Мавзўи. Њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкорон 1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои соњибкорон 2. Шакли судии њимояи њуќуќњои соњибкорон 3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи њуќуќњои соњибкорон
1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои соњибкорон 1. Шакл ва тарзњои њифзи њуќуќњои соњибкорон Соњибкорї шакли асосии ба амал баровардани њуќуќ ва озодињои инсон ва шањрванд мебошад, ки дар Конститутсияи Љумњурии Тољикистон дарљ гардидаанд. Соњибкорї шакли асосии ба амал баровардани њуќуќ ва озодињои инсон ва шањрванд мебошад, ки дар Конститутсияи Љумњурии Тољикистон дарљ гардидаанд. Инкишофи соњибкорї самти афзалятноки сиёсати иќтисодии давлат мебошад. Бинобар ин вазифаи асосии давлат дар ин самт њавасмандгардонї ва таъмин намудани кафолатњои инкишофи соњибкорї, њимоя ва њифзи њуќуќњои соњибкорон мебошад. Инкишофи соњибкорї самти афзалятноки сиёсати иќтисодии давлат мебошад. Бинобар ин вазифаи асосии давлат дар ин самт њавасмандгардонї ва таъмин намудани кафолатњои инкишофи соњибкорї, њимоя ва њифзи њуќуќњои соњибкорон мебошад.
Ба мазмуни њуќуќ ба њимоя инњоро дохил намудан мумкин аст: Ба мазмуни њуќуќ ба њимоя инњоро дохил намудан мумкин аст: - маљмўи чорањои њифзи њуќуќие, ки субъекти ваколатдор барои њимояи њуќуќњои худ метавонад татбиќ намояд; - маљмўи чорањои њифзи њуќуќие, ки субъекти ваколатдор барои њимояи њуќуќњои худ метавонад татбиќ намояд; - намудњои гуногуни таъсиррасонии бевосита ба њуќуќвайронкунанда; - намудњои гуногуни таъсиррасонии бевосита ба њуќуќвайронкунанда; - маљмўи чорањои маљбуркунии давлатие, ки шахси ваколатдор метавонад истифода барад, агар њаракатњои мустаќилонаи худи ў ба натиљаи зарурї оварда натавонанд. - маљмўи чорањои маљбуркунии давлатие, ки шахси ваколатдор метавонад истифода барад, агар њаракатњои мустаќилонаи худи ў ба натиљаи зарурї оварда натавонанд. Тарзњои њимояи њуќуќ гуфта, чорањои маљбуркунии бо ќонун пешбинишудаи њуќуќи моддї ва мурофиавиро меноманд, ки тавассути онњо њуќуќњои вайронкардашуда барќарор ва нисбати њуќуќвайронкунанда чорањои таъсиррасонї татбиќ карда мешавад. Тарзњои њимояи њуќуќ гуфта, чорањои маљбуркунии бо ќонун пешбинишудаи њуќуќи моддї ва мурофиавиро меноманд, ки тавассути онњо њуќуќњои вайронкардашуда барќарор ва нисбати њуќуќвайронкунанда чорањои таъсиррасонї татбиќ карда мешавад.
Тарзњои њимоя бо асосњои гуногун тасниф карда мешаванд. Масалан, вобаста ба мазмуни њаракатњои њуќуќї онњоро ба тарзњои њимояи њуќуќи моддї ва мурофиавї људо менамоянд. Тарзњои њимоя бо асосњои гуногун тасниф карда мешаванд. Масалан, вобаста ба мазмуни њаракатњои њуќуќї онњоро ба тарзњои њимояи њуќуќи моддї ва мурофиавї људо менамоянд. Тарзњои њимояи њуќуќи моддиро ба: Тарзњои њимояи њуќуќи моддиро ба: пешгирикунанда; пешгирикунанда; барќароркунанда барќароркунанда љаримавї људо менамоянд. љаримавї људо менамоянд. Тарзњои њимояи њуќуќи мурофиавї гуфта, амали намудани ваколатњои бо ќонун муќарраркардашудаи маќомотњои юрисдиксониро меноманд, ки дар шакли баровардани санадњо бо маќсади муќаррар намудан, эътироф ё тасдиќ намудани њуќуќ ва омилњои дорои ањамияти њуќуќї ва инчунин барќарор намудани манфиатњои ќонунии субъектњои муносибатњои њуќуќї равона карда шудаанд. Тарзњои њимояи њуќуќи мурофиавї гуфта, амали намудани ваколатњои бо ќонун муќарраркардашудаи маќомотњои юрисдиксониро меноманд, ки дар шакли баровардани санадњо бо маќсади муќаррар намудан, эътироф ё тасдиќ намудани њуќуќ ва омилњои дорои ањамияти њуќуќї ва инчунин барќарор намудани манфиатњои ќонунии субъектњои муносибатњои њуќуќї равона карда шудаанд.
Шаклњои њимоя гуфта, маљмўи чорабинињои дохилии мурофиќакардашудаи ташкилиеро меноманд, ки барои њимояи њуќуќњои субъективї ва муњофизати манфиатњои ќонунї равона карда шудаанд. Шаклњои њимоя гуфта, маљмўи чорабинињои дохилии мурофиќакардашудаи ташкилиеро меноманд, ки барои њимояи њуќуќњои субъективї ва муњофизати манфиатњои ќонунї равона карда шудаанд. Масъалаи таносуби тарз ва шаклњои њимояи њуќуќ дар адабиёти њуќуќї бањснок мебошад. Масъалаи таносуби тарз ва шаклњои њимояи њуќуќ дар адабиёти њуќуќї бањснок мебошад. Шаклњои њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкоронро ба ду намуди асосї људо мекунанд : Шаклњои њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкоронро ба ду намуди асосї људо мекунанд : судї судї ѓайрисудї. ѓайрисудї.
2. Шакли судии њимояи њуќуќњои соњибкорон 2. Шакли судии њимояи њуќуќњои соњибкорон Дар њудуди њимояи судии њуќуќ ва манфиатњои соњибкорон чунин маќомотњои судиро људо намудан мумкин аст: Дар њудуди њимояи судии њуќуќ ва манфиатњои соњибкорон чунин маќомотњои судиро људо намудан мумкин аст: - суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон; - суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон; - суди иќтисодї; - суди иќтисодї; - судњои умумї. - судњои умумї. Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон њокимияти судиро мустаќилона ба амал мебарорад ва фаъолияти онро ќонуни Конститутсионии Љуњурии Тољикистон «Дар бораи Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон» танзим менамояд. Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон њокимияти судиро мустаќилона ба амал мебарорад ва фаъолияти онро ќонуни Конститутсионии Љуњурии Тољикистон «Дар бораи Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон» танзим менамояд.
Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон њуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро низ њимоя менамояд. Суди Конститутсионии Љуњурии Тољикистон њуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро низ њимоя менамояд. Ќайд кардан зарур аст, ки Суди Конститутсионї танњо он парвандањоеро баррарсї менамояд, ки бо вайрон шудани њуќуќњои конститутсионии соњибкорон алоќаманд мебошад. Ќайд кардан зарур аст, ки Суди Конститутсионї танњо он парвандањоеро баррарсї менамояд, ки бо вайрон шудани њуќуќњои конститутсионии соњибкорон алоќаманд мебошад.
Ќисмати асосии бањсњо бо иштироки соњибкорон аз љониби Суди иќтисодї баррасї карда мешаванд.. Шакли анъанавии мурољиат намудан ба суди иќтисодї пешнињод намудани даъво оиди њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкорон мебошад. Ба сифати воситаи њимояи судї даъво баромад мекунад, ки аз як тараф, талаби ба амал баровардани адолати судї ва аз тарафи дигар, талаби њуќуќи – моддї оиди иљро намудани ўњдадорињои он мебошад. Ќисмати асосии бањсњо бо иштироки соњибкорон аз љониби Суди иќтисодї баррасї карда мешаванд.. Шакли анъанавии мурољиат намудан ба суди иќтисодї пешнињод намудани даъво оиди њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкорон мебошад. Ба сифати воситаи њимояи судї даъво баромад мекунад, ки аз як тараф, талаби ба амал баровардани адолати судї ва аз тарафи дигар, талаби њуќуќи – моддї оиди иљро намудани ўњдадорињои он мебошад. Суди иќтисодї маќомоти давлатие мебошад, ки барои баррасии намудани бањсњои иќтисодї байни корхонањо, муассисањо, ташкилотњо ва шањрвандоне, ки њамчун соњибкор ба ќайд гирифта шудаанд, созмон дода мешавад. Суди иќтисодї маќомоти давлатие мебошад, ки барои баррасии намудани бањсњои иќтисодї байни корхонањо, муассисањо, ташкилотњо ва шањрвандоне, ки њамчун соњибкор ба ќайд гирифта шудаанд, созмон дода мешавад.
Суди иќтисодї бањсњои иќтисодиро дар он њолате баррарсї менамояд, ки аз чунин муносибатњо бармеоянд: Суди иќтисодї бањсњои иќтисодиро дар он њолате баррарсї менамояд, ки аз чунин муносибатњо бармеоянд: а) байни ташкилотњо – шахсони њуќуќї ва шањрвандони соњибкор; а) байни ташкилотњо – шахсони њуќуќї ва шањрвандони соњибкор; б) байни ташкилотњо – шахсони њуќуќї ва маќомотњои давлатї; б) байни ташкилотњо – шахсони њуќуќї ва маќомотњои давлатї; в) байни шањрвандони соњибкор ва маќомотњои давлатї. в) байни шањрвандони соњибкор ва маќомотњои давлатї.
Агар бањс бо баамалбарории фаъолияти соњибкорї алоќаманд набошанд, пас аз љониби судњои умумї баррасї карда мешавад. Агар бањс бо баамалбарории фаъолияти соњибкорї алоќаманд набошанд, пас аз љониби судњои умумї баррасї карда мешавад. Дар судњои умумї чунин бањсњои бо фаъолияти соњибкорї алоќаманд њалу фасл карда мешаванд: Дар судњои умумї чунин бањсњои бо фаъолияти соњибкорї алоќаманд њалу фасл карда мешаванд: - бањсњо оиди барќарор намудани њуќуќњо аз рўи ќоѓазњои ќиматноки гумшудаи манзуршаванда ва ордерї; - бањсњо оиди барќарор намудани њуќуќњо аз рўи ќоѓазњои ќиматноки гумшудаи манзуршаванда ва ордерї; - аризаи шањрвандон ва ташкилотњо аз болои њаракатњо ва ќарорњои ѓайриќонунии маќомотњои идоракунии давлатї ва шахсони мансабдори онњо њангоми вайрон намудани њуќуќ ва озодињои соњибкорон. - аризаи шањрвандон ва ташкилотњо аз болои њаракатњо ва ќарорњои ѓайриќонунии маќомотњои идоракунии давлатї ва шахсони мансабдори онњо њангоми вайрон намудани њуќуќ ва озодињои соњибкорон. Инчунин бањсњои оилавї, мењнатї, гражданї ва маъмурие, ки ба фаъолияти соњибкорї алоќаманд нестанд, аз љониби судњои умумї њалу фасл карда мешаванд. Инчунин бањсњои оилавї, мењнатї, гражданї ва маъмурие, ки ба фаъолияти соњибкорї алоќаманд нестанд, аз љониби судњои умумї њалу фасл карда мешаванд.
3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи њуќуќњои соњибкорон 3. Шаклњои ѓайрисудии њимояи њуќуќњои соњибкорон Чунин шаклњои ѓайрисудии њимояи њуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро људо намудан мумкин аст: Чунин шаклњои ѓайрисудии њимояи њуќуќ ва манфиатњои соњибкоронро људо намудан мумкин аст: - њимояи нотариалї; - њимояи нотариалї; - њимояи њакамї; - њимояи њакамї; - њимояи то судї. - њимояи то судї. Нотариат њуќуќ ва манфиатњои ќонунии шањрвандон ва шахсони њуќуќиро бо роњи ба амал баровардани њаракатњои муайян аз номи давлат таъмин менамояд. Нотариат њуќуќ ва манфиатњои ќонунии шањрвандон ва шахсони њуќуќиро бо роњи ба амал баровардани њаракатњои муайян аз номи давлат таъмин менамояд. Предмети фаъолияти нотариатро корњои бебањс ташкил медињанд. Ин аз хусусияти махсуси усулњои њал намудани масъалањои ваколати нотариат дарак медињад. Предмети фаъолияти нотариатро корњои бебањс ташкил медињанд. Ин аз хусусияти махсуси усулњои њал намудани масъалањои ваколати нотариат дарак медињад. Нотариус фаъолияти худро дар асоси принсипи якка ба амал мебарорад, яъне омилњои њуќуќиро дар асоси далелњои хаттї муќаррар менамояд. Нотариус фаъолияти худро дар асоси принсипи якка ба амал мебарорад, яъне омилњои њуќуќиро дар асоси далелњои хаттї муќаррар менамояд.
Њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкор аз љониби нотариат дар чунин шакл ба амал бароварда мешаванд: Њимояи њуќуќ ва манфиатњои ќонунии соњибкор аз љониби нотариат дар чунин шакл ба амал бароварда мешаванд: а) тасдиќ ва мустањкам намудани њуќуќњои гражданї бо маќсади пешгири намудани имконияти дар оянда вайрон намудани онњо (тасдиќ намудани њуќуќњои бебањс, тасдиќ намудани њўљљатњо ва ѓайра); а) тасдиќ ва мустањкам намудани њуќуќњои гражданї бо маќсади пешгири намудани имконияти дар оянда вайрон намудани онњо (тасдиќ намудани њуќуќњои бебањс, тасдиќ намудани њўљљатњо ва ѓайра); б) бо роњи њимоя намудани њуќуќи аллакай вайронгардида. б) бо роњи њимоя намудани њуќуќи аллакай вайронгардида.
Ќонунгузорї имконияти баррасї намудани бањсњои иќтисодиро, бо иштироки соњибкорон, аз љониби суди њакамї, яъне суди махсусе мебошад, ки бањси байни тарафњоро дар асоси розигии истисноии њардўи онњо баррасї менамояд. Ќонунгузорї имконияти баррасї намудани бањсњои иќтисодиро, бо иштироки соњибкорон, аз љониби суди њакамї, яъне суди махсусе мебошад, ки бањси байни тарафњоро дар асоси розигии истисноии њардўи онњо баррасї менамояд. Ба баррасии суди њакамї бањсњои ба вуљуд омада ва бањсњое, ки дар оянда ба вуљуд меоянд пешнињод карда мешаванд. Њамзамон созишнома дар бораи пешнињод намудани кор ба суди њакамї ё њамаи бањсњо ё ин, ки номгўи муайяни онњоро дар бар мегирад. Вобаста ба ин чунин судњои њакамиро људо менамоянд: Ба баррасии суди њакамї бањсњои ба вуљуд омада ва бањсњое, ки дар оянда ба вуљуд меоянд пешнињод карда мешаванд. Њамзамон созишнома дар бораи пешнињод намудани кор ба суди њакамї ё њамаи бањсњо ё ин, ки номгўи муайяни онњоро дар бар мегирад. Вобаста ба ин чунин судњои њакамиро људо менамоянд: - судњои њакамие, ки барои баррасї намудани бањси мушаххас таъсис дода мешаванд; - судњои њакамие, ки барои баррасї намудани бањси мушаххас таъсис дода мешаванд; - судњои њакамии доимоамалкунанда. - судњои њакамии доимоамалкунанда.