Қ. А. Ясауи атындағы ХҚТУ Жүйке аурулары кафедрасы

Кіріспе Деменцияға түсінік Негізгі бөлім Деменция классификациясы Этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емі, алдын алу шаралары. Қорытынды Жоспар

Деменция (лат. dementia) өткен шақта игерген танымдық қасиеттері мен тәжірибелік дағдыларының жойылуы мен жаңа мүмкіндіктерді игере алмайтын жүре пайда болатын кемақылдылық.Олигофрения мен айырмашылығы,бұл дерт туа пайда болған психиканың толық дамымауы,ал деменция мидың зақымдалуына байланысты дамитын,жиі қарттық кезеңде пайда болатын психикалық қызметінің ыдырауы.

Деменция жиі үдемелі түрде әлеуметтік бейімсіздікпен жүреді,тіпті мүгедектікке де алып келуі мүмкін.Көбінесе үлкен жастағы қарт адамдарда кездеседі.

Кездесу жиілігі жасқа байланысты

Деменция классификациясы

Қ антамырлы қ деменция:инсульт не инфаркт ал ғ ан қ арт адамдарда Атрофиялы қ деменция: қ артты қ деменция немесе сенильді деменция Аралас типті деменция Үлкен жастағы деменция

Біріншілік Екіншілік Этиологиясы бойынша

Аралас тип Ми қ антамырлы қ аурулар:бас миыны ң инфаркты,геморрагиялы қ инсульт,атеросклероз т.б. Нейродегенеративті аурулар:Альцгеймер,Пик аурулары,Леви денешікті деменция,кортико базальді деменция. Біріншілік деменция 90%

Инфекциялық Иммунодефицитті Зат алмасу бұзылысы Қатерлі ісік Алкоголизм Екіншілік деменция себептері

қ ыртысты қ (Альцгеймер ауруы, ма ң дай- самайлы қ дегенерация, алкогольді энцефалопатия ); қ ыртысастылы қ ( ү демелі ядро ү стілік паралич,Гентингт он ауруы,Паркинсон ауруы, мультиинфарктты деменция (а қ затты ң за қ ымдалуы)); қ ыртысты- қ ыртысастылы қ (Леви денешіктерімен, қ ыртысты- базальді дегенерация, тамырлы қ деменция); мультифокальді к ө птеген за қ ымдалу оша ғ ымен (Крейтцфельдт Якоб ауруы). Орналасуы бойынша :

Лакунарлы (оша қ ты) Тотальді (жалпы) Формасы бойынша

Дисмнестикалық кемақылдылық. Ең басты болып есте сақтау қабілеті бұзылады:үдемелі және фиксациялық амнезия. Эмоциональді-тұлғалық сфера қатты зақымдалмайды:тұлғалық ядро өзгерістерінен күйгелектік,жылағыштық,эмоци оналды тұрақсыздық болуы мүмкін.Мысалы: Альцгеймер ауруы Лакунарлы

Танымдық сферада (есте сақтау патологиясы, еркін зейін аудару мен қабылдаудың,абстрактті ойлаудың бұзылысы) және тұлғалық қасиетіндегі (адамгершілік қасиеттерінің:борышкерлік,сыпай ылық,әдептілік,ізеттілік, ұяңдық қасиеттері,тұлғалық ядро бұзылысы)дөрекі бұзылыстар.Себептері:маңдай бөлігінің ошақты атрофиялық және тамырлық зақымдалулары. Тотальді

Этиологиясы

Альцгеймер ауруының себебі белгісіз,дегенмен тұқым қуалаушылық ретінде кейбір генетикалық бұзылыстар алып келеді. Бұл дертте бас ми бөлімдері дегенерацияға ұшырайды,яғни жасушалар құрылымы бұзылады,қалған жасушалардың нейромедиаторларға әсері төмендейді.Патологиялық тін пайда болады(сенильді табақшалар және нейрофибриллярлы шумақша тәрізді табақшалар жиналуы)және дәрігер мидың биопсиясы кезінде анықтайтын аномальді белоктар.

Майдаошақты инсульттар.Мұндай микроинсульттар ми тінін біртіндеп жоя бастайды.Бұл деменция мультиинфарктты деменцияға жатады.Ол жиі жоғары қан қысымында немесе қант диабетінде бас миының қан тамырлары зақымдалуынан болады. Деменцияның таралуы бойынша екінші себептері

Сирек кездесетін Пик синдромы.Ол Альцгеймер ауруына ұқсас болғанымен,ол бас миының кіші аймағын зақымдайды,баяу дамиды. Паркинсон ауруында ерте ме кеш пе 1520% деменция дамиды. ЖИТС және КрейтцфельдтЯкоб ауруларында сирек,тез өрістеумен жүреді.Оның қоздырушысы прион деп аталатын вирустәрізді агент.(сонымен қатар сиыр құтыруын шақырады(кеуекті энцефалит)). Деменцияның басқа себептері

Қалыпты қысымды гидроцефалиядағы деменция : миды қоршап тұрған сұйықтық дұрыс сіңбегенде деменция дамиды. C онымен қатар бас ми жарақаты кезінде немесе жүрек тоқтауында дамиды. Үнемі бастан соққы алатын адамдарда, мысалы боксшыларда жұдырықтық деменция болады.

Деменцияның симптомдары зақымдалу ошағының орналасуына, даму сатысына және индивидуалды ағзаның ерекшелігіне байланысты пайда болады. 3 сатысы бар Ерте сатысы Аралық сатысы Кеш сатысы Симптомдары

Симптомдар біршама аз, тіпті білінбей кетуі де мүмкін. Көбіне олар былай көрінеді : ұмытшақтық уақытты есептеу бұзылысы таныс мекен жайды дұрыс емес бағдарлау. Ерте сатысы

Симптомдардың біршама көрініс беруі, науқастардың іс әрекет мүмкіндіктері тарылуы. Тұрмыстық мәселелер мен күнделікті белсенді жұмыс атқаруда басқа адамның көмегі қажет. Бұл сатының белгілері : жақын арада өткен оқиғаның ұмытылуы жаңа ақпаратты меңгеру мен есте сақтай алмауы өз үйін бағдарлау қабілетінің төмендеуі өзіне күтім жасауға қажеттілік мінез құлық өзгерісі ( мән мағынасыз жүру, бір сұрақты қайталап қоя беру т. с. с ) Аралық сатысы

Толыққанды басқа адамдардың көмегіне мұқтаж, пассивті. Барлық симптомдардың үдеуінен тұлғалық қасиеті жоғалады. Келесі белгілер анықталады : Уақыт және кеңістікте бағдарлаудың жоғалуы Достарын және туыстарын танымау Қозғалудың қиындығы ( төсек орнынан тұрудан бас тартуға дейін ) Кахексия Апатия Мінез құлықтық және көңіл күй бұзылысы ( өте жоғары агрессияға дейін ) Сөйлеудің жоқтығы Айтылған сөзге реакция болмауы Кішігірім болса да мұқтаждықтарына басқа адамның көмегі қажет Кеш сатысы

Абыржулық Ұйқы бұзылысы ( кейбірлері тіпті ұйықтай алмайды ) Галлюцинация Кейін қарай шегіну ( қазір болған жағдайды қабылдамай өткен шақты еске ала береді ) Сенильді көріністің аса сілтемелеушілікпен нашарлануы ( ой өрісінің тарылуы, сөздерінің бір сарындылығы, бұрынғы қызығушылықтарының жоғалуы, мылжыңдық, ызаға тигіштік ) Жыныстық бұрмаланушылыққа бейімділік Сенильді деменция үшін тән белгілер

Диагностика Когнитивті бұзылыстар мен деменцияға күдік болғанда науқасты кешенді тексеру қажет. Тексеру жоспары бойынша : Анамнез жинау Неврологиялық тексеру ( психометриялық тесттер ) Инфекциялық немесе метоболизмдік бұзылыстарды анықтау мақсатында лабораториялық анализдер жасау ( ЖҚА, БхА, гармональді зерттеу, қандағы қант деңгейңн анықтау т. б.). Аспаптық зерттеу ( ЭЭГ, рентген, КТ, МРТ, позиционды томография т. б.)

Деменцияда когнитивті бұзылыстар ерте сатысында байқала бермейді. Сол себепті көбіне кеш сатыларында анықталады және науқастағы когнитивті бұзылыстарды отбасындағы жақын туысқандарынан, яғни науқастың ұмытшақтығын, сөздерді шатастыруын, әлеуметтік ортамен байланыс үзгендігі сұрастыру арқылы анамнезді жинастырамыз. Науқастың жас ерекшелігін, басынан өткізген ауруларын ескеру керек. Анамнез

(Mini-Mental State Examination – MMSE) Психикалы қ Жа ғ дайды Қ ыс қ аша Зерттеу (Frontal Assessment Battery – FAB) Ма ң дайлы қ Дисфункция Батареясы Са ғ ат салу тесті (Global Deterioration Rating)Жалпы т ө мендеу(нашарлау) шкаласы Психометриялық тесттер

1 Уақыт бағдары ( уақыт мерзімін сұрау : күн, апта, ай, жыл )0-5 2 Орналасу бағдары ( ел, облыс, аудан, қала, клиника, бөлме )0-5 3 Қабылдау : үш сөзді қайталаңыз : қалам, үй, мысық Көңіл бөлу концентрациясы :100 ден 7 ні алып тастаңыз, бес рет немесе : тарақ сөзін керісінше оқыңыз Еске сақтау : үш сөзді қайталаңыз Сөйлеу : затты атау ; қалам, үстел. Сөйлемді қайталау : мен бүгін дүкенге бардым т. б этапты команда : оң қолыңызбен қаламды алып, екіге бүктеп, үстел үстіне қойыңыз Оқу : оқыңыз және орындаңыз a)Көзіңізді жұмыңыз b)Сөйлем жазыңыз Сурет салыңыз : бір бірімен байланысқан бесбұрышты фигура 0-3 (Mini-Mental State Examination – MMSE) Психикалық Жағдайды Қысқаша Зерттеу

28 – 30 балл – когнитивті бұзылыстар жоқ 24 – 27 балл – дементтікалды когнитивті бұзылыстар 20 – 23 балл – жеңіл дәрежелі деменция 11 –19 балл – орта дәрежелі деменция 0 – 10 балл – ауыр деменция Талдау қорытындысы

1 Концептуализация. Жалпы сөзді айтуы керек : Алма мен алмұртқа ортақ не ? жауап : жеміс. Сол сияқты үш сөйлем. Макс.3 балл 2 Сөйлеу жылдамдығы :1 минут ішінде с әрпінен басталатын сөз айту >9 сөз -3 балл,7- 9 сөз -2 балл,4-6 сөз - 1 балл,4> сөз -0 балл 3 Динамикалық праксис : дәрігердің іс әрекетін 3 сериялы қайталау.1 жұдырықты үстел бетіне горизонтальді орналастыру.2 қол ұшын үстелдің медиальді шетіне вертикальді қою.3 қол ұшын көлденеңінен алақан бетімен үстел үстінде орналастыру. 1 серияда дәрігерді бақылайды 2. дәріге рмен бірге қайталайды.3 өзі жасайды. макс 3 бал 4 Қарапайым таңдау реакциясы : Дәрігер балғашықпен үстелді 1 рет ұрса науқас 2 рет ұру қажет және керісінше. Макс.3 балл 5 Күрделі таңдау реакциясы : Дәрігер балғашықпен үстелді 1 рет ұрса науқас ұрмауы қажет, ал 2 рет ұрса 1 рет ұру қажет Макс.3 балл 6 Қармау рефлексі : науқас қолын тізесіне алақанын жоғары қаратып отырады. Жоқ болса 3 Ұстау керек па деп сұраса 2 Ұстамау керек деп айтылған сон ұстамаса 1 Ұстап алса 0 7 Жалпы балл 0-18 (Frontal Assessment Battery – FAB) Маңдайлық Дисфункция Батареясы

Дәрігер науқасқа шеңбер етіп сызып, сандарды циферблаттағыдай реттілікпен жазып шығып, белгілі бір уақытты сызып көрсетуін өтінеді. 10 балл – норма, шеңбер сызылған, сандар дұрыс орналасқан, стрелкалар айтылған уақытта орналасқан. 9 балл – стрелкалар аздап анық орналаспаған. 8 балл – стрелкалар орналасуында айқын қателік 7 балл – стрелкалар уақытты мүлдем дұрыс көрсетпеген 6 балл – стрелкалар дұрыс сызылмаған ( мысалы, қажетті уақыт дөңгелектенген ) 5 балл – циферблатта сандар дұрыс орналаспаған : кері ретімен орналасқан ( сағат тіліне қарсы ) немесе сандар арасы әркелкі. 4 балл – сағат бүтіндігі жойылған, немесе шеңберден тыс орналасқан. 3 балл – сандар мен циферблат бір бірімен байланыссыз. 2 балл – науқас тапсырманы орындауға тырысады бірақ сәтсіз. 1 балл – науқас тапсырманы орындауға талпынбайды. Сағат салу тесті

Қалқанша без ауруларын немесе инфекциялық ауруларды анықтау мақсатында қан анализдерін зерттеу. Альцгеймер ауруын анықтау үшін ми биопсиясын тексеру. Сенильді табақшалар анықталады. Инсульт, гидроцефалия, ми ісігін анықтау мақсатында КТ, МРТ қолдану. Аспаптық және лабораториялық зерттеулер

Этиологиялық Патогенетикалық Спецификалық Реабилитациялық Емі Деменцияға қарсы препараттар Ноотроптар Антиглутаматты препарат мемантин («Акатинол»). Ацетилхолинэстераза ингибиторлары : донепезил («Арисепт»), ривастигмин («Экселон»), галантамин («Реминил»), ипидакрин («Нейромидин»). Нейролептиктер Антидепрессанттар Комплексті витаминдер(В тобының)

Реабилитациялық ем және алдын алу шаралары Этиологиясын дер кезінде жою арқылы деменцияның даму барысын біршама төмендете аламыз. Ми қан тамырлық аурулардың алдын алу керек, егер ол аурулар дамып үлгерген болса әрі қарай асқыну болдырмау жолдарын қарастыру қажет. Деменцияда есте сақтау қабілеті төмендеуіне байланысты әртүрлі мидың жұмысын жақсартатын ми жаттықтыру тапсырмаларын орындату керек. Көп кітап оқу, жаттау, есте сақтау, қайталап еске алып тұру.

Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет !!!

Психиатрия и наркология Н. Н. Иванец., Ю. Г. Тюльпин., в. В. Чирко., М. А. Кинкулькина Москва Психиатрия Н. М. Жариков., Д. Ф. Хритинин., К. Т. Сарсембаев Алматы 2010 Диагностика деменции. Методические рекомендации Научная информация 4 В. В. Захаров, Н. Н. Яхно Клиника нервных болезней им. А. Я. Кожевникова ?id=36 ?id=36 Пайдаланылған әдебиеттер