Ш Ә К Ә РІМ ҚҰ ДАЙБЕРДІ Ұ ЛЫ

Ө МІРБАЯНЫ Құ дайберді ұ лы Ш ә к ә рім ( ) – а қ ын, жазушы, философ, тарихшы, композитор. Ту ғ ан жері қ азіргі Шы ғ ыс Қ аза қ стан облысыны ң Абай ауданында ғ ы Шы ңғ ыстау ө ктерінде 1858 ж. д ү ниеге келген. Абаймен замандас ә рі інісі, ә рі ол негізін сал ғ ан реалистік ә дебиет д ә ст ү рлерін ал ғ а апарушы ізбасары. Ө зі ө мір с ү рген ортаны ң қ о ғ амды қ - саяси ж ә не ө леуметтік сыр - сипаттарын керебілуде, қ о ғ ам мен адам таби ғ атында ғ ы кемшіліктерді зерделеуде, ту ғ ан хал қ ына т ү зу жол к ө рсету де Құ дайберді ұ лы Абай ба ғ ытын ұ станды. Ш ә к ә рімні ң ә кесі Құ дайберді Құ нанбайды ң К ү нке деген б ә йбішесінен ту ғ ан, я ғ ни Абайды ң ту ғ ан а ғ асы. Ш ә к ә рім бес жасында ауыл молдасына о қ у ғ а беріледі де онда жеті жасына дейін о қ иды.

ШЫ Ғ АРМАШЫЛЫ Ғ Ы Құ дайберді ұ лыны ң қ аламынан тере ң ойлы, сыршыл лирик. ө ле ң дер, « Қ ал қ аман - Мамыр », « Е ң лік - Кебек », « Нартайла қ - Айс ұ лу » сия қ ты о қ и ғ алы дастандар, « Ә діл - М ә рия » романы ж ө не бас қ а да прозалы қ туындылар, аудармалар, тарих қ а, философия ғ а қ атысты е ң бектер, сазды ә ндер туды ж. « Т ү рік, қ ыр ғ ыз, қ аза қ Һә м хандар шежіресі », 1912 ж. Семей қ аласында ғ ы « Ж ә рдем » баспасынан « Қ аза қ айнасы », « Қ ал қ аман - Мамыр », « Жолсыз жаза яки кез бол ғ ан іс », « Енлік - Кебек » « Ү шаны қ », « М ұ сылманды қ шарты », « Л ә йлі - М ә жн ү н » т б. шы ғ армалары жары қ к ө рді ж. Ленинградта шы ққ ан « Поэты Казахстана » деген жина қ та Құ дайберді ұ лыны ң бір қ атар ө ле ң дері орыс тілінде басылды. Ү лкен жина ғ ы 1988 ж. « Жалын » баспасынан жары қ к ө рді.

Ә НДЕРІ Шәкәрімнің әндерін алғаш рет нотаға түсірген голландық Альвин Эрнестович Бимбоэс. Ол жылдар аралығында Ақмола саяси бөлімінде нұсқаушылық қызмет атқарып жүріп, қазақ әндерін нотаға түсірумен шұғылданады. Соның нәтижесінде 1926 жылы Н.Ф. Финдейзеннің редакциялауымен шыққан «Музыкалық этнография» жинағында Бимбоэстің қазақ музыкасы туралы жазған көлемді мақаласына қоса қазақтың жиырма бес әнінің нотасы басылады.

Ш Ә К Ә РІМ Ж Ә НЕ АБАЙ Құ дайберді ұ лы ө мір с ү ріп, е ң бек еткен тарихи кезе ң де қ аза қ ә дебиетінде Абай іргетасын қ ала ғ ан реалистік д ә ст ү р қ алыптасып кележат қ анды. Ш ә к ә рім осынау ө негелі ү рдісті ал ғ аш қ ы жал ғ астырушыларды ң бірі болды. Абай мен Ш ә к ә рім арасында тамырласты қ аса тере ң. Ө з заманыны ң келелі м ә селелерін, қ о ғ амды қ шынды қ ты қ оз ғ ауда екі а қ ын да ерекше қ уат таныт қ ан. Абай т ә різді Ш ә к ә рімні ң де а қ ын ретінде ұ са қ - т ү йек міндерді сынаудан бастап, ө з к e зіні ң к ү рделі ә леуметтік м ә селелерін к ө теруге дейінгі аралы қ та ғ ы тере ң ойлары, парасатты т ұ жырымдары сайрап жатыр.