Петĕр Хусанкай – чăваш поэзийĕн улăпĕ Хусанкай вăл – чăваш кăмăлĕ, йыхравĕ, ялавĕ. Хусанкай вăл – кирек хăçан та аслă Хусанкай. Илпек Микулай ĕ © Авторсем: В. М. Михайлов, З. П. Михайлова

«Эп ĕ 1907 çулхи январ ĕ н 22-м ĕ ш ĕ нче ç уралн ă. Пир ĕ н ял Сикт ĕ рме ятл ă. В ă л хальхи Тутар Республикинчи Юхмаль- ч ă (Элкел) районне к ĕ рет.Эпир асл ă шыв ç ул ĕ нчен те, чукун ç улран та 60 ç ухр ă мра пур ă натп ă р. Вун улт ă ç ула ç итиччен эп ĕ хула та, п ă рахут та, п ă равус та курман…» Сикт ĕ рме! Савса сиктерт ĕ н Еш ĕ л сим ĕ с с ă пкунта. Малтанхи хавас ă м, терт ĕ м, Хура-шур ă м – й ă лт кунта. «Ял ă ма», 1957

Сăпка юррипеле чĕлхе упранă, Вăйăсенче, туйра та юпара Пĕр савăнса, пĕр хурланса юрланă Пин-пин анне пекех эс асăмра. Калас килет сана: пур пек вăя та, Чуна та – халăха эп пехиллем. Тайма пуçа çĕре çитех таятăп, Чĕлхемĕн амăшĕ, чăваш аннем!

«Пирĕн патра ютран килнĕ шкул ачисем пурăнкалат- чĕç те (Хусанкайсен çемье йышĕ пĕчĕк пулнă: ашшĕ, амăшĕ тата Петĕр çеç), çавсен çумĕпе хам тĕллĕнех вулама-çырма тĕшмĕрткелеттĕм. Пиллĕкре-улттăра чух- не шкула кайрăм, анчах пĕчĕкçĕ-ха тесе илмерĕç… çичĕ çултан йĕнерсĕрех тата пускăчăсăрах юланутпа çÿреме пуçларăм. Çĕрле те çитерме çÿренĕ лашана…Хамăн пур тантăш пекех, эпĕ хирте вир çумланă, ыраш вырнă. Сылтăм аллăм пÿрнисем çинче паянхи куна çитиех çи- вĕч çурла хăварнă çĕвĕсем пур… Пурнăç тăтăшах çити- çитмиччĕ. Икĕ ят çĕр акса пĕр лашапа пĕр ĕне усраттă- мăр, 5-6 сурăх хĕл каçараттăмăр çулта лаша вилчĕ те кил-çурта хуçсах хăварчĕ. Унтан выçлăх пулчĕ, атте çĕре кĕчĕ…Эпир ят çĕре те акайми пултăмăр –çурмалла ака пуçларăмăр…»

«Тăван чĕлхен вăйĕпе илемне чи малтан мана «Нарспи» поэма туйтарчĕ. Ун чухне ăна кам çырнине те пĕлмен эпĕ. Пĕрре аттепе анне кÿршĕ яла туя кайнă та, пирĕн патра хĕрсем улаха юл- нă. Ак хайхисем Сетнерпе Нарспи ва- лак патĕнче тĕл пулни çинчен юрла пуç- ларĕç… Хĕрсем çывăрма выртсан эпĕ ăнсăртран хурăнташ хĕрĕн пуçелĕкĕ айĕнчен пĕр кĕнеке кĕтесси куртăм. Си- стермесĕр туртса кăлартăм та, пурте лăплансан, вула пуçларăм çулта тухнă «Чăваш юмахĕсемпе халапĕсем» пулнă мен. «Нарспи» тĕлне çитсен – эпĕ тĕлĕнсе хытсах кайрăм. Ун чухне хам пĕр çиччĕре-саккăрта çеç пулнă пулас...»

«Чăваш литератури çулĕ çине тă- ма пире Наталья Яковлевна Яковле- ва нумай пулăшрĕ. Вăл вырăс лите- ратури вĕрентетчĕ, чăваш чĕлхине, чăваш литературине те лайăх пĕлет- чĕ. Хăй вырăсларан чăвашла Коро- ленко, Тургенев тата ыттисем çыр- нисене куçаратчĕ, пире вуласа парат- чĕ. «Нарспи» поэмăна пăхмасăр ка- латтăмăр. Шкулта «Вĕренекенсен сасси» журнал алăпа çырса кăларат- тăмăр. Çавăнтан пĕрремĕш утăмсем пуçланнă пирĕн.»

«Анне мана епле те пулин вĕ- рентесшĕнччĕ çулта эпĕ Хусанти чăваш педтехникумне кĕтĕм.» Унта вĕреннĕ чухне, 1924 çулта, Шупашкара «Сунтал» журнал редакцине вăл хăйĕн сăввисене ярса панă. Журналăн пĕрремĕш номерĕнче унăн виçĕ сăвви пи- четленсе тухнă. Вĕсенчен пĕри – «Ирĕк тимĕрçĕ» сăвă.

«1925 çулта эпĕ Хусантан Ка- наша пытăм. Канашран Шупаш- кара çитиччен ик-виçĕ талăк сĕтĕ- рĕнтĕмĕр. Ун чухне чукун çул та, шоссе те çукчĕ. Вĕренчĕкле çырка- ланă сăввăмсене пичетлесессĕнех мана ятлăрах поэтсем асăрхарĕç». Шупашкарта Хусанкай ĕçе кĕ- рет. Тĕрлĕ учрежденисенче, унтан «Сунтал» журнал редакцинче ĕç- лет, çĕнĕ сăвăсем çырать, хăй тĕл- лĕн нумай вĕренсе пырать.

« çулсенче эпĕ Совет Союзĕ тăрăх çул çÿреве тухса кайрăм. Ашхабадран – Каспи тинĕсĕ урлă – Баку хулине çитрĕм». Бакуран «Çирĕм улттă» поэмăпа таврăнтăм». Поэт Туркменире, Узбекистанра, Азербайджанра, Грузире пулса курнă. Унтан «Хура пĕркен- чĕк» сăвă ярăмĕ шăрçаласа таврăннă çулхи кĕркунне поэт Хусанти Хĕвел тухăç халăхĕсен педагогика институтне вĕрен- ме кĕнĕ. «Унта, - аса илет поэт, - мана чăваш чĕлхи ăсти Н.И.Ашмарин профессор тăван чĕлхене ăнланма нумай пулăшрĕ». Хусанта вĕреннĕ вăхăтра, 1928 çулта, Шу- пашкарта Хусанкай сăввисен пĕрремĕш – «Уяртсан» кĕнеки пичетленсе тухнă. Çав çулах Хусанта Владимир Маяковскипе тĕл пулни ăна поэзи анинче тата та тухăçлăрах ĕçлеме хавхалантарнă.

1931 çулта поэт Хусантан Мускава куçса кайнă, «Коммунар» ятлă чăваш хаçат редакцине ĕçлеме кĕнĕ. Хаçатăн тухса çÿрекен корреспонденчĕ пулнă май тĕрлĕ хуласене çитсе курнă. Магнито- горскри рабочисен пурнăçĕпе ĕçĕ-хĕлне сăнаса «Магнит ту» пысăк поэма çырнă. Сăвă-поэма çырнă хушăрах вырăс тата тĕнче литературине чăвашла куçарас- сипе нумай тимленĕ. Чи паллисем: А.Пушкинăн «Евгений Онегин» романĕ, «Полтава» поэми, А.Грибоедовăн «Ăса пула инкек» комеди, В.Шекспирăн «Ро- меопа Джульетта» трагеди.

1934 çулта Хусанкай пĕтĕмĕшлех литература ĕçне куçнă. Лите- ратура ĕçĕ уншăн тĕп ĕç пулса тăнă. Совет писателĕсен пĕрремĕш съездĕнче пулни, унта А.М.Горький тухса каланине итлени Хусан- кая тата та хавхаланарах ĕçлеме çĕнĕ вăй хушнă. Поэт умлă-хыç- лах хăй çырнă сăввисемпе поэмисене, куçарнă произведенисене тĕрлĕ хаçат-журналта пичетлесе кăларнă çулсенче вăл «Сулмак» ятлă икĕ сăвă кĕнеки хатĕрлесе çитернĕ.

Тăван çĕршывăн Аслă вăрçин малтанхи кунĕсенчех Хусанкай Ленинград хулине ха- лалласа «Памастпăр ирĕк хулана» ятлă сăвă çырнă çулта фронта тухса кайнă çулта Мускав хĕрĕ Зоя Космодемьянская паттăрлăхне сăнласа «Таня» поэма çырнă. «Хĕрлĕ çăлтăр» орденĕ тата медальсем илме тивĕç пулнă поэт-фронтовик 1945 çулта киле таврăннă.

Вăрçă хыççăн Хусанкай çĕнĕ те пысăк, халăх кăмăлне хавхалан- таракан произведенисем çырас тĕлçшпе тăрăшса ĕçленĕ. Çулсе- рен тенĕ пек вăл сăвă-поэма кĕ- некисем кăларнă. Паллăраххи- сем: «Тăван çĕршыв», «Аптраман тавраш», «Тилли юррисем». Петĕр Хусанкай – Чăваш халăх поэчĕ, К. В. Иванов тата Çеçпĕл Мишши ячĕпе хисепленекен премисен лауреачĕ.

П.Хусанкай Исаев Мĕтрипе çул Чăваш писателĕсем хушшинче çул Поэт – Çемен Элкерпе çул Хусанкай – тусĕсемпе пĕрле Çыравçă – М.Кошкинскипе Митта Ваçлейĕ тата Петĕр Хусанкай

«Аслă ăру ĕçĕнче мĕн лайăххи пур, çавна самрăккисен алла илмелле, ун- сăрăн малалла кай- ма май çук» Петĕр Хусанкай

П.Хусанкай тата Болгари писателĕсем М.Шолохов тата П.Хусанкай П.Хусанкайпа Бразили писателĕ Жоржи Амаду П.Хусанкайпа Украина писателĕ О.Ющенко П.Хусанкайпа Балкар халăх поэчĕ К. Кулиев СССР писателĕсен III cъездĕнче – ют çĕршыв хăнисемпе

Петĕр Варвара АтнерГажидма Петĕр Вера

Çĕр пин юрăллă, çĕр пин тĕрĕллĕ, çĕр пин сăмах-юмахлă халăх, ирĕклĕ чăваш халăхĕ, хăйĕн талантлăран та талантлă ывăлне ĕмĕр- ĕмĕр юратĕ. Унăн кĕ- некисене алран ямĕç, ырă ячĕ-сăнарĕ асран каймĕ. А. Артемьев Хусанкай тÿпери çăлтăр пек. Çăлтăр сÿнсен те, çути пин çул хушши çаплах çĕр çине килет. Г. Ефимов Чăваш ятне тĕнче умне кăларни – Петĕр Хусанкайăн чи паха енĕ. Г. Луч