زÜàôÎÚ²Ü Î.Ô ´ÄÞÎ²Î²Ü Ø²Üð¾²´²ÜàôÂÚàôÜ ìÆðàôê²´²ÜàôÂÚàôÜ ºì ÆØàôܲ´²ÜàôÂÚàôÜ (ÁݹѳÝáõñ Ù³Ýñ¿³µ³ÝáõÃÛáõÝ) ºðºì²Ü-2005
زÜð¾ÜºðÆ üƼÆàÈà¶Æ²Ü êÝáõóáõÙÁ ÇÝãå»ë áÕç ϻݹ³ÝÇ µÝáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É Ù³Ýñ»Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ï»Ýë³Ï³Ýáñ»Ý ³ÝÑñ³Å»ßï åñáó»ë ¿, ÇÝãÁ ³å³ÑáíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ³×Á ¨ µ³½Ù³óáõÙÁª ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ í»ñ³Ï³Ý·-ÝáõÙÝ áõ í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, Ï»Ýë³ëÇÝûïÇÏ åñáó»ëÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿Ý»ñ·Ç³Ý: سÝñ»Ý»ñÇ ëÝáõóáõÙÁ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Çï³ñÏ»É áñå»ë ÝÛáõó÷á˳ݳÏáõÃÛáõÝ (ٻﳵáÉǽÙ) Ýñ³ Ý»ñùÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³Ûñ»ñÇ ÙÇç¨: ²ÛÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ »ñÏáõ Çñ³ñ ѳϳ¹³ñÓ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ë»ñï ϳåí³Í åñáó»ëÝ»ñǪ ϳﳵáÉǽÙÇ (¿Ý»ñ·»ïÇÏ Ù»ï³µáÉǽÙ) ¨ ³Ý³µáÉǽÙÇ (åɳëïÇÏ, ÏáÝëïñáõÏïÇí ٻﳵáÉǽÙ) ÙdzëÝáõÃÛáõÝ:
سÝñ¾Ý»ñÇ ëÝáõóÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 1.ãáõÝ»Ý ëÝáõóÙ³Ý Ñ³ïáõÏ ûñ·³ÝÝ»ñ; 2.ëÝݹ³ÝÛáõûñÁ Ý»ñÍÍíáõÙ »Ý µççÇ ³ÙµáÕç ٳϻñ»ëáí; 3.³Ý³µáÉǽÙÁ ¨ ϳﳵáÉǽÙÁ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ »Ý ³ñï³Ï³ñ· ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ; 4.áõÝ»Ý ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ëÝݹ³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³ñÙ³ñí»Éáõ Ù»Í áõݳÏáõÃÛáõÝ: سÝñ¿Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ áñå»ë ëÝݹ³ÝÛáõûñ ϳñáÕ »Ý ѳݹ»ë ·³É ï³ñµ»ñ ûñ·³Ý³Ï³Ý ¨ ³Ýûñ·³Ý³Ï³Ý ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇÝãÁ, ϳËí³Í Ï»Ýë³Ï³Ýáñ»Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ûñ·³Ýá·»ÝÝ»ñÇ (O, H, N, C, P, S) ³ÕµÛáõñÇó áõ Ûáõñ³óáõÙÇó, å³ÛٳݳíáñáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ëÝáõóÙ³Ý ïÇå»ñÇ µ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ:
´³Ïï»ñdzݻñÇ ëÝáõóÙ³Ý ïÇå»ñÁ ² ì î à î ð à ü Ü º ð ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ CO 2 (ë³åñáýÇïÝ»ñ) Ð º î º ð à î ð à ü Ü º ð ·ÉÛáõÏá½³, Ñ»ùëá½Ý»ñ, ³ÛÉ ûñ·. ÝÛáõûñ (ë³åñáýÇïÝ»ñ ¨ å³ñ³½ÇïÝ»ñ) I - Áëï C-Ç Ûáõñ³óÙ³Ý II - Áëï ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ³ÕµÛáõñÇ ø º Ø à î ð à ü Ü º ð (ë³åñáýÇïÝ»ñ ¨ å³ñ³½ÇïÝ»ñ) ü à î à î ð à ü Ü º ð ´Ý³Ï³Ý ÉáõÛë (ë³åñáýÇïÝ»ñ) È Æ î à î ð à ü Ü º ð (H 2, H 2 S, CH 3 ) ú ð ¶ ² Ü à î ð à ü Ü º ð (ûñ·, ÝÛáõûñ) III-Áëï e-Ç ¹áÝáñ Ç C ³Ýûñ·. ÝÛáõûñ ûñ·. ÝÛáõûñ N ÙÃÝ. N, ³ÙáÝÇáõÙÇ ³Õ»ñ ûñ·. ÝÛáõûñ ¿Ïáϳå ë³åñáýÇïÝ»ñ å³ñ³½ÇïÝ»ñ IV - Áëï ³×Ç ·áñÍáÝÝ»ñÇ ä ð à î à î ð à ü Ü º ð (·ÉÛáõÏá½³, NH 3 -³Õ»ñ) ² àõ ø ê à î ð à ü Ü º ð (³×Ç ·áñÍáÝÝ»ñ)
²ÖÆ ¶àðÌàÜܺð ³ÙÇݳÃÃáõÝ»ñ åáõñÇݳÛÇÝ ¨ åÇñÇÙǹÇݳÛÇÝ ÑÇÙù»ñ ÉÇåǹݻñ – ËáÉ»ëûñÇÝ, ëï»ñÇÝÝ»ñ (ÙÇÏáåɳ½Ù³Ý»ñ) íÇï³ÙÇÝÝ»ñ Fe-åáñýÇñÇÝÝ»ñ (Ñ»Ù) ØÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ Ï»Ýë³ëÇÝûïÇÏ åñáó»ë- Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ݳ¨ Mg, K, Ca, Fe ÇáÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉ ÙÇÏñá¿É»Ù»ÝïÝ»ñ
´³Ïï»ñdzݻñÇ ëÝáõóÙ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÝ»ñÁÁ
´²ÎîºðÆ²È üºðغÜîܺð Àëï Ï»Ýë³ùÇÙÇ³Ï³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÇ ûùëǹá黹áõÏﳽݻñ ïñ³Ýëý»ñ³½Ý»ñ Édz½Ý»ñ Ñǹñáɳ½Ý»ñ ǽáÙ»ñ³½Ý»ñ ÉÇ·³½Ý»ñ Àëï ëÇÝû½Ç, ³ñï³½³ïÙ³Ý áõ µççáõÙ ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¿Ï½áý»ñÙ»ÝïÝ»ñ ¿Ý¹áý»ñÙ»ÝïÝ»ñ ÙáÝáý»ñÙ»ÝïÝ»ñ ÙáõÉïÇý»ñÙ»ÝïÝ»ñ ÏáÝëïÇïáõïÇí ý. ÇݹáõÏóí³Í ý. üàôÜÎòƲܺðÀ Ï»Ýë³·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙ íÇñáõÉ»ÝïáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÇã ³ËïáñáßÇã
²×Á µççÇ ÏáÙåáÝ»ÝïÝ»ñÇ ¨ ϳéáõÛóÝ»ñÇ Ïááñ- ¹Çݳóí³Í í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝ-ùáõÙ ³í»É³ÝáõÙ ¿ µççÇ Í³í³ÉÁ ¨ ½³Ý·í³ÍÁ: ´³½Ù³óáõÙÁ µ³Ïï»ñÇ³É åáåáõÉÛ³ódzÛáõÙ ³é³ÝÓÝÛ³ÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇ ³í»É³óáõÙÝ ¿: ²ÛÝ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ å³ñ½ ÏÇëÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí: ´³Ïï»ñdzݻñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, µÝáõó·ñíáõÙ »Ý µ³½Ù³óÙ³Ý Ù»Í ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ, ÇÝãÁ å³Ûٳݳ-íáñí³Í ¿ ·»Ý»ñ³ódzÛÇ Å³Ù³Ý³Ïáíª ¹³ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÝ ¿, áñÇ ÁÝóóùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ µççÇ ÏÇëáõÙÁ ¨ »ñÏáõ ¹áõëïñ µçÇçÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙÁ: ²ÛÝ ï³ñµ»ñ ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ Ùáï ï³ï³ÝíáõÙ ¿ ñáå»Çó ųÙí³ ÁÝóóùáõÙ, ÇÝãÁ ï»ë³Ï³ÛÇÝ å³ïϳݻÉáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ϳËí³Í ¿ ëÝݹ³ÙÇç³í³ÛñÇ µ³Õ³¹ñáõÃÛáõÝÇó, pH-Çó, ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÇó, ³¿ñ³ódzÛÇó ¨ ³ÛÉ ·áñÍáÝÝ»ñÇó:
²ðкêî²Î²Ü êÜܸ²ÚÆÜ ØÆæ²ì²ÚðºðÆÜ ÜºðβڲòìàÔ ä²Ð²ÜæܺðÀ ëÝݹ³ÝÛáõûñ, ³×Ç ·áñÍáÝÝ»ñ, ûåïÇÙ³É pH, ǽáïáÝÇÏáõÃÛáõÝ, ËáݳíáõÃÛáõÝ, µ³ó³ñÓ³Ï ëï»ñÇÉáõÃÛáõÝ, ó÷³ÝóÇÏáõÃÛáõÝ: ¸²ê²Î²ð¶àôØÀ Áëï ͳ·Ù³Ýª µÝ³Ï³Ý, ³ñÑ»ëï³Ï³Ý, ëÇÝûïÇÏ Áëï ³·ñ»·³ï³ÛÇÝ íÇ׳ÏÇ (ÏáÝëÇëï»Ýódz)ª Ñ»ÕáõÏ, åÇݹ, ÏÇë³Ñ»ÕáõÏ: Áëï µ³Õ³¹ñáõÃ۳ݪ å³ñ½ ¨ µ³ñ¹ Áëï Ý߳ݳÏáõÃ۳ݪ ÐÇÙÝ³Ï³Ý – áõÝÇí»ñë³É гïáõÏ (ÁÝïñáíÇ Ï³Ù ¿É»ÏïÇí) Îáõï³ÏÙ³Ý (ѳñëï³óÙ³Ý) ²ËïáñáßÇã–ï³ñµ»ñ³ÏÇã
¶³ÕáõÃ Ù»Ï Ù³Ûñ µççÇó ³é³ç³ó³Í ¹áõëïñ µçÇçÝ»ñÇ, ³Ý½»Ý ³ãùáí ï»ë³Ý»ÉÇ Ïáõï³ÏáõÙÝ ¿ åÇݹ ëÝݹ³ÛÇÝ ÙÇç³í³Ûñ»ñÇ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ:
´³Ïï»ñÇ³É åáåáõÉÛ³ódzÛÇ µ³½Ù³óÙ³Ý ÷áõÉ»ñÁ Ù³ùëÇÙáõÙÇ ëï³óÇáݳñ I VI II III V ų٠µ³ó³ë³Ï³Ý ³ñ³·³óÙ³Ý Ù³Ñ³óÙ³Ý »Éù³ÛÇÝ ëï³óÇáݳñ Éá·³ñÇÃÙ³Ï³Ý µ³½Ù³óÙ³Ý µ³½Ù³óÙ³Ý ³ñ·»É³ÏÙ³Ý ³¹³åï³óÙ³Ý ßñç³Ý µ ç Ç ç Ý » ñ Ç ù ³ Ý ³ Ï Á
´³Ïï»ñdzݻñÇ ßÝã³éáõÃÛáõÝÁª Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ûùëǹ³óáõÙ ³»ñáµ ßÝã³éáõÃÛáõÝ - ¿É»ÏïñáÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ í»ñç- Ý³Ï³Ý ³Ïó»åïáñ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ O 2 -Á ³Ý³»ñáµ ßÝã³éáõÃÛáõÝ - ¿É»ÏïñáÝÝ»ñÇ í»ñçÝ³Ï³Ý ³Ïó»åïáñÇ ¹»ñáõ٠ѳݹ»ë »Ý ·³ÉÇë ϳ٠ÝÇïñ³ïÝ»ñÁª ý³ÏáõÉï³ïÇí ³Ý³»ñáµÝ»ñ, ϳ٠ëáõÉý³ïÝ»ñÁª µ³ó³ñÓ³Ï ³Ý³»ñáµÝ»ñ ÙÇÏñá³»ñáýÇɪ ϳåÝáýÇÉ - ³é³í»É ûåïÇÙ³É Ï»Ýë³·áñÍáõÙ »Ý CO 2 -Ç µ³ñÓñ ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (O 2 -Ç ËïáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝ㨠1%) å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³»ñáïáÉ»é³Ýï - ϳñ×³ï¨ Ï³ñáÕ »Ý ·á۳層É, µ³Ûó áã µ³½Ù³Ý³É, ÃÃí³ÍݳÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ËÙáñáõÙ - ¿É»ÏïñáÝÝ»ñÇ áõ çñ³ÍÝÇ ¨ ¹áÝáñ ¨ í»ñçÝ³Ï³Ý ³Ïó»åïáñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ûñ·³Ý³Ï³Ý ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (åÇñáõí³ï, ɳÏï³ï ¨ ³ÛÉÝ):
OµÉÇ·³ï ³»ñáµ - ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ óÇïáùñáÙ- ûùëǹ³½Ý»ñÇ, ûùëǹ³½Ý»ñÇ, ¹»Ñǹñ᷻ݳ½Ý»ñÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³Ýç³ïí³Í ½·³-ÉÇ ¿Ý»ñ·Ç³Ý Ïáõï³ÏíáõÙ ¿ ²ºü-Ç Ó¨áí: OµÉÇ·³ï ³Ý³»ñáµ ßÝã³éáõÃÛ³Ý ïÇåáí ûÅïí³Í ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÁ ¿Ý»ñ·Ç³Ý ëï³ÝáõÙ »Ý ûñ·³Ý³Ï³Ý ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙÇÝ㨠åÇñá˳Õá- Õ³ÃÃíÇ ×»ÕùÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ëáõµëïñ³ï³ÛÇÝ ýáëýáñÇɳóÙ³Ý é»³ÏódzݻñáõÙ: O 2 -Ç Ýϳïٳٵ ïáÉ»é³ÝïáõÃÛáõÝÁ å³ÛÙ³-ݳíáñí³Í ¿ Ù³Ýñ¿Ý»ñÇ áõݳÏáõÃÛ³Ùµ ý»ñÙ»Ý-ï³ïÇí ׳ݳå³ñÑáíª ëáõå»ñûùëǹ¹ÇëÙáõï³-½³, ϳï³É³½³, 㻽áù³óÝ»Éáõ ³»ñáµ å³ÛÙ³Ý-Ý»ñáõÙ ³é³ç³ó³Í O 2 -Ç ïáùëÇÏ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ëáõå»ñûùëǹ ³ÝÇáÝ, H 2 O 2 : ÜÙ³Ý ý»ñÙ»ÝïÝ»ñÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ûµÉÇ·³ï ³Ý³»ñáµ µ³Ïï»ñdzݻñÇ Ùáï: