1.ЭЕМ-дердің қысқаша даму тарихы 2.Компьютердің жұмыс ерекшеліктері 3. Дербес компьютердің базалық конфи- гурациясы (құрамы мен құрылымы) 4. Жүйелік блоктың ішкі құрылғылары 5. Шиналар 6.Компьютердің ішкі жажды 7.Қосымша құрылғылар

1.ЭЕМ-дердің қысқаша даму тарихы 1946 жилы алғаш пайда полған ENIAC (АҚШ, Мас- сачусетс технологиялық институты) ЭЕМ-і элект- рондық шамдар негізінде жұмыс істейтін, үлкен зал- да-да орналасқан, көлемді электрондық жабдық по- латыни. Электрондық шамда-дан жасалған компь- ютерлер ЭЕМ-дердің бірінші букины ( ж.) полип сана лады. Бірақ 1948 жилдың өзінде-ақ шамдар жартылай өт- кізгіштермен (транзисторлар, диодтар) алмастыры- лип, компьютерлердің бұрынғы жұмыс өнімділігі сақталынғанмен, көлемі жүз эссеге дейін төмендеді. Жартылай өткізгіштер тұратын компьютерлер ЭЕМ-дердің екінші букинын( ж.) құрайды.

1960 жилдары интегралдық схемалар шыға баста ты да, олардан жасалған компьютерлер көлемі тіпті кішірейіп, жил дамдықтары ондаған эссе арты. Интегралдық схемалардан жасалған ЭЕМ-дер үшінші буынға ( ) жатады. Кейіннен ( ) үлкен интегралдық схемалардан немэссе чиптерден жасалған миниЭЕМ-дер шыға баста ты (транзисторлар мен олардың арасындағы қажетті байланыстар бір пластина да орналасқан). Осындай микропроцессорлардың (біріктірілген интегралдық схема дан – БИС элементтерінен тұратын) шығуы төртінші буын – дербес компьютерлер заманының басталғанының белгісі полды. Соңғы кезде ( ) бесінші буын – электрондық-оптикалық элемент- терден жасалған ЭЕМ-дер шығарыла баста ты.

2. Компьютер ерекшеліктері Жұмыс өнімділігі. Компьютерді пайдаланудың 1- себебі - жұмыс өнімділігін артыру. Мыс., машин- кода шибер оператор минуты на 60-тан 80 сөзге дейін (6-8 жол) мәтін басатын полса, орташа мүмкіндікті компьютер минуты на 1200 жол баса аллоды. Демек, бір компьютер адамды алмастыра аллоды. Мәліметтерді өңдеу жил дамдығы. Компьютерді пайдаланудағы 2-себеп мәліметті үлкен жил дам- дықпен өңдеу. Дайындығы мол маман минуты на 250 сөз оқып шыға алтыни полса, компьютер сөз оқи аллоды кен. Сол себепті телефонда-да, анықтамалық қызметтерде ЭЕМ кең қолданылады.

Дәлдік пен ұқыптылық. Компьютерлік жүйелерді пайдаланудағы 3-себеп – олардың дәлдігі мен ұқыптылығы. Егер біз компьютерге нақты мәліметтер беріп, оларды өңдеудің дұрыс жолдарын көрсетсек, ол ешқашанда қате жібермейді. Кейде компьютер қате нәтиже берді деп айтылады. Мұндайда компьютердің қателеспейтінін, қатенің себебі – мәліметтердің оған дұрыс берілмегенінен немэссе осы мәліметтерді өндеу алгоритмінің қате полғанынан кенін ашып айту кажет.

3. Дербес компьютердің базалық конфигурациясы (құрылымы) Дербес компьютердің конфигурация сын қажеттілігіне қарай өзгертуге полады. Оның құрылымын схема түрінде көрсетейік.

Дербес компьютер Аппараттық жабдықтамалар Программалық жабдықтамалар (ПЖ) Процессор; Сопроцессор; Дисплей, принтер, плоттер; Жедел жажды; Дискілер; Пернетақта, тышқан. Жүйелік ПЖ Қолданбалы ПЖ 1. Опер.жүйелер 2.Программалық қоршаулар (nc, far) 3. Программалау тілдері: Паскаль, Дельфи,Си, т.б. 4.Трансляторлар: Интерпретаторлар, Компиляторлар 1. Мәтіндік редакторлар 2. Кестелік процессорлар 3. Мәліметтер базасы 4. Графикалық редакторлар 5.Тұтынушы программалары

3.1. Компьютер құрамы Біз үлкен ЭЕМ-ді немэссе дербес компьютерді алсақ та, олардың негізгі конфигурациясы бір- біріне ұқсас принципте жұмыс істейтін мина- дай аппараттық құрамнан тұрады: 1. жүйелік блок; 2. монитор; 3. пернетақта (пернелік); 4. тышқан қолтетігі

системный блок MidiTower ATX жүйелік блогы Жүйелік блок қораптан, негізгі электрондық құрылғылар орналасқан аналық тақшадан, дискіжетектерден, қоректену блогынан, т.б. тұрады (процессор, бене карта, оперативті (жедел жажды) есте сақтау құрылғысы, тұрақты есте сақтау құрылғысы, мәлімет жинақтауыш дискілер және мәлімет енгізу-шығару порт тары).

ДК-нің ең төменгі конфигурация сына жүйелік блок және бір-бірден енгізу (пернетақта, тышқан), шығару құрылғылары (дисплей) кіреді. Оның минималды конфигурация сына қосымша шьеткері (перифериялық немэссе сыртқы) құрылғыларды қосу арқылы кеңейтуге полады. С ыртқы құрылғылар – мәлімет енгізу, шығару құрылғылары және мәлімет жинақтауыштар (көбінэссе жүйелік блокқа кабель мен қосылатыни құрылғылар).

Жүйелік блоктың бірнеше параллель және тізбекті (последовательный) порт тары – ажыратып қосқыштары бар, олар тышқанды, модемді, принтерді, т.б. жалғау үшін керек. Жүйелік блокқа монитор қосылатыни бей не адаптер (видеоадаптер) де кіреді 3.2. Жүйелік блок

MidiTower ATX жүйелік блогы Алдыңғы жағында бірнеше батырмалар бар: «Power» - компьютерді іске қосады (включение компьютера): «Reset» - компьютердің операциялық жүйесін қайта жүктейді (загружает), яғни компьютерді өшіріп, қайта қосқан тәрізді (бұрын Alt+Ctrl+Delete пернелері басылатыни). Индикаторлар: екі –үш жарық диод тары, компью-тердің іске қосылғаны, дискілердің жұмыс істеуі (HDD, FDD, CDR)

MidiTower ATX (артынан) Жүйелік блоктың арт жағында қос- қыш тарақшалар (разъемы) бар, олардың әрқайсысының өз қызметі полады. Үлкен қара түсті қосқыш (3 сымды) ток көзіне қосылу үшін керек. Қалғандары шьет құрылғылар үшін (дыбыс картасы, модем, бене карта), немэссе компьютер порт тары (LPT, COM, USB, PS/2), немэссе пернетақта тышқан қосылуы үшін керек. Әрбір қосқыштың қосылу сымдары мен сырт пішіндері әр түрлі полады. Жүйелік блок қорабы әр түрлі полип сажала береді, бірақ көбінэссе вертикаль (MidiTower) – тік және жатық – горизонталь (MiniTower) жасалуы мүмкін. Олардың көлемдері, конструкциясы және қоректену блокаторы да (AT немэссе ATX) әр түрлі пола береді.

3.3. Монитор немэссе дисплей Sony 15 мониторы Информация шығаруға арналған стандарты құрылғы. Оның негізгі параметрлері – экранның көлемі (диагонали) мен ондағы нүктелер саны (айқындау қабілеті – разрешающая способность), бейнені қайталап көрсету жиілігі, қорғаныс классы. Экран түстеріне қарай дисплейлер монохромды және түрлі түсті полип, ал экранға шығарылатыни информация түрлеріне байланысты символдық (тек символдық информация) және графикалық (символдық және графи- калық информация) полип бөлінеді.

Дисплей екі бөліктен: монитор мен адаптерен тұрады. Біз тек мониторды көреміз, ал адаптер – ДК қорабының ішінде орналасқан мониторды басқару блогы. Монитордың өзінде тек электрондық-сәулелі түтікше бар. Ал, адаптере бейне сигнал дарын беретін логикалық схемалар орналасқан. Әртүрлі экран дар: электрондық сәуле түтікшелі монитор, сұйықкристалды және сенсорлық экран Электрондық сәуле экранда секундтің 1/50 бөлігінде жүріп өтеді, бірақ экран бейнесі одна жәй өзгереді. Сондықтан экранның бір көрінісі үшін бейне сигналды бірнеше рет қайталап беріп отыру керек.

Адаптерде бейнелер көрінісін сақтауға арналған бейнелік жат бар. Экрандағы кескін көрінісінің запасы графикалық адаптердің типіне қарай өзгеріп отрады. Қазіргі кезде VGА және SVGА (Super VGA) адаптерлері қолданылады, SVGA-ның көрсету қабілеті өте жоғары. Адаптерлер бейнелерді айқындап көрсету қабілетімен ерекшеленеді. Адаптердің бейнелеу қабілеті оның графикалық режимде экранда көрсетіле алтыни жолындағы нүктелер (пиксель дер) санина байланысты. Мысалы, 720*348 мүмкіндікті немэссе одна да жоғары монитор вертикаль (тік) бағытта 348 жол-нүктені көрсете аллоды, ал оның әр жолында 720 нүкте бар. Қазіргі кезде 800*600 немэссе 1024*768 және одна да жоғары мүмкіндікті мониторлар қолданылип жүр. Экран диагонали (14 дюйм) пойынша жасаллоды, үлкейтілген (15 дюйм) және теледидар (17, 20 және 21 дюйм – 54 см-ге дейін) тәрізді полип та жасалғандары кездэсседі, олар түрлі түсті (16 млн-нан бірнеше ондаған млн түстерге дейін) полип шығарылады.

3.4. Пернетақта Түрлі-түрлі Chiconny пернеліктері Информация енгізетін негізгі құрылғы - пернетақта. Оның 101 пернесі бар (60 – символ, 40 – басқару). Пернетақта алфавиттік-цифрлық символдарды және де басқару командаларын енгізу үшін қажет.

3.5. Тышқан қолтетігі Тышқан екі-үш шертпе батыр массы бар, қолмен басқарылатыни шағын құрылғы. Оны тегіс беткеймен қозғалтқанда, экран бетіндегі сілтеме (меңзер) тышқан курсоры ретінде қозғалыс бағытына сәйкес бірге жилжып отрады.

3.6. Принтерлер Принтерлер көптеген қаріп (шрифт) түрлерін, график- тік сызбаларды, суреттерді түрлі түсті етіп баса аллоды, соған байланысты олардың жүздеген модельдері бар. Қазіргі кезде принтерлердің матрицалық, лазерлік және сия бүріккіш түрлері бар. Матрицалық принтерлердің қағазға таңба салтыни металл инелерден тұрады. Баспа тиегі керек кезінде пояй- тын (көбінэссе қара пояу) лента арқылы қағазды нұқып отрады. Принтердің баста тиегінде 9, 24 немэссе 48 ине полады, ине көп полса, басылымының запасы жоғары полады. Матрицалық принтерлердің жүмыс өнімділігі 20 – 60 секунд та бір бет қағаз (секунды на 20 – 400 символ) көлемінде.

Сия бүріккіш принтерлерде қағаздағы бей нексия тамшыларын бүрку арқылы шығарылады. Олар қалыңырақ қағазды керек етеді. Бұл принтерлер матрицалық принтерлерден жақсы, түрлі түсті пайдаланып, запалы әрі дыбыссыз жұмыс істейді. Лазерлік принтерлер – ксерография принципін қолданып, электр- лік тәсілмен пояу доңғалақ арқылы қағазға түседі. Доңғалаққа әріптер пояу жұқтыру арқылы лазерлік сәу- лелермен жүргізіледі. Мұнда таң- балар запасы жоғары және жил- дамдықтары да тез – орташа эссеп- пен секунды на 330 символ (бір бетті 5 – 15 секунд та) басып бере аллоды.

4. Жүйелік блоктың ішкі құрылғылары Жүйелік блоктың негізгі тақшасы – аналық тақшада (MotherBoard) миналар орналасқан: процессор – математикалық және логикалық операцияларды орындайтын негізгі микросхема; чипсет (микропроцессорлық комплект) – ДК ішкі құрылғыларын басқарып, аналық тақшаның негізгі қызметін анықтайтын микросхемалар жиыны; шиналар – компьютердің ішкі құрылғылары арасында сигнал дар (мәлімет) алмазу үшін қолданылатыни өткізгіштер жиыны; оперативті есте сақтау құрылғысы (жедел жажды) – компьютер токқа қосылип тұрғанда, процессор өңдейтін мәліметтерді уақытша сақтауға арналған микросхемалар жиыны; тұрақты есте сақтау құрылғысы (тұрақты жажды) – компьютер токқа қосылмай тұрса да, керекті мәліметтерді ұзақ мерзімде сақтауға арналған микросхема; ажыратып қосқыш тарақшалар (разъемы) – қосымша құрылғыларды (слот тар арқылы) жалғау үшін қолданылады.

Tomato аналық тақшасы Аналық тақша көптеген ажыратып қосқыштары бар әр түрлі элементтерді орналастыруға арналған құрылғылар жиыны.

Аналық тақша құрамында негізгі операцияларды орын-дайтын орталық процессор (Central Rpocessing Unit – CPU) бар. Оған қоса компьютер құрамында жилжымалы нүктелі сандарды өңдейтін математикалық сопроцессор, суреттер-ді жил дам өңдеуге арналған графикалық сопроцессор, шьеткері құрылғылармен мәлімет алмазу операцияларын тездететін енгізу/шығару сопроцессорлары полуы тиіс. Процессорлар параметрлері: тактылық (қадамдық) жиілігі, разрядтылығы, жұмыс кернеуі, тактылық жиілікті ішкі көбейту коэффициенті, кеш-жаждының көлемі. Тактылық жиілік процессордың уақыт бірлігінде орындайтын элементар операциялар санын анықтайды. Процессорлардың тактылық жиілігі мегагерц – МГц бірлігімен (1 Гц бір операцияны бір секунд та орындауға сәйкес келеді, 1 МГц = 10 6 Гц) өлшенеді. Қазіргі процессорлардың жұмыс жиілігі 2- Гига Гц-ке (1 ГГц = 10 3 МГц) дейін жетті. Кең тараған процессорларға Pentuim (500 МГц-тен 2500 МГц-терге дейін) модельдері жатады,

Процессор разрядтылығы – бір такт ішінде өз регистрінде қанша бит мәлімет қабылдап, өңдей алтынидығы көрсеткіші. Қазіргі кең тараған Intel тобына жататын процессорлар 32- разрядты полип келеді. Тактылық жиілікті ішкі көбейту коэффициенті – бұл процессор жиілігіне жету үшін аналық тақшаның тактылық жиілігін қандай санға көбейту керек кендігін көрсететін коэффициент. Қазіргі аналық тақшалар жиілігі Мгц шамасында. Процессордың жұмыс жиілі-гін алу үшін аналық тақша жиілігі 4, 4.5, 5 коэффициентіне көбейтіледі. Кэш-жажды. Процессор ішінде мәлімет алмазу процесі процессор мен жедел жажды арасындағы мәлімет алмазу жил дамдығынан әлдеқайда жоғары. Сондықтан жедел жаждынан жиі мәлімет алмас үшін процессор ішінде өте жил дам істейтін ішкі кэш-жажды бар.

Бір компьютерден екінші компьютерге шағын көлемді мәлімет алмастыру үшін иілгіш диск немэссе дискет (флоппи-диск) қолданылады, олар арнаулы ұяға – дискіжетекке салынады. Дискеттің негізгі параметрлері – оның диаметрі, мәлімет жазу тығыздығы және сақталтыни мәлімет көлемі. Қазіргі шығарылатыни дискеттердің диаметрі – 3,5 дюйм, яғни 89 мм шамасында полады. Дискетке 1,44 Мб мәлімет жазылады. 1- оқу-жазу ойығы металл пласти - намен жабылған; 2- ортадағы айналдыру ойығы фут - лярмен жабық тұр, теріс жағы ашық; 3-жаздырмау ілгегі, егер ол ашық тұрса, дискетке мәлімет жазылмайды.

Қатты дискідегі мәлімет жинақтауыштар (винчестер) көлемді информацияны сақтауға арналған, көлемі 40 – 100 Гбайт немэссе одна да жоғары деңгейде полады. Қатты диск орнынан алынбай- ды, ауа кірмейтіндей жабық қорпусқа салынып, жүйелік блокта орналасады. Ол екі жағына да мәлімет жазылатыни бір дестеге біріктірілген бірнеше дискілерден тұрады. Дискетке карағанда винчестерге өте көп мәлімет көлемі сияды, сондықтан оны пайдалану өте ыңғайлы Қатты дискіні винчестер деп айтатын себебі – 1973 ж. IBM фирмасы шығарған алғашқы дискінің 30 цилиндрі (әрқайсы- сында 30 жолсызықтан), ал әр жолсызықта – 30 сектор полған. Содна дискілер «винчестер» винтовкасының калибрі сияқты 30/30 полип белгіленіп, осындай атқа ие полады.

Қазіргі ДК-лерде көптеген көлемді программалар СD-RОМ компакт-дискілеріне (Сom­pact Disk Read-Only Memory – тек оқуға полатыни компакт диск) жазылады. Қарапайым компакт- дискінің көлемі 650 Мб, бірақ оған 780 Мбайтқа дейін мәлімет жазыла береді, оларға электрондық оқулықтар, фотосуреттер жинағы, фильмдер мен бейнеклиптер жазылип таратылады. Қазіргі кезде мәлімет жазылатыни компакт-дискілер де көртер шығарылады.

Бейнеадаптер (бене карта) SiS бене картасы Бейне карта ( бейне адаптер). Монитормен бірге бене карта компьютердің бейне көрсету жүйесін құрайды. Бейнеадаптер - экранды басқаратын барлық операцияларды орындайтын блок. Монитордың өзінде тек электрондық-сәулелі түтікше бар. Ал, адаптере бейне сигнал дарын беретін логикалық схемалар орналасқан. Негізінде экранды басқаратын барлық операциялар осы құрылғыға жинақталған. Бейнеадаптер физикалық тұрғыдан алғанда аналық тақшаның бір слотына қосылатыни жеке тақша – бене карта ретінде жасалған. Бейнеадаптер өзіне бейнеконтроллердің, бейнепроцессордың және бейнежаттың функцияларын қосып алип экранды бір орталықтан басқару құрылғысына айналды.

Бейнекартаның бекітілген стандарты жоқ. Алғашқыда VGA (Video Graphic Adapter) стандарты қолданылды, қазіргі кезде SVGA SuperVGA (Супер Графикалық Адаптер) стандарты қолданылип жүр.

Бейнекартаның жұмыс параметрлері: Түрлі түсті режим. Кез келген бене карта адам көзі тәрізді 16- дан бірнеше ондаған миллион түске дейін көрсете аллоды. Көбіне үш түс конфигурациясы қолданылады (немэссе түс режимдері): 1) Low Color (8-разрядты түс режимі) 256 түсті режим 2) High Color (16-разрядты түс режимі) «жоғары запалы түс» режимі (65 мың түсті режим) 3) True Color (32-разрядты түс режимі) «нақты түстер» режимі(16 миллион түсті режим) Соңғы екі режим Windows '95/'98/2000/XP жүйелерінің жұмыс режимдері полип сана лады.

Айқындау қабілеті (разрешающая способность). Бұл термин бене картаның экранға шығатын бейне жасауда қолданылатыни «нүктелер» (пиксель дер) санын анықтайды. Айқындау қабілетін екі шама анықтайды экранның вертикаль және горизонталь бағытындағы нүктелер саны (монитор экраны квадрат емес, тіктөртбұрышты формада). Оның минадай параметрлері пайдаланылип жүр: 640 х 480, 800 х 600, 1024 х 768, 1200 х 1024, 1600 х Көбінэссе ортадағы үш режим жиі қолданылады.

Экранды жаңалаудың максимальдық жиілігі (max-ая частота развертки - Refresh Rate) бұл параметрді кинодағы сыяқты «кадрларды жаңалау жиілігінің» аналогы деп білген жөн. Жаңалау жиілігі артқан сайын монитор экранының бейнесі қозғалмайтын нақты пола бастайды (не будет «рябить»). Ыңғайлы түрде бейне шығару үшін, вертикаль пойынша жаңалау жиілігі 80 Гц-тен жоғары полады, яғни экрандағы бейне секунды на 80 рет ауысып отыруы тиіс. Бұдан төмен полса, экран жыпылықтап, көз жил дам шаршайды да, көзді ауыртады. Соңғы екі параметр түстер саны мен айқындау қабілеті (количество цветов и разрешающая способность) бірге анықталлоды да, олар бейнережим деп аталлоды. Мысалы, 800 х 600 х 65К режимі (65 миллион түсті 800 х 600 нүктелік режим). Бұлардың бірін өзгертсек, басқаларын да өзгерту керек полады.

RAMDAC жиілігі бұл да бейне көрсету жиілігін анықтайтын негізгі параметр, ол да герцпен (Гц) өлшенеді.Бұл процессор «тактылық жиілігі» сыяқты, бірақ негізгі процессор емес мониторға бейне шығаруға жауап беретін бейнепроцессор жиілігі. Бейнекарта жедел жаждының көлемі (ббъем оперативной памяти). Бұл компьютер жедел жажды емес, тек бене карта жажды. Қазіргі кезде бене карта жажды көлемі 64 Мб-дан жоғары.

Экранда бейне көрсету жиілігінің RAMDAC жиілігіне тәуелділігі. Экранды жаңалау жиілігі Айқындау қабілеті 800 х х х Қазіргі бене карталардың RAMDAC жиілігі 170-тен 250 Гц аралығында.

Дыбыс картасы да аналық тақшаның бір слотына қосылатыни жеке тақша ретінде жасалған. Ол дыбысты, сөзді және музыканы өңдейтін эссеп- қисап операцияларын басқарады. Дыбыс осы картаға қосылған бөлек қойылатыни дыбыс колонклары арқылы шығарылады. 36 SB Live 1024 дыбыс картасы Дыбыс картасы

Дыбыстың шығу тәсілдері: Микрофон арқылы дыбыс толқындары электр сигнал дарына айналлоды. Мұнда дыбыс кернеуді немэссе токты құбылту (модуляциялау) тәсілімен компьютердегі электрлік музыка аспаптарына цифрлық түрде (семплерлік технология) беріледі. Дыбыстық сигнал аппараттық және виртуалдық бірнеше құрылғылардан өтеді (компрессор, лимитер, эквалайзер, ревербератор). Соңында барлық цифрланған дыбыстар қосыла келіп, бір дыбыс файлына айналлоды (CD-DA құрылғысы арқылы). Тұрмыстағы Hi-Fi CD-плеерінде цифрлық сигнал цифрлық-аналогтық түрлендіргіш арқылы күшейтіліп акустикалық жүйеге беріледі.

Компьютерде дыбыс трактын өңдеу және оны шығару мүмкіндіктері толық қарастырылған. Қазіргі дыбыстық мәліметтерді кодтаудың ең запалы форматы полип PCM (pulse code modulation - импульстік кодтық модуляция) эссептеледі. Бұл формат компьютерде wav типтегі файлда-да сақталлоды. Осы wav типіндегі файлдарға PCM және MPEG Layer 3 (тек "MP3") форматындағы дыбыстар жазыла береді.

Дербес компьютердегі дыбысты түрлендіру жүйесі.

5. Шин алар Процессор басқа құрылғылармен, бірінші кезекте жедел жаждымен, шина деп аталтыни өткізгіштер тобымен байланысады. Негізігі шиналарға – мәліметтер шинасы, адрестік шина және командалық шина жатады. Адрестік шина арқылы жедел жажды ұяларының адрестері беріледі. Осы шина пойынша процессор командалар мен оған керекті операндалар адресін анықтайды. Қазіргі процессорларда адрестік шина 32- разрядты, яғни ол 32 параллель өткізгіштердер тұрады. 40

Мәліметтер шинасы арқылы керекті мәліметтер жедел жаждынан процессор регистрлеріне және керісінше көшіріліп жазылады. Intel Pentium процессорларын негізге алған компьютерлердегі мәліметтер шинасы 64- разрядты. Бұл – бір такт ішінде бірден 8 байт мәлімет өңделеді деген сөз. Командалық шина арқылы жедел жаждынан процессорге орындалтыни командалар беріледі. Командалар да байт түрінде кескінделеді. Қарапайым командалар бір байт арқылы берілсе, күрделірек командалар екі, үш және одна да көп байттар арқылы беріледі. Қазіргі процессорлардың көбісінің 32-разрядты командалық шинасы бар, бірақ 64- разрядты командалық шинасы бар процессорлар да кездэсседі.

Аналық тақшадағы шиналар тек процессор ішіндегі байланыс үшін ғана емес, ішкі құрылғылар үшін де және осыларға қосылатыни басқа құрылғылар үшін де пайдаланылады. Осындай элементтер архитектурасына байланысты ДК жұмыс өнімділігі де өзгеріп отрады. Аналық тақшаның шиналық интерфейтері. Аналық тақшаның өзіндік және қосымша құрылғыларының арасындағы байланыстардың барлығын микросхемалардағы (чипсеттегі) оның шиналары мен логикалық құрылғылары атқарады.

6. Компьютердің ішкі жажды Оперативті есте сақтау құрылғысы немэссе ДК-нің жедел жажды (RАМ), сондай-ақ тұрақты есте сақтау құрылғысы (RОМ) компьютердің ішкі жаждын құрайды, осы екеуімен процессор жұмыс кезінде мәлімет алмасып отрады. Өңделуге тиісті кез келген мәлімет алдымен компьютердің сыртқы жаждынан ( магниттік дискілерден) жедел жаждына жазылады. Жедел жатта информация тек жұмыс сеансы кезінде сақталип, ондағы мәлімет ДК сөндірілгенде немэссе электр торабында ақау полип, ток өшкен шақтарда ізсіз жоғаллоды. Сондықтан керек полатыни информацияны жоғалтып алмау үшін оны оқтын-оқтын магнитгік дискіге жазып отыру керек.

Жедел жажды модульдерінің негізгі сипаттамалары: жажды көлемі (сиымдылығы), қатынасу уақыты (жазу/оқу уақыты). SIMM модульдерінің көлемі 4, 8, 16, 32, 64 мегабайт; DIMM модульдерінің көлемі – 16, 32, 64, 128, 256, 512 Мбайт. Қатынасу уақыты жажды ұясынан қанша уақытта мәлімет алуға (жазуға) полатыниын көосетеді. Оның аз полғаны жақсы. Қатынасу уақыты наносекундпен (1 нс = сек) өлшенеді. SIMM модульдері үшін – нс, DIMM модульдері үшін – 7-10 нс.

Компьютердің жедел жаждының көлемі өскен сайын оның эссептеу жил дамдығы да артады. Әдетте ІВМ РС компютерлерінің жедел жаждының көлемін оның негізгі тақшасына микросхема қоса отырып үлкейтуге полады. Жедел жажды микросхемалары: SIMM (жоғарыда) және DIMM (төменде)

Компьютердің жедел жаждынан өзгеше оның тұрақты жажды бар, ол өзгертілмейтін информацияны сақтайды, ешкім оны өшіріп қайта жаза алмайды, оны тек оқуға полады. Әдетте тұрақты жаттың көлемі шағын 64 – 128 Кб шамасында. Тұрақты жатқа керекті программалар оны шығаратын заводта жазылады, олар көбінэссе компьютерді токқа жалғаған кезде оны тексеріп іске қосу үшін қажет. Процессордың өте жил дам істейтін тағы бір шағын көлемді жаждын кэш-жат (Cash) деп атайды. Ол жедел жат пен процессордың жұмысын жеделдету үшін аралық дәнекер жат ретінде пайдаланылады.

7. Қосымша құрылғылар Сканер – қағазға жазылған мәліметтің кез келген түрін (сурет, сызба, кіт­ап мәтіні) оптикалық негізге сүйене отырьш компьютерге жил дам енгізе ала­тын құрылғы. Бірақ енгізілген информация графиктік түрге айна­лип, оны бірден өңдеу ісін жүргізу қиынырақ полады. Ол суреттерді, сызба­ларды ком­пьютер жаждына енгізе аллоды, мәлімет енгізу оңай, әрі жил дам орындаллоды. Модемдер (модулятор-демодулятор) компьютерлер арасында мәлімет алмазу үшін керек, олар негізінен мәліметті жеткізу жил дамдығына қарай бөлінеді. Қазіргі кезде олардың жил дамдығы 2400 бит/сек – бит/сек аралығында. Олар мәлімет алмазу процедурасының белгілі бір стандарттары (протоколы) пойынша жұмыс атқарады.

Бұлардан басқа факс-модемдер бар, олар модем мен факсимильдік байланыс аппаратының функцияларын бірге атқарады. Факс-модемдер жәй модемдерден өте қымбат емес, бірақ атқаратын қызметі әлдеқайда мол. Қазіргі кездерде ДК-нің мультимедиа мүмкіндігі жайында көп айтылип жүр. Мультимедиа – информацияны бейнелеудің ең керекті түрі. Ол экранға мәліметтерді түрлі-түсті мәтіндік, графикалық, дыбыстық мүмкіндіктерді бірік­тіре отырып шығарып, ДК-нің барлық сөйлету, музыка беру жақтарын толық пайдаланады. Мұндай мүмкіндікті компьютердің қосымша дыбыстық құрылғысы мен СD-RОМ дискісі бар және онда бейнелік фильм­дерді, фоно­г­раммаларды, түрлі-түсті гаммаларды көрсету жақтары толық қамтылған. Мультимедиалы компьютер фотоаппараттарды, бейнемагнито­фондарды, бейнекамераларды қосуға арналған бейнелік тақшамен жабдықталлоды.

ISA (Industry Standard Architecture). Разрешает связать между сопой все устройства системного блока, а также обеспечивает простое подключение новых устройств через стандартные слоты. Пропускная способность составляет до 5,5 Мбайт/с. В современных компьютерах может использоваться лишь для подсоединения внешних устройств, которые не требуют польшей пропускной способности (звуковые карты, модемы и т.д.). EISA (Extended ISA). Расширение стандарта ISA. Пропускная способность возросла до 32 Мбайт/с. Как и стандарт ISA, этот стандарт исчерпал свои возможности и в будущем выпуск плат, которые поддерживают эти интерфейсы прекратится.

VLB (VESA Local Bus). Интерфейс локальной шины стандарта VESA. Локальная шина соединяет процессор с оперативной памятью в обход основной шины. Она рапотает на польшей частоте, чем основная шина, и позволяет увеличить скорость передачи данных. Позже, в локальную шину "врезали" интерфейс для подключения видеоадаптера, который требует повышенной пропускной способности, что и привело к появлению стандарта VLB. Пропускная способность - до 130 Мбайт/с, рапочая тактовая частота - 50 МГц, но она зависит от количества устройств, подсоединенных к шине, что является главным недостатком интерфейса VLB.

PCI (Peripherial Component Interconnect). Стандарт подключения внешних устройств, введенный в ПК на базе процессора Pentium. По своей сути, это интерфейс локальной шины с разъемами для подсоединения внешних компонентов. Данный интерфейс поддерживает частоту шины до 66 МГц и обеспечивает быстродействие до 264 Мбайт/с независимо от количества подсоединенных устройств. Важным нововведением этого стандарта является поддержка механизма plug-and-play, суть которого состоит в том, что после физического подключения внешнего устройства к разъему шины PCI происходит автоматическая конфигурация этого устройства.

FSB (Front Side Bus). Начиная с процессора Pentium Pro для связи с оперативной памятью используется специальная шина FSB. Эта шина рапотает на частоте МГц и имеет пропускную способность до 800 Мбайт/с. Частота шины FSB является основным параметром, именно она указывается в спецификации материнской платы. За шиной PCI осталась лишь функция подключения новых внешних устройств. AGP (Advanced Graphic Port). Специальный шинный интерфейс для подключения видеоадаптеров. Разрапотан в связи с тем, что параметры шины PCI не отвечают трепованиям видеоадаптеров по быстродействию. Частота этой шины - 33 или 66 МГц, пропускная способность до 1066 Мбайт/с.

USB (Universal Serial Bus). Стандарт универсальной последовательной шины определяет новый способ взаимодействия компьютера с периферийным опорудованием. Он разрешает подключать до 256 разных устройств с последовательным интерфейсом, причем устройства могут подсоединяться цепочкой. Производительность шины USB относительно непольшая и составляет 1,55 Мбит/с. Среди преимуществ этого стандарта следует отметить возможность подключать и отключать устройства в "горячем режиме" (то есть без перезагрузки компьютера), а также возможность объединения нескольких компьютеров в простую сеть без использования специального аппаратного и программного обеспечения

PCMCIA (Personal Computer Memory Card International Association стандарт между­народной ассоциации производителей плат памяти для персональных компьютеров). Этот стандарт определяет интерфейс подключения плоских карт памяти непольших размеров и используется в портативных персональных компьютерах.