ЯсалышыДәрәҗәләре Төркемчәләре Морфологик анализ Тест Кроссворд

Эш яки хђлнећ билгесен белдерђ торган сњз тљркеме – рђвеш була. Ќљмлђдђ рђвеш, књбесенчђ, фигыльне ачыклый џђм хђл булып килђ. Сораулары: ничек? күпме? кайчан? кая? кайда? нигә? Мђсђлђн, Тиздђн белде бик яхшы: нинди хђреф ни атлы (Г. Тукай). Егылды ул кисђктђн (Г. Тукай). Кинђт яшен чытырдады (М. Мђџдиев.).

Рђвеш-тљрлђнми торган сњз тљркеме. Рђвеш, билгенећ билгесен белдереп, сыйфат яки рђвешне ачыклап килергђ мљмкин: Артык књп иде су. Куе зђћгђр књктђ болытлар йљзђ.

Тамыр рәвешләр: аз, бик, еш, күп, сирәк, соң, тиз, шактый, шәп, әле, элек

Ясалма рђвешлђр махсус кушымчалар ярдђмендђ ясала. Рђвеш ясау љчен тњбђндђге кушымчалар кулланыла: -ча -чђ (татарча, заманча), -н-ын-ен (иртђн, кљндезен, кышын, кичен), -лап - лђп (еллап, икђњлђп, яхшылап), -лата - лђтђ (акчалата, ђйберлђтђ), -дай -дђй, - тай -тђй (уттай, алтындай, балдай), - лай -лђй (бушлай, корылай, терелђй, яшьлђй).

Кушма, парлы џђм тезмђ рђвешлђр ике сњзне кушу (бер+аз, бер+туктаусыз), теркђњ (аз-маз, иртђ-кич) яисђ сњзлђрне ияртњле бђйлђнешкђ кертњ (ике яклап, књћел кузгатырдай, яшь кљенчђ) юлы белђн ясалалар. парлы

Кайбер рђвешлђр, сыйфатлар кебек, төп, чагыштыру џђм артыклык дђрђќђсендђ килђ алалар: югарырак, ераграк, алданрак; ић югары, ић ерак, љр-яћадан.төпчагыштыру артыклык

Эш яки хәлнең гадәти билгесен белдерәләр: тиз сөйләшә бергә яшиләр шәп киенә

Төп дәрәҗәдәге рәвешләргә -рак/-рәк кушымчалары ялганып ясала. Алар эш яки хәл билгесенең гадәтидән (уртачадан) артыграк яки кимрәк икәнен белдерә: кызурак эшлә ешрак кер әкренрәк сөйләш

Эш яки хәл билгесенең гадәтидән күпкә артык икәнен белдерә: бик тиз килә өр-яңадан башкар яп-якын яши

Саф р ә вешл ә р К ү л ә м-чама р ә вешл ә ре Охшату-чагыштыру р ә вешл ә ре Вакыт р ә вешл ә ре Урын р ә вешл ә ре С ә б ә т-максат р ә вешл ә ре

Саф рђвешлђр: ђкрен, салмак, тиз, ќђяњ, сњнђр- сњнмђс, берьюлы, кинђт.

Књлђм-чама рђвешлђре: књп, аз, байтак, шактый, бљтенлђй, сирђк, бераз, гаять.

Охшату-чагыштыру рђвешлђре: кљмештђй, мамыктай, яшьлђрчђ.

Вакыт рђвешлђре: быел, кичђ, элек, кљзен, башта, аннары, тиздђн,соћ.

Урын рђвешлђре: ерак, югары, тњбђн, анда, монда, ары, бире, якын.

Сђбђп-максат рђвешлђре: юкка, бушка, тикмђгђ, юри, ђрђмгђ.

Рђвешлђрнећ књпчелеге аерым сњз тљркемнђренећ теге яки бу рђвештђ катып калу нђтиќђсендђ барлыкка килђлђр. Мђсђлђн, башта, аста, љстђ, югарыдан, эчтђн, књптђн, биредђ, якында, аннан, эченнђн, уеннан, чынлап.

1. Бервакытны шулай сабан љсте, Ђ берчакны минем атым њлде, Кырда бергђ сабан сљрђбез. Карчык елый, карчык њкерђ. (Џ.Такташ) 2. Безнећ ђле килер язлар алда, Вђгъдђ бирсђк – ялган сњз тњгел. Без ђлегђ сукбай малай гына, Без хђзергђ ђле без тњгел. (М.Ђгълђмов)

1. Сүз төркемен билгеләргә. 2.Төркемчәсен әйтергә. 3.Кайсы сүз төркемен ачыклавын яки мөстәкыйль кулланылуын аңлатырга. 4.Нинди җөмлә кисәге булуын билгеләргә. 5.Ясалышы ягыннан төрен ачыкларга.

Бүген Әтнәдә мәшһүр галим Шиһабетдин Мәрҗәни музее ачыла. Бүген – рәвеш, вакыт рәвеше, ачыла фигылен ачыклый, вакыт хәле булып килгән, ясалышы ягыннан кушма сүз.

1.Рәвеш нинди сүз төркеменә керә? а)мөстәкыйль сүз төркеменә; ә)модаль сүз төркеменә; б)бәйләгеч сүз төркеменә. 2.Рәвеш лексик-грамматик яктан нәрсәне белдерә? а)предметны белдерә; ә)хәрәкәтне; б) хәлнең билгесен; в)предметның билгесен.

3.Морфологик яктан рәвешнең төп характерлы үзенчәлеге нинди? а)төрләнми; ә)төрләнә. 4.Рәвеш кайчан сыйфатны ачыклап килә? а)предметның билгесен белдергәндә; ә)билгенең билгесен белдергәндә; б)эш яки хәлнең билгесен белдергәндә.

5.Нинди мәгънә белдерүенә карап, рәвешләрнең төркемчәсен билгеләгез. Күп, аз, шактый, бертуктаусыз, бераз, тәмам, иртә-кич. а)саф рәвешләр; ә)урын рәвешләр; б)күләм-чама рәвешләре.

6.Бу рәвешләрнең төркемчәсен күрсәтегез. Мамыктай, кушканча, ишетелгәндәй, яшьләрчә, үзенчә. а)вакыт рәвешләре; ә)охшату-чагыштыру рәвешләре; б)саф рәвешләр.

7. Бу рәвешләрнең төркемчәсен күрсәтегез. Салмак,әкрен, тиз, җәяү, кинәт, аягүрә,яланаяк, ашык-пошык. а)саф рәвешләр; ә)урын рәвешләре; б)сәбәп-максат рәвешләре.

8.Болар, төркемчәсенә карап, нинди рәвешләр? Юри, бушка, тикмәгә, тиктомалга, әрәмгә. а)вакыт рәвешләре; ә)сәбәп-максат рәвешләре; б)саф рәвешләр.

9.Болар төркемчәсе буенча нинди рәвешләр? Ерак, югары, түбән, анда, монда, ары, бире, якын. а)урын рәвешләр; ә)охшату-чагыштыру рәвешләре; б)сәбәп-максат рәвешләре.

10.Болар ясалышы ягыннан нинди рәвешләр? Бераз, бертуктаусыз, яланбаш. а)парлы рәвешләр; ә)ясалма рәвешләр; б)кушма рәвешләр.

1 – а. 6 – ә. 2 – б. 7 – а. 3 – а. 8 – ә. 4 – ә. 9 – а. 5 – б. 10 – б.

Бер сүз белән әйтергә: а) Бер дә туктап тормыйча. б) Тау шикелле. в) Куркаклар кебек бирешү. г) Бик биектә. д) Аю кебек атлау. Әгәр дә кроссвордны дөрес чишсәк, сезгә таныш булган шагыйрьнең фамилиясен укырсыз.

БЕРТУКТАУСЫЗ

БЕРТУКТАУСЫЗ ТАУДАЙ 2. Тау шикелле.

БЕРТУКТАУСЫЗ ТАУДАЙ КУРКАКЛАРЧА 3. Куркаклар кебек бирешү.

БЕРТУКТАУСЫЗ ТАУДАЙ КУРКАКЛАРЧА ЮГАРЫ 4. Бик биектә.

БЕРТУКТАУСЫЗ ТАУДАЙ КУРКАКЛАРЧА ЮГАРЫ АЮДАЙ 5. Аю кебек атлау.