Say sistemləri arasında əlaqə Xətai rayonu 265 saylı məktəbin informatika müəllimi Yeganə Xəlilova

Ədədlərin yazılışı üçün istifadə olunan simvollar və üsullar toplusu say sistemi adlanır

Mövqesiz say sistemləri Mövqesiz say sistemləri Mövqeli say sistemləri Mövqeli say sistemləri Say sistemləri iki yerə ayrılır. Bu say sistemində rəqəmin miqdar ekvivalenti onun ədədin yazılışındakı mövqeyindən asılı olmur. Misal olaraq Roma say sistemi Əlifba sistemi Bu say sistemində rəqəm tutduğu yerdən asılı olaraq müxtəlif qiymətləri ifadə edir. Misal olaraq İkilik say sistemi (Binary) Səkkizlik say sistemi(Oct) Onluq say sistemi(Decimal) Onaltılıq say sistemi(Hex)

Roma say sistemi 1I 5V 10X 50L 100C 500D 1000M Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən sonra gələrsə toplanır. C X 100 Bu say sistemində 7 simvoldan istifadə olunur =110 MC= =1100

Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən əvvəl gələrsə çıxılır. 1I 5V 10X 50L 100C 500D 1000M X C =90 C M =900 MCMXCVII =1997

Mövqeli say sistemi Bu sistem bizim eradan təxminən 40 əsr əvvəl qədim Babilistanda mövqeyə görə nömrələmə əsasında yaranmışdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir. Bizim onluq say sistemində nömrələmədə mövqeyə görə nömrələməlidir. Bu sistem bizim eradan təxminən 40 əsr əvvəl qədim Babilistanda mövqeyə görə nömrələmə əsasında yaranmışdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir. Bizim onluq say sistemində nömrələmədə mövqeyə görə nömrələməlidir. Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır. Yəni 2-lik say sistemində 2, 8-lik say sistemində 8, 10-luq say sistemində 10, 16- lıq say sistemində 16 simvoldan istifadə olunur. Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır. Yəni 2-lik say sistemində 2, 8-lik say sistemində 8, 10-luq say sistemində 10, 16- lıq say sistemində 16 simvoldan istifadə olunur.

İkilik say sistemi Kompüterdə 2-lik kodlaşdırmadan istifadə olunur. Çünki, elektrik siqnalların iki dayanıqlı vəziyyəti var. Siqnal olan hal 1, siqnal olmayan hal isə 0 kimi qəbul edilir. Yəni, ikilik say sistemini texniki cəhətdən reallaşdırmaq asandır. Kompüterdə 2-lik kodlaşdırmadan istifadə olunur. Çünki, elektrik siqnalların iki dayanıqlı vəziyyəti var. Siqnal olan hal 1, siqnal olmayan hal isə 0 kimi qəbul edilir. Yəni, ikilik say sistemini texniki cəhətdən reallaşdırmaq asandır. Ikilik say sistemində O və 1 rəqəmlərindən istifadə olunur. Ikilik say sistemində O və 1 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Səkkizlik say sistemi 0,1,2,3,4,5,6,7 rəqəmlərindən istifadə olunur. 0,1,2,3,4,5,6,7 rəqəmlərindən istifadə olunur.

10-luq say sistemi Bizim istifadə etdiyimiz say sistemidir. Bizim istifadə etdiyimiz say sistemidir. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən istifadə olunur. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Onaltılıq say sistemi 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən və A,B,C,D,E,F simvollarından istifadə olunur. 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rəqəmlərindən və A,B,C,D,E,F simvollarından istifadə olunur.

Müxtəlif say sistemlərində ədədləri aşağıdakı kimi göstərmək olar. 2-lik8-lik10-luq16-lıq lik8-lik10-luq16-lıq A B C D E F

P əsaslı say sistemində verilən istənilən ədədi kimi göstərmək olar. Deməli, həmin ədədi p-yə bölsək qalıqda mərtəbəsini alarıq. Alınan natamam qisməti yenidən p-yə bölsək, mərtəbəsini alarıq və sairə....

=

= luq16-lıq A 11B 12C 13D 14E 15F E

Kəsr ədədləri 10-luq say sistemindən digər say sisteminə keçmək üçün ədədin tam hissəsini bildiyimiz qayda ilə, kəsr hissəni isə keçəcəyimiz say sisteminin əsasına vurub tam hissəni götürürük. Bu əməliyyat kəsr hissə 0 olana və ya dövr alınana kimi davam etdirilir. 0,1875 x 2=0,375 0,375 x 2=0,75 0,75 x 2=1,5 0,5 x 2=1,0 0,1875 = 0,

0,1875 x 8=1,5 0,1875 x 16=3,0 0,5 x 8=4,0

Digər say sistemlərindən onluq say sisteminə keçmək üçün həmin ədədin mərtəbələrini qeyd edirik