4-Mavzu: Ijtimoiy tuzilmalar sotsiologiyasi. Reja: Ijtimoiy stratifikatsiya sotsiologiyasi. Ijtimoiy stratifikatsiya sotsiologiyasi. Yoshlar sotsiologiyasi haqida tushuncha. Yoshlar sotsiologiyasi haqida tushuncha. Deviant xulq-atvor sotsiologiyasi. Deviant xulq-atvor sotsiologiyasi. Sharq va Garb sotsiologlarining xulq-atvor tadqiqotlari. Sharq va Garb sotsiologlarining xulq-atvor tadqiqotlari. Ziddiyat holatlar va ijtimoiy echimlar. Ziddiyat holatlar va ijtimoiy echimlar. Ijtimoiy nazorat institutlari. Ijtimoiy nazorat institutlari.

1- reja: ijtimoiy stratifikatsiya sotsiologiyasi. Qadimgi yunon faylasufi Aflotun eramizdan avvalgi IV asrda jamiyat a'zolarini 3 guruhga ajratib korsatgan: faylasuflar (yuqori tabaqa bolib, davlatni boshqaruvchilar sifatida), harbiylar va qoyi tabaqa - qullar. Stratifikatsiya (lotincha stratum – qatlam va fatsio - bajaraman) ma'nosini anglatadi.

Nima uchun jamiyatda ba'zi guruhlar boshqalarga qaraganda koproq boylik va hokimiyatga egalar? Nima uchun jamiyatda ba'zi guruhlar boshqalarga qaraganda koproq boylik va hokimiyatga egalar? Zamonaviy jamiyat hayotida tengsizlik muammosi qanchalik muhim? Zamonaviy jamiyat hayotida tengsizlik muammosi qanchalik muhim? Qoyi ijtimoiy tabaqa vakillarining iqtisodiy zinaning yuqori pogonalariga chiqish imkoniyati qanchalik? Qoyi ijtimoiy tabaqa vakillarining iqtisodiy zinaning yuqori pogonalariga chiqish imkoniyati qanchalik? Ana shu muammolarni sotsiologiyada stratifikatsiya sohasi organadi va tadqiq etadi. Ana shu muammolarni sotsiologiyada stratifikatsiya sohasi organadi va tadqiq etadi.

M.VEBER ( ) Veber nazariyasiga kora jamiyatdagi sinflar, guruhlar, qatlamlarning shakllanishiga kop omillar ta'sir qiladi. Veber stratifikatsiyasining yana ikki muhim jixatini ajratadi. Biriga u status (mavqe) deb ikkinchisida – partiya deb nom beradi. (nemis tilida har ikki tushuncha ham bir soz stand yordamida ifodalanadi).

Ijobiy imtiyozlarga ega mavqe guruxlariga mazkur ijtimoiy tizim ichida obroga ega bolgan odamlar kiradi. Masalan, inglizlar jamiyatida vrachlar va doktorlar katta obroga egalar. Salbiy imtiyozlangan mavqe guruhlariga parist guruhlari kiradi. Pariy – guruhlar – jamiyatning boshqa a'zolari ularga «yuqoridan pastga» past nazar bilan, bee'tibor qaralgan kishilar guruhi. Yevropa tarixidagi uzoq davr mobaynida yahudiylar pariylar bolgan edi». Ijobiy imtiyozlarga ega mavqe guruxlariga mazkur ijtimoiy tizim ichida obroga ega bolgan odamlar kiradi. Masalan, inglizlar jamiyatida vrachlar va doktorlar katta obroga egalar. Salbiy imtiyozlangan mavqe guruhlariga parist guruhlari kiradi. Pariy – guruhlar – jamiyatning boshqa a'zolari ularga «yuqoridan pastga» past nazar bilan, bee'tibor qaralgan kishilar guruhi. Yevropa tarixidagi uzoq davr mobaynida yahudiylar pariylar bolgan edi». Yahudiylarga ba'zi faoliyat turlari bilan shugullanish va jumladan, davlat amallarini egallash man qilinar edi. Boylikka ega bolish, odatda, obroga bogliq, lekin bunda koplab istisnolar mavjud. Masalan, «oliyjanob kambagallar» ning mavjudligi bunga misol bola oladi. Yahudiylarga ba'zi faoliyat turlari bilan shugullanish va jumladan, davlat amallarini egallash man qilinar edi. Boylikka ega bolish, odatda, obroga bogliq, lekin bunda koplab istisnolar mavjud. Masalan, «oliyjanob kambagallar» ning mavjudligi bunga misol bola oladi.

2-reja: yoshlar sotsiologiyasi haqida tushuncha. Yoshlar sotsiologiyasi doirasida yoshlar hayotini ilmiy-sotsilogik organishning asosiy tamoyillari qoyidagilardan iborat: Yoshlar sotsiologiyasi doirasida yoshlar hayotini ilmiy-sotsilogik organishning asosiy tamoyillari qoyidagilardan iborat: Yoshlar muammosini organishda tarixiy yondashish lozimligi. Yoshlarning ijtimoiy qarashlariga, xulqiga, qiziqishiga va boshqa jihatlarini tadqiq etishda muayyan tarixiy davr, shart-sharoitlarning oziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib baxo berish talab qilanadi. Yoshlar muammosini organishda tarixiy yondashish lozimligi. Yoshlarning ijtimoiy qarashlariga, xulqiga, qiziqishiga va boshqa jihatlarini tadqiq etishda muayyan tarixiy davr, shart-sharoitlarning oziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib baxo berish talab qilanadi. Yoshlarning oziga xos turmush tarzini tahlil qilish va organish. Bunda yoshlarning ijtimoiy holati, hayot kechirish tarzi va uning rivojlanishini nazariy va empirik jihatdan organish. Yoshlarning oziga xos turmush tarzini tahlil qilish va organish. Bunda yoshlarning ijtimoiy holati, hayot kechirish tarzi va uning rivojlanishini nazariy va empirik jihatdan organish. Yosh avlodni har jihatdan rivojlanib borishini tahlil qilish. Mavjud ijtimoiy – iqtisodiy shart-sharoitni, muhitni ozgarishi oqibatida avlodlar ortasida doimo muayan rivojlanish roy beradi. Shu sababli, keksa avlod bilan yoshlar ortasida ozaro ziddiyat vujudga keladi. Kopincha yoshlarning manfaat va qiziqishlari, faoliyati, tashqi korinishi (moda) keksa avlodda norozilik, e'tiroz togdiradi. Yosh avlodni har jihatdan rivojlanib borishini tahlil qilish. Mavjud ijtimoiy – iqtisodiy shart-sharoitni, muhitni ozgarishi oqibatida avlodlar ortasida doimo muayan rivojlanish roy beradi. Shu sababli, keksa avlod bilan yoshlar ortasida ozaro ziddiyat vujudga keladi. Kopincha yoshlarning manfaat va qiziqishlari, faoliyati, tashqi korinishi (moda) keksa avlodda norozilik, e'tiroz togdiradi. Yoshlarga tabaqaviy jihatdan yondashish. Bu metodologik tamoyil yoshlarni turli tabaqalardan iborat guruhlarga ajratib organish. Yoshlar ortasida jamiyat ijtimoiy rivojlanishiga salmoqli ta'sir korsatuvchi yoshlar guruhlari: talabalar, yosh olimlar, ishchilar, fermerlar, tadbirkorlar, san'atkorlar, savdogarlar kabi guruhlar salmogi ortib borayotgan bolsa, ikkinchi tomondan esa, ishsiz yoshlar, bekorchi-sayoq, giyohvand, jinoyatchi kabi yoshlar jamiyat hayotida salbiy ahamiyat kasb etmoqda. Hozirda respublika miqyosida jinoyatchilikning 70 % ga yaqini 25 yoshgacha bolgan yoshlar tomonidan sodir qilinayotganligini e'tiborga olsak, yoshlar sotsiologiyasining jamiyat hayotida naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini anglashimiz mumkin. Yoshlarga tabaqaviy jihatdan yondashish. Bu metodologik tamoyil yoshlarni turli tabaqalardan iborat guruhlarga ajratib organish. Yoshlar ortasida jamiyat ijtimoiy rivojlanishiga salmoqli ta'sir korsatuvchi yoshlar guruhlari: talabalar, yosh olimlar, ishchilar, fermerlar, tadbirkorlar, san'atkorlar, savdogarlar kabi guruhlar salmogi ortib borayotgan bolsa, ikkinchi tomondan esa, ishsiz yoshlar, bekorchi-sayoq, giyohvand, jinoyatchi kabi yoshlar jamiyat hayotida salbiy ahamiyat kasb etmoqda. Hozirda respublika miqyosida jinoyatchilikning 70 % ga yaqini 25 yoshgacha bolgan yoshlar tomonidan sodir qilinayotganligini e'tiborga olsak, yoshlar sotsiologiyasining jamiyat hayotida naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini anglashimiz mumkin.

yoshlikning quyi chegarasi 14-16, yuqori chegarasi esa yoshlarni oz ichiga oladi. yoshlikning quyi chegarasi 14-16, yuqori chegarasi esa yoshlarni oz ichiga oladi. Yoshlar sotsiologiyasi – jamiyatning barcha ijtimoiy sohalaridan muammolarni organadi. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoiti va yoshlar muammosi; xalq xojaligi, fan va madaniyatning yosh mutaxassis kadrlarga bolgan ehtiyoji; ta'minlash tizimi va yoshlarni mustaqil mexnat faoliyatiga tayyorlash, demografik jarayonlar va yoshlarni ish bilan ta'minlash; yoshlarning ma'lumot olishi va kasb tanlash muammosi: yoshlarda mexnat malakasi shakllantirish masalalari; shahar va qishloq yoshlari hayoti kabi masalalarni tadqiq etadi va organadi. Yoshlar sotsiologiyasi – jamiyatning barcha ijtimoiy sohalaridan muammolarni organadi. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoiti va yoshlar muammosi; xalq xojaligi, fan va madaniyatning yosh mutaxassis kadrlarga bolgan ehtiyoji; ta'minlash tizimi va yoshlarni mustaqil mexnat faoliyatiga tayyorlash, demografik jarayonlar va yoshlarni ish bilan ta'minlash; yoshlarning ma'lumot olishi va kasb tanlash muammosi: yoshlarda mexnat malakasi shakllantirish masalalari; shahar va qishloq yoshlari hayoti kabi masalalarni tadqiq etadi va organadi.

3-REJA: DEVIANT XULQ-ATVOR SOTSIOLOGIYASI. Deviant – xulq atvor «ogishini» organadigan sotsiologiyaning eng qiziq sohasi hisoblanadi. Deviant – xulq atvor «ogishini» organadigan sotsiologiyaning eng qiziq sohasi hisoblanadi. Deviant xulq atvor sotsiologiyasi - jamiyatda ornatilgan axloq me'yorlariga mos kelmaydigan insoniy faoliyat yoki hatti-harakat, ijtimoiy hodisa bolib, yolgonchilik, dangasalik, ugirlik, ichkibozlik, giyohvandlik, oz joniga qasd qilish. Deviant xulq atvor sotsiologiyasi - jamiyatda ornatilgan axloq me'yorlariga mos kelmaydigan insoniy faoliyat yoki hatti-harakat, ijtimoiy hodisa bolib, yolgonchilik, dangasalik, ugirlik, ichkibozlik, giyohvandlik, oz joniga qasd qilish.

marixuana chekish - Britaniya madaniyatida «ogish» hisoblanadi, alkogollik ichimlik ichish esa «ogish» hisoblanmaydi. marixuana chekish - Britaniya madaniyatida «ogish» hisoblanadi, alkogollik ichimlik ichish esa «ogish» hisoblanmaydi. Yaqin Sharq mamlakatlarida esa ikkalasi ham «ogish» hisoblanadi. Yaqin Sharq mamlakatlarida esa ikkalasi ham «ogish» hisoblanadi.

IJTIMOIY ME'YORNING QOYIDAGI ASOSIY TURLARI MAVJUD: Huquqiy Huquqiy Axloqiy Axloqiy Diniy Diniy Urf-odatlarga oid me'yorlar. Urf-odatlarga oid me'yorlar.

4- reja sharq va garb sotsiologlarining xulq-atvor tadqiqotlari. Sanksiya –«ragbatlantirish yoki jazolash turlari bolib, ular yordamida ijtimoiy maqbul bulgan xulq-atvor me'yorlari mustahkamlanadi».1 Sanksiya –«ragbatlantirish yoki jazolash turlari bolib, ular yordamida ijtimoiy maqbul bulgan xulq-atvor me'yorlari mustahkamlanadi».1 Sanksiya boshqalar tomonidan individ yoki gurux xulqiga bildirilgan reaksiya bolib, uning maqsadi - mazkur ijtimoiy me'yorning bajarilishini kafolatlash. Sanksiyalar ragbatlantiruvchi va jazolovchi turlarga bolinadi. Sanksiya boshqalar tomonidan individ yoki gurux xulqiga bildirilgan reaksiya bolib, uning maqsadi - mazkur ijtimoiy me'yorning bajarilishini kafolatlash. Sanksiyalar ragbatlantiruvchi va jazolovchi turlarga bolinadi. Formal sanksiya normalarga rioya qilishni kafolatlaydigan tashkilot yoki guruh bolgan joyda mavjud boladi. Formal sanksiya normalarga rioya qilishni kafolatlaydigan tashkilot yoki guruh bolgan joyda mavjud boladi. Noformal sanksiyalar – nokomformlikka nisbatan kamroq uyushgan va kopincha oz-ozidan kelib chiqdigan reaksiyadir. Noformal sanksiyalar – nokomformlikka nisbatan kamroq uyushgan va kopincha oz-ozidan kelib chiqdigan reaksiyadir. Rasmiy reaksiyalar – sud va xuquq tizimidagi jazo bilan bogliq. Jinoyatlarni sud qilish, qamoqqa olish, yol qoidalarni buzishning kopchiligi jarima yoki haydovchilik xuquqidan maxrum qilish yuli bilan jazolanadi va bu jazolar haydovchilarning yol qoidalarini buzmasliklariga sabab boladi. Rasmiy reaksiyalar – sud va xuquq tizimidagi jazo bilan bogliq. Jinoyatlarni sud qilish, qamoqqa olish, yol qoidalarni buzishning kopchiligi jarima yoki haydovchilik xuquqidan maxrum qilish yuli bilan jazolanadi va bu jazolar haydovchilarning yol qoidalarini buzmasliklariga sabab boladi.

5-reja: ziddiyat holatlar va ijtimoiy echimlar. Мuammoli vaziyat – shunday holatki, u subektdan echimini talab qiladi, uning echimi ixtiyoriy,meyorlarda korsatilgan bolsada, u yoki bu sabablarga kora ushbu meorlarni qullash qiyinroq boladi. Мuammoli vaziyat – shunday holatki, u subektdan echimini talab qiladi, uning echimi ixtiyoriy,meyorlarda korsatilgan bolsada, u yoki bu sabablarga kora ushbu meorlarni qullash qiyinroq boladi. Eng katta qатта muammoli vaziyat ziddiyatli holatlarda turli holatlarda shaxslar yokiguruhlarning manfaatlari bir birlariga tuqnash kelganda yuz beradi. Oz joniga qasd etishning 40 % оilaviy ziddiyatlar оqibatida sodir etiladi. Eng katta qатта muammoli vaziyat ziddiyatli holatlarda turli holatlarda shaxslar yokiguruhlarning manfaatlari bir birlariga tuqnash kelganda yuz beradi. Oz joniga qasd etishning 40 % оilaviy ziddiyatlar оqibatida sodir etiladi. Ziddiyatli holatlarning yuzaga kelishiga sabab, bazan shaxs хususiyatlari sabab bolsa bazan kichik ixtiyoriy guruhlar,sinfdoshlar оrasidagi munosabatlar sabab boladi Ziddiyatli holatlarning yuzaga kelishiga sabab, bazan shaxs хususiyatlari sabab bolsa bazan kichik ixtiyoriy guruhlar,sinfdoshlar оrasidagi munosabatlar sabab boladi

Мuammoli holatning 4 ta аsosiy holati kozga tashlanadi: hech qаnaqа муаммo yoq holat, bunday holatda hech qаnаqа qаror qаbul qilishni talab qilmaydi. hech qаnaqа муаммo yoq holat, bunday holatda hech qаnаqа qаror qаbul qilishni talab qilmaydi. muammo bor, biroq qiyinroq yoki оsonroq bolsada uning yechimi ixtiyoriy meyorlarda korsatilgan holat. muammo bor, biroq qiyinroq yoki оsonroq bolsada uning yechimi ixtiyoriy meyorlarda korsatilgan holat. mavjud muammoni subekt ixtiyoriy meyorlar doirasida hal qila оlmaydigan holat. mavjud muammoni subekt ixtiyoriy meyorlar doirasida hal qila оlmaydigan holat. muammoni hech qanаqаsiga hal qilib bolmaydigan holat. muammoni hech qanаqаsiga hal qilib bolmaydigan holat.

6- REJA: IJTIMOIY NAZORAT INSTITUTLARI. Jamiyat аzolarini ixtiyoriy meorlarga аmal qilib yashashlarini nazorat qilib boruvchi institutlar nazorat institutlar deyiladi.Ixtiyoriy meyor zarur birgalikda хulq аtvor hatti harakatga nisbatan talablar,shartlar,istaklar.Bu institutlarga –оila, maktab, mahalla, huquqni muhofaza qilish organlari kiradi. Jamiyat аzolarini ixtiyoriy meorlarga аmal qilib yashashlarini nazorat qilib boruvchi institutlar nazorat institutlar deyiladi.Ixtiyoriy meyor zarur birgalikda хulq аtvor hatti harakatga nisbatan talablar,shartlar,istaklar.Bu institutlarga –оila, maktab, mahalla, huquqni muhofaza qilish organlari kiradi. Insonlar bolalarga ixtiyoriy meyorlarga orgatib borish bilan birga, хulq аtvor meyor talablarining togri bajarilishini talab etadi,ixtiyoriy nazorat vakili vazifasini bajaradi.. Insonlar bolalarga ixtiyoriy meyorlarga orgatib borish bilan birga, хulq аtvor meyor talablarining togri bajarilishini talab etadi,ixtiyoriy nazorat vakili vazifasini bajaradi.. Inson tarbiyasida eng muhim 1 chi ixtiyoriy nazorat instituti –оiladir. Bola tugilgan kunidan boshlab оila muhitida yashaydi. Оilaga хоs аnanalar qаdriyatlar urf оdatlar bolani shakllantiradi. Farzand оilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini аnglaydi. Inson tarbiyasida eng muhim 1 chi ixtiyoriy nazorat instituti –оiladir. Bola tugilgan kunidan boshlab оila muhitida yashaydi. Оilaga хоs аnanalar qаdriyatlar urf оdatlar bolani shakllantiradi. Farzand оilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini аnglaydi.