Õ¯¯ÕÝÄ,ÝÕׯ¯ÄÈÉÍ ÖÓÑÀÍ ÄÀÕÜ Ä ÀÌÈÍÄÝÌÈÉÍ ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË, Ò¯¯ÍÄ ÍªËªªËªÕ Õ¯×ÈÍ Ç¯ÉË Ãîðèëîã÷: Àíàãààõ óõààíû äîêòîð Ó.Öýðýíäîëãîð Ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí çºâëºõ¿¿ä: Àêàäåìè÷ Ý.Ëóâñàíäàãâà ÀØÓ – íû äîêòîð, äýä ïðîôåññîð Í.Æàðãàëñàéõàí Ïðîôåññîð D.R.Fraser

Ñóäàëãààíû çîðèëãî Ìîíãîë õ¿¿õýä,ýõ÷¿¿äèéí öóñàí äàõü Ä àìèíäýìèéí òºëºâ áàéäëûã õîîë õ¿íñ, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õ¿÷èí ç¿éëñòýé óÿëäóóëàí ñóäëàæ, Ä àìèíäýìèéí äóòëààñ ñýðãèéëýõ íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãûí ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëàõ

Ñóäàëãààíû çîðèëò 5 õ¿ðòýëõ áîëîí íàñíû õ¿¿õýä, æèðýì ñýí ýõ÷¿¿äèéí (6-9 ñàð) öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä- èéí õýìæýýã í.ÿ.ò- íû èäýâõèéí õýìæýýòýé õàðüöóóëàí,æèëèéí òóðøèä óëèðëààð ñóäëàæ, ä¿ãíýëò ºãºõ Ìîíãîë õ¿¿õýä, ýõ÷¿¿ äèéí öóñàí äàõü ÄÕÓ- èéí õýìæýýã òîäîð õîéëæ, ä¿ãíýëò ºãºõ Æèðýìñýí ýõèéí öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä – èéí õýì æýýãýýð óðãèéí öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä – èéí ò, á- ûã òîäîðõîéëîõ Õ¿¿õýä, ýõ÷¿¿äèéí öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä – èéí ò, á- ä íºëººëºõ õîîë õ¿íñíèé õ¿÷èí ç¿éëñèéã ñ, òîãòîîõ íýãæòýé ÄÀ- èéí íºëººã öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä -èéí õýìæýý òýé õàðüöóóëàí ¿íýëýõ

Ñóäàëãààíû àæëûí øèíýëýã òàë Õ¿¿õýä, ýõ÷¿¿äèéí öóñàí äàõü 25(OH)Ä, ÄÕÓ- èéí ò.á - ûã àíõ óäàà õàìòàä íü ñóä. Õ, Ý – èéí öóñàí äàõü 25(OH)Ä- èéí õýì-ã õ, õ,õ – ñ àâàõ áîä-äûí õýì- òýé õàðü-ëàí æèëä 2-4 óäàà, óëèð-ð ñóä-ñàí íü ìàíàé óëñàä àíõ óäàà õèéãäýæ áóé àæèë Õ, Ý- èéí öóñàí äàõü 25(OH)Ä- èéí õýìæ-ã í.õ.ÿ.ò- íû è.õ- òýé õàðüöóóëàí ñ-íü ìà íàé óëñàä àíõ óäàà õ.à Ìîíãîë õ, ý- èéíÄÀ- èéí ñîëèëöîî õÿìðàõ ìåõ- ûã òîä. Ðàõèòûí ø,ý. æàìûã òîä. Çàðèì íýã òààìàã-ã íîòîëãîî.ñàí

Á¿òýýëèéí õàìãààëàëòàä äýâø¿¿ëæ áóé àñóóäëóóä Õ¿¿õýä, ýõ÷¿¿äèéí öóñàí äàõü 25(ÎÍ)Ä- èéí õýìæýý íü óëèð ëààñ õàìààðàëòàé; 25(OH)Äõ,í,º<25(OH)Ä çóí; ÆÝ25(OH)Ä=Õ25(OH) Ä<18, íìë; Õ¿¿õäýä ñà,óóðàã, æ,ýõýä ñà<õòá- ûí çõ, 1,25(OH)D ¿¿ñãýõ ýðñäýëòýé áàéíà; ªñâºð íàñíû ìîíãîë õ¿¿õäèéí äóíä Ä äó òàë òîõèîëäîæ áàéíà; 5 õ¿ðòýëõ áîëîí ºñ âºð íàñíû õ¿¿õäèéí äóíä ÄÕÓÄ ò¿ãýýìýë áàéä-ð èëýð÷, ÄÀÄ-ä íºëººëºõ ýðñäýëòýé; Ðàõèò íü: 1.ÄÀÄ, 2. Ñà, óóðãèéí äóòëûí øàëòãààíòàé;

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÆËÛÍ ÖÀÐ Õ¯ÐÝÝ 1.Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí öóñàí äàõü ÄÀ, ÄÕÓ- èéí ò.á 2. Õîíîãèéí õîîë 5. Ýõ÷¿¿äèéí ÄÀ, ÄÕÓ- èéí ò.á 6. Õîíîãèéí õîîë 3. ªñâºð íàñíû õ¿¿õ äèéí öóñàí äàõü ÄÀ, ÄÕÓ- èéí ò.á 4. Õîíîãèéí õîîë 7. Íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû ñóäàëãàà: 5 õ¿ðòýëõ 319, ºñâºð íàñíû 369, æ.ýõ ÄÀ- èéí ñýð. ¿ð ä¿í ãèéí ñóäàëãàà: 79;

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îðîí íóòàã 5 õ¿ðòýëõ íàñíû 396; ÓÁ-ñ 200, Íàëàéõ-ñ 48, ̺ðºí-ñ 98, Ðýíöýíëõ¿ìáý-ñ 50; Õàâàð ÓÁ,Íàëàéõûí 248, çóí ÓÁ, Í, Ì,Ð- èéí 396, íàìàð – 396, ºâºë ÓÁ,Íàëàéõûí 248; 5 õ¿ðòýëõ íàñíû 222 õ¿¿õäýä 25(OH)Ä; 55 õ¿¿õäýä ÄÕÓ; 25(OH)Ä, ÄÕÓ-í ø-ä ÓÁ-ñ ºñâºð íàñíû 115, 56, æèðýìñýí 62, àìàðæñàí 59; í.õ.ÿ.ò 5 õ¿ð.319, ºñ.íàñ 369, æ.ýõ 284; ÄÀ- èéí ñýð. ñóä: 79;

Ñóäàëãààíû ìàòåðèàëûã õýëýëö¿¿ëñýí áàéäàë Àðãà÷ëàë, äèçàéíûã ÄÝÌÁ – ä 3 óäàà, ÍÝÌÕ- ä 2 óäàà Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã ÍÝÌÕ – èéí ýðäèéí çºâëºë áîëîí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä 5 óäàà õýëýëö¿¿ëñýí. 2000, 2003 îíä Îëîí óëñûí õóðàëä Îëîí óëñûí õóðëûí èëòãýëèéí íîì, ÌÀÓÑ –ä 5 óäàà õýâëýãäñýí. Íîì ØÓÀ-èéíÀÓÁ×- íû äýðãýäýõ ÍÝÌ – èéí ÷èãëýëýýð ØÓÄ – ûí çýðýã îëãîõ ýðäìèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ, óðüä÷èëàí õàìãààëàëò õèéñýí

Ñóäàëãààíû àðãà Õ¿í àìûíá¿ëýã ñîíãîëò: 5 õ¿ðòëýõ íàñ íû õ¿¿õäèéí ñóäàëãààã ¿ðãýëæèëñýí ñóäàëãàà íû àðãààð; ªñâºð íàñíû õ¿¿õäèéí ñóäàëãààã õýñýã÷èëñýí àðãààð; 6-9 ñàðòàé æèðýìñýí áà àìàðæñàí ýõ÷¿¿äèéí ñóäàëãààã õýñýã÷èëñýí àðãààð Øèíæèëãýý: 25 (OH)D ÖÈÈÀ; ÄÕÓ- ûã ýíçèì õîëáîõ àðãààð; 24 öàãèéí õîîëíû ñóäàëãààã õ¿í àìûí 3 á¿ëýãò àñóóëãà á¿ðò ãýëèéí àðãààð; Í.õ.ÿ,ò-û èäýâõè õýìæèõ ñóäàëãààã ìýäðýã ÿëòñààð;

Ñóäàëãààíû ä¿í à. 5 õ¿ðòëýõ íàñ, Ä àìèíäýì äóòàë Óëèðàë Ñóäëàãä ñàí õ¿¿õ äèéí òîî Õ¿¿õäèéí òîî 25(ÎÍ)Ä <18 íì.ë ¯ç¿¿ëýëò (%) Õàâàð Çóí Íàìàð ªâºë Á¿ãä >57.9, 60.5, t=2, p<0.05;65.6>10.5, t=2,p<0.01; 60.5>10.5,t= P<0.001

25(OH)D ÄÓÍÄÀÆ Ò¯ÂØÈÍ Óëèðàë Õ¿¿õäèéí òîî 25(OH)D, äóíäàæ ò¿âøèí (nmoll) Õàâàð ±3.8 à Çóí ±2.9 â Íàìàð ±1.9 ñ ªâºë ±3.2 ä Á¿ãä 222 Â>à,ñ,ä, Anova: p<0.05

Ä àìèí äýì äóòàë áà ðàõèòûí øèíæ òýìäãèéí õàìààðàë 25(OH)D<18, õàìààðàëòàé øèíæ¿¿ä Ð –èéí óòãà õîëáîãäîë 25(OH)D<18, øýýñ ¿íýðòýõ r=0.268*, p< (OH)D<18, Äàãçíû ¿ñ õàëöðàõ r=0.144*, p<0.05 P< (OH)D<18, Äàãçíû ÿñ 纺ëðºõ r=0.144*, p< (OH)D<18, Çóëàéí èðìýã 纺ëðºëò r=0.204*,p< (OH)D<18, Áóãóéâ÷ 25(OH)D<18, Íóðóó ìóðóéõ 25(OH)D<18, Ýðýã äóõ r=0.342*, p<0.05 Pearson Chi- Square=113,p<0.05 r=0.557**, p<0.01;

íì,Íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû èäýâõèéí õýìæýý (õàâàð,çóí) 5-ð ñàð, 13-17°, Ö,17,5-21,8 ìæ, ñì êâ, Á,9,3-10,4 ìæ, ñì êâ 7-ð ñàð, 22-32°, Ö, 21,8-25 ìæ, ñì.êâ, Á, 10,4 ìæ, ñì.êâ 8-ð ñàð, 22-32°, Ö, 96,2 ìæ, ñì.êâ, Á, 15,7-25 ìæ, ñì.êâ

íì,Íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû èäýâõèéí õýìæýý (íàìàð,ºâºë) 9-10-ð ñàð, Ö,10-15 ìæ, ñì êâ, Á>10 ìæ, ñì êâ 12-3-ð ñàð õ¿ðòýë Ö, Á, 0. 25(OH)Ä=26.6 íì/ë, UV=21.6 mj/cm 2 (r=0.981**,p<0.01);

Öóñàí äàõü Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàëä íºëººëºõ õîîë õ¿íñíèé õ¿÷èí ç¿éë ¯íäñýí ñóóðü õîîë¯ç¿¿ëýëò (%) Õºõººð õîîëëîëò 15,4 ñàð õ¿ðòëýý 97.7% 4-6 ñàð, 69.4% 4-6 ñàð Í.õîîë: Áàíòàí 50.4% Êàø 31.8% Ñ¿¿òýé çóòàí òàðàã Òàëõíû íóõàø Òºìñíèé íóõàø Ìàõàí òàòàø ÃÁ 2.4% 6.7% 1,3% 2.1% 0.5% 4.8%

Õîîë òýæýýëèéí áîäèñûí õýðýãëýý óëèðëààð ÕÒÁ Õîîë òýæýýëèéí áîäè ñûí õîíîãèéí õýðýãëýý Ǻâëºìæ õýìæýýíèé ¿ç¿¿ëýëò (%) õàâàð 248 çóí 396 íàìàð 396 ºâºë 248 õàâàðçóííàìàðºâºë Óóðàã ãð 20, Èë÷-ã (Êêàë) Ñà (ìã) Ìg(ìã) Na (ìã) Ê ìã Ýñëýã ãð

25(ÎÍ)Ä áà õ¿÷èí ç¿éëñèéí õàìààðàë (5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäýä) Õ¿÷èí ç¿éëñ 25(ÎÍ)Ä (íì/ë) Ñà ìã Óóðàã ãð Èë÷ëýã Êêàë. Ìàãíè ìã êàëè ìã Èàòðè ìã Uv ìæ/ ñì 2 25(ÎÍ)Ä (íì/ë) ** 0.48* ** Ñà (ìã)0.560** *0.321**0.237**0.684** Óóðàã (ãð) 0.48* * Èë÷ëýã (êêàë) * **0.240**0.307** Ìàãíè (ìã) * ** **0.972** Êàëè (ìã) * * **0.944** ** Èàòðè (ìã) ** **0.972**0.944** UV (ìæ/ñì 2 ) 0.981** 0.684**

Óäèðäàí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿éë÷ëýëèéí äàâòàìæ áà ¿ç¿¿ëýëò Óäèðäàí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéí äàâòàìæ áà ¿ç¿¿ëýëò ÄàâòàìæÕóâüñóó -ðóóäûí ¿ç¿¿ëýë ò Õóðèìò ëàãäñàí ¿ç¿¿ëýë ò ÄàâòàìæÕóâüñóó -ðóóäûí ¿ç¿¿ëýë ò Õóðèìò ëàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò Õ.ß.Ò.È-áà 25(ÎÍ)Ä (ÎÍ)Ä Ñà (ÎÍ)Ä áà óóðàã (ÎÍ)Ä áà èë÷ëýã (ÎÍ)Ä áà Mg (ÎÍ)Ä áà êàëè (ÎÍ)Ä áà íàòðè

Ä àìèíäýìèéí äóòàëòàé áîëîí äóòàëã¿é õ¿¿õäèéí ÕÒÁ-ûí õýðýãëýý õ.ò.á 25(OH)D<18 nmoll25(OH)D>25 nmoll Óëèðàë Äóíäàæ õýðýãëýý % Äóíäàæ õýðýãëýý % Ñà (ìã) Õàâàð T=2.6, p<0.05 Óóðàã (ìã) Èë÷ëýã êêàë Ñà (ìã) Çóí T= 7.5, p<0.05 Óóðàã (ìã) Èë÷ëýã êêàë Ñà (ìã) íàìàð P>0.05 Óóðàã (ìã) Èë÷ëýã êêàë Ñà (ìã) ºâºë Óóðàã (ìã) Èë÷ëýã êêàë

25(OH)D,ÄÕÓ õàðèëöàí ø¿òýëöýý 25(OH)D ò¿âøèí (íì/ë) òîî 25(OH)D äóíäàæ ò¿âøèí íì/ë ÄÕÓ<7µìîëü/ë ÄÕÓ 7µìîëü/ë òîî % ÄÒ òîî % ÄÒ 25(OH)D < ± ± (OH)D < ± ± (OH)D = ± ± (OH)D ± ± 0.52 r=0.688 p<0.01 r=0.690 p< (OH)D ± ± 5.09 Á¿ãä

Ä àìèí äýì äóòàë æèí íàñíû ¿ç¿¿ëýëòýýð ª.Ñ.À 25(OH)D <18 íì/ë 25(OH)D íì/ë 25(OH)D >25 íì/ë Á¿ãä ò%ò%ò%ò% -2sd sd sd sd Á¿ãä t=2 100 P<0.05

Á. Æèðýìñýí ýõèéí Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàë 25(OH)D<18 íìîëü/ë (23)37.1% 25(OH)D =18-25 íìîëü/ë,(8)12.9% 25(OH)D>25 íìîëü/ë, (31)50%

Àìàðæñàí ýõèéí öóñàí äàõü Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàë 25(OH)D<18 íìîëü/ë, (18) 30.5% 25(OH)D=18-25 íìîëü/ë,(17) 28.8% 25(OH)D>25 íìîëü/ë, (24) 40.7%

Íýã õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õäèéí Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàë 25(OH)D< 18 nml, 7 ñàð õ¿ðòýëõ õ¿¿äèéí 50%, 25(OH)D = 30% 25(OH)D< 18 nml, ñàòàé õ¿¿õäèéí 51.8%, 25(OH)D = 10.3%

Æèðýìñýí ýõ÷¿¿äèéí êàëüöèéí õîíîãèéí õýðýãëýý Õàâàð ìã Çóí ìã Íàìàð ìã ªâºë ìã Àâàõ ¸ñòîé õýìæýý 1200 ìã

Æèðýìñýí ýõ÷¿¿äèéí íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû ñóäàëãàà 5-ð ñàðä ìæîóëü.ñì.êâ. 7-ð ñàðä ìæîóëü.ñì.êâ 8-ð ñàðä ìæîóëü.ñì.êâ 9-10-ð ñàð, Ö,10-15 ìæ, ñì êâ, Á>10 ìæ, ñì êâ 12-3-ð ñàð, Ö, Á, 0. Ä àìèí äýìèéí áýëäìýë 3.2% r=0.487**,p<0.01

Â. ªñâºð íàñíû õ¿¿õäèéí Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàë 25(OH)D<18 íìîëü/ë 28.6% Õàâàð 22.8±1.7 Çóí 35.0±2.0 Íàìàð 25.6±2.1 ºâºë 17.2±3.6 35>25.6,22.8,17.2

Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàëä íºëººëºõ õîîë õ¿íñíèé õ¿÷èí ç¿éë Èë÷ëýã 744,1108,1097, kkal, îõèäîä 35.4%,52.8%, 52%,59%, õºâã¿¿äýä 31%,46.2%,45.7%, 52% Óóðàã 26, 40.7,37, 41ãð, îõèäîä 33-52%, õºâã¿¿äýä 29-46% Ñà ìã, 13-20% Màãíåçè % o, 24-37%, Õ, Na %.

25(OH)D,ÄÕÓ õàðèëöàí ø¿òýëöýý 25(OH)D ò¿âøèí (íì/ë) òîî 25(OH)D äóíäàæ ò¿âøèí íì/ë ÄÕÓ<7µìîëü/ë ÄÕÓ 7µìîëü/ë òîî % ÄÒ òîî % ÄÒ 25(OH)D < ± ± (OH)D < ± ± (OH)D = ± ± ± ±0.6 25(OH)D ± ±0.3 25(OH)D ± ±0.2 Á¿ãä

ªñâºð íàñíû õ¿¿õäèéí Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàëä íºëººëºõ íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû èäýâõèéí õýìæýý 5-ð ñàðä, öýëìýã ºäºð ìæ,ñì,êâ, á¿ðõýã , 7-ð ñàð, öýëìýã ºäºð ð ñàðä, áîðîîòîé á¿ðõýã ºäºð 19, öýëìýã ºäºð r=0.966**,p<0.01

25(ÎÍ)Ä áà õ¿÷èí ç¿éëñèéí õàìààðàë (ºñâºð íàñíû õ¿¿õäýä) Õ¿÷èí ç¿éëñ 25(ÎÍ)Ä (íì/ë) Ñà ìã Óóðàã ãð Èë÷ëýã Êêàë. Ìàãíè ìã êàëè ìã Èàòðè ìã Uv ìæ/ ñì 2 25(ÎÍ)Ä (íì/ë) * **0.507**0.874**0.966** Ñà (ìã) ** Óóðàã (ãð) 0.166** **0.823**0.819**0.248**0.281** Èë÷ëýã (êêàë) ** **0.753**0.102*0.57** Ìàãíè (ìã) 0.665** **0.673** **0.568**0.773** Êàëè (ìã) 0.507** **0.753**0.795** **0.482** Èàòðè (ìã) 0.874** **0.102*0.568**0.727** ** UV (ìæ/ñì 2 ) 0.966** 0.17** 0.281**0.57**0.773**0.482**0.748**1.000

Óäèðäàí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿éë÷ëýëèéí äàâòàìæ áà ¿ç¿¿ëýëò Óäèðäàí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéí äàâòàìæ áà ¿ç¿¿ëýëò ÄàâòàìæÕóâüñóó -ðóóäûí ¿ç¿¿ëýë ò Õóðèìò ëàãäñàí ¿ç¿¿ëýë ò ÄàâòàìæÕóâüñóó -ðóóäûí ¿ç¿¿ëýë ò Õóðèìò ëàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò Õ.ß.Ò.È-áà 25(ÎÍ)Ä (ÎÍ)Ä Ñà (ÎÍ)Ä áà óóðàã (ÎÍ)Ä áà èë÷ëýã (ÎÍ)Ä áà Mg (ÎÍ)Ä áà êàëè (ÎÍ)Ä áà íàòðè

Ã. Õîîë òýæýýëèéí äóòëûí äóíä áîëîí õ¿íä çýðýãòýé õ¿¿õäèéí Ä àìèí äýìèéí ñýðãèéëýëòèéí ä¿í Æ.íàñ(- 2SD,3SD) äóãààð Øèíæ òýìäãèéí òîî Âèò. Ä òóí, ñàð Öóñ àâñàí ñàðÖóñàí äàõü 25(OH)D (íìîëüë) (6) (5,6) (8,9) (5,6) (5,6) (6) (6)11104

Cóäàëãààíû òààìàãëàë Õîîë õ¿íñíýýñ àâàõ Ñà- èéí õýðýãëýý áàãà áàéñíààñ Ä àìèí äýìèéí ñîëèëöîîã õÿìðóóëæ áàéæ áîëçîøã¿é. Æèðýìñýí ýõèéí Ä àìèí äýìèéí òºëºâ áàéäàë íü íýãýýñ äîîø íàñíû õ¿¿õäèéí Ä àìèí äýì äóòàëä íºëººëæ áàéæ áîëçîøã¿é Óóðàã èë÷ëýãèéí äóòàë íü Ä àìèí äýì äóòàëä íºëººëæ áàéæ áîëçîøã¿é

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà