Обучение родному языку с применением текнологии УДЕ (укрупнение дидактических единиц) Айтаева Нина Лиджиевна, учитель калмыцкого языка и литературы МОУ «Средняя общеобразовательная школа 23» г. Элисты, Республики Калмыкия, Почетный работник общего образования РФ.

ҮЗГ (буква) җөөл н (мягкая) ә,ө,ү, э, и, е хату (твердая) а, о, у, ы, я, ё, ю эгшг (гласная) хадвр (согласная) дуута (звонкая) б в г Һ җ дүлә (глухая) п ф к х ч хошадлсн (парные) эс хошадлсн. (непарные) ңлм нрңлм нр цщцщ ахр улан (крат.) (долг.) ава в сән сәәкн

келленә хүвсин тускар Нерн келленә хүвс Ю медүл нә? (что обозначает) Сурврмуж (вопросы) Суффиксмуж (суффиксы) Үлгүр (пример) Бәәлһнә неон (имя существительное) Ямаран нег юм темдгл нә (обозначает предмет) Кен? Юн? Кенби? Юмби? (Кто?, Что?) Ач,(-әч), лен, д, муж, нр. Сурhульч, дектр, умшлен, бичәч. Теегт мал война. Чинрлгч неон (имя прилагательное) Юмна темдг болен чинар медүл нә (обозначает признак предмета) Ямаран? (какой?) -Хар, ут, өндр. Цаhан цасн орҗана. Тоолгч неон (числительное) Юмна диг-дара, то болен нас медүл нә (число, порядковый, возраст) Кедү? Кедүдгч? Кедүтә? Кедүл н? Кедүhәд? Кедүкн? (сколько?) -гч, -ад, -л н, -та, -кн. Долан, тәвтә, хошаhад. Ах-дү дөрвн нег махлата. Орч неон (местоимение) -Ямаран чигн неонә орчд олзлгдна. -Бидн хамдан көдлҗ бәәнәвидн. Нерн келленә хүвс (именные части речи)

Бәәлһнә неонә киисклен Киисклен (скл.) Киисквнмүд (падежи) амр киисклен (простое скл.) 1 баг 2 баг 3 баг (группа) (группа) (группа) эврә киисклен (возвратное скл.) сурврмуж үлгүр (вопросы) (пример) бой киисклен (лич.-притяжат.скл) нег то ол н то (ед.чис.) (мн.чис.) Нерәдгч Төргч Өггч Гемнгч Бүрдәгч Ниилүлгч Хамцулгч Һаргч Залгч тосно мал така тосноа малые такан тоснод малд такая тосиг малых такаг тосар маляр такаhар тоснола мала такала тоста марта токката тосноас малас такаhас тосноур маляр такаhур - - Кенәнянь? ахинянь Кендән? ахдан Кенән? ахан Кенәрн? ахарн Кенләрн? ахларн Кентәhән? ахтаhан Кенәсн? ахасн Кенүрн? ахурян Герчн гертн Геринчн геринтн Гертчн гертин Геричн геритн Герәрчн герәртн Герләчн герләтн Гертәчн гертәтн Герәсчн герәстн Герүрчн герүртн Ашнь:Г. Б. Б. Н - З. +h Х. Һ. 1.Нерәдгч квн. юга 2.хүвс: -нянь,-ан(ән), -рн, -н Нүүрәр йилһрнә: 1 н. м ман 2 н. чн тн 3 н. нь

Бәәлһнә неонә ол н то I баг II багIII баг Баг -л,-р,-с,-ш,-з. эцүстә күмн әмтнә туск үгмүд эгшг эцүстә -н эцүстә -д хөн-хөд hасн-hасд -муж(-мүд) hармуж бешмүд -нр ачнр авhнр -уд, -чуд зургуд аңгуд -с зараз бус -г,-h,ң,-к эцүстә чонмуж тугмуж үгмүд

Бәәлһнә неонә морфологически йилһлт Бәәлһн неон шишлң (нариц.) эврә (собств.) киисклһнә баг (группы скл.) киисквн (падеж) то (число) киисклен (спр.) зәңгд юн болена (чем выр.) таг hасн ширә Басң Элст Иҗл 1 б 3 б 2 б нег то (ед.ч.) ол н то (мн.ч.) амрэврәбой 1 баг д hасд 2 баг -муж,-чуд -нр терзмүд экнр 3 баг с ширәс -н hасн -хадвр терз -эгшг ширә -нянь, -ан, -н, -рн -м,-ман, -чн,-тн, -нь

Дөрвн зүсн герин мал мөрн темән боткн унhн ут көлтә, хурдн сәәкн көлгн болена шов hp өвртә үс, мах, арс өгнә. хөн носта лу бойтә үкр хөн туhл үкр гестә хурhн мах, нос, арс өгнә. хальмг тохмта мал

Баатрмужын суулен Эзн богд Җаңhр («Тәк Зула храни үлдл Таңгс Бумб храни ач, Үзң ал др храни көвүн Үйн өнчн Җаңhр билә») Байн Күңкән Алтн Чееҗ («Иргсн 99 җилә юмиг Тууҗҗ келдг, Ирәд юга 99 җилә юмиг Тааҗ меддг») Күнд карта Савр («81 алд Хәәв балтнь ээмәснь хөөhдг юга, Залу ямр чиирг бол в гиҗ Мөрн дер кү торhдг юга Күмни начни») Арслңгин Арг Улан Хоңhр («Төвшүн Ширкhин ач гинә, Бөк Мөңгн Ширгшрhин Ууhн көвүн гинә, Шилтә Зандн Герл хатыни көвүн») Гүзән Гүмбү («Тавлад суухларн, 52 күүни зәәд суудг, Тәкиhәд суухларн, 25 күүни зәәд суудг») Орчлңгин Сәәкн Миңгъян («Эзн богд Җаңhрин Эркн сән сөңгч, Эрк Тугин көвүн») Догшн Хар Санл («Буурл Һалзнарн ирҗ Эзн богдыг дахгсн») _____

Көглтин Даван шүлгүдин hоллгч төрмүд (главные темы поэзии Д.Кугультинова) Төрскн тег Хальмг әмтнә хүврлт Пушкинә дүр Төрскән Харсгч Алдр дән Һазр дер болҗах йовдлмуж «Шин гавр», «Эврә һазрас седклд…» «Җирhл болен ухаллен», «Әмд күн аштнь…» «О, Пушкиниг умшхла!», «Цецн Пушкинә гертлсн…» «Сө, окопд», «Брест», «Дәәнд эс орсн…» «Сталина туск этуаль», «Ухана буцлт»

Хаал h тн ца h ан болтха ! ( Белой дороги Вам !)