө ліспейді. Мемлекетті ң т ә уелсіздігі халы қ ты ң т ә уелсіздігіне қ арсы қ ойылма ғ ан. Т ө ртіншіден, мемлекетті ң ө зі ғ ана, б ө рін тегіс қ амтитын ұ йым. Ол барлы қ халы қ ты біріктіреді ж ә не оны ң атынан шы ғ ады. Оны ң шешіміні ң, барлы қ азаматтар ғ а ж ә не оларды ң ұ йымдарына міндеттілік ма ң ызы бар. Бесіншіден, тек мемлекет қ ана, ө леуметтік қ ажеттіліікке, отан Қ ор ғ ау ғ а, мемлекеттік аппаратты ұ стау ғ а, ө з азаматтарынан ж ә не барлы қ ұ йымдардан алым-салы қ жинайды.

Қ аза қ стан Республикасы - президенттік бас қ ару нысанында ғ ы унитарлы қ (бірт ұ тас) мемлекет. Бас қ ару нысаны мынандай м ә селелерді т ү сінуге м ү мкіндік береді; мемлекетті ң жо ғ ар ғ ы органы қ алай құ рылады ж ә не оларды ң құ рылымы қ андай; жо ғ ар ғ ы ж ә не бас қ а мемлекеттік органдарды ң арасында ғ ы қ арым- қ атынастарды ң негізінде қ андай принциптер жатыр; жо ғ ар ғ ы мемлекеттік билік пен т ұ р ғ ындарды ң арасында ғ ы қ арым- қ атынас қ алай құ рыл ғ ан; жо ғ ар ғ ы мемлекеттік органдарды ң ұ йымдастыру қ ызметі азаматтарды ң құқ ы ғ ы мен бостанды ғ ын қ амтамасыз етуге қ андай, де ң гейде м ү мкіндік береді. Жо ғ арыда ғ ы белгілерге байланысты 1995 жылды ң 30 тамызында қ абылдан ғ ан Қ аза қ стан республикасы Конституциясыны ң 2-бабына байланысты " Қ аза қ стан Республикасы президенттік бас қ ару нысанында ғ ы бірт ұ тас мемлекет".

РЕСПУБЛИКАЛЫ Қ БАС Қ АРУ Ж Ү ЙЕСІ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? Республика деген мемлекетті бас қ ару жо ғ арыдан т ө мен қ арай белгілі бір мерзімге сайлау ар қ ылы ж ү зеге асуды білдіреді. Қ азіргі кезде Республиканы ң екі т ү рі бар: олар Президенттік ж ә не Парламенттік. Аттарыны ң ө зі айтып т ұ р ғ андай, бірінде мемлекеттік бас қ ару билігі президентті ң, екіншісінде парламентті ң қ олында жина қ тал ғ ан. Бізді ң мемлекетіміз президенттік бас қ ару нысанында ғ ы республика т ү ріне жатады, ол Қ аза қ стан Республикасы деп аталады. КСРО тара ғ аннан кейін Қ аза қ стан 1991 жылы 16 желто қ санда ө зіні ң т ә уелсіздігін жариялап, т ә уелсіз мемлекет атанды жылы Біріккен Ұ лттар Ұ йымына м ү ше болды. Б ұ л Қ аза қ станны ң халы қ аралы қ де ң гейінде беделіні ң ерекше арт қ анын к ө рсетеді. Елімізді ң т ұңғ ыш президенті Н ұ рс ұ лтан Ә біш ұ лы Назарбаев жас мемлекетімізді ң буыны бекіп, ө ркендей т ү суіне зор е ң бек сі ң іріп келеді.

Президенттік бас қ ару нысандары ә р елде ә рт ү рлі болады. Президенттік бас қ ару ғ а т ә н мынандай сипаттарды айту ғ а болады: 1. Президентті парламентсіз сай лау ж ә не ү кіметті құ ру т ә сілі; 2. Ү кіметті ң парламентті ң алдын да емес, президентті ң алдында ғ ы жауаптылы ғ ы; 3. Парламенттік республика ғ а қ а ра ғ анда, мемлекет басшысы ны ң ө кілеттілігіні ң к ө бірек ке ң дігі.

Президенттік Республика қ азіргі кездегі мемлекеттік бас қ аруды ң бір нысаны ретінде Қ аза қ стан Республикасында парламентаризм мен қ атар, Президентті ң қ олына мемлекетті ң басыны ң ж ә не ү кіметті ң басшысыны ң ө кілеттігін жинап береді. Қ аза қ стан Республикасыны ң Конституциясыны ң 40- бабы бойынша: 1. Қ аза қ стан Республикасыны ң Президенті - мемлекетті ң басшысы, мемлекетті ң ішкі ж ә не сырт қ ы саясатыны ң негізгі ба ғ ыттарын ай қ ындайтын, ел ішінде ж ә не халы қ аралы қ қ атнастарды Қ аза қ станны ң атынан ө кілдік ететін е ң жо ғ ар ғ ы лауазымды т ұ л ғ а. 2. Республиканы ң Президент мемлекеттік билік бірлігіні ң, Конституцияны ң мыз ғ ымасты ғ ыны ң, адам ж ө не азам ат құқ ы қ тары мен бостанды қ тарыны ң нысаны ә рі кепілі. 3. Республика Президенті мемлекеттік билікті ң барлы қ тарма ғ ыны ң келісіп ж ұ мыс істеуін ж ә не ө кімет органдарыны ң халы қ алдынд а ғ ы жауапкершілігін қ амтамасыз етеді.