Улусная научно-практическая конференция учителей начальных классов «Этноматематика в обучении математики в младших классах» Учителя начальных классов МОУ «Жемконской СОШ им.Н.А.Кондакова» Жирохова Валентина Афанасьевна, Константинова Ирина Алексеевна

Төгүл таблицатын сабарай ахсаанынан үөрэтии Саха сабарай ахсаана

Сыала-соруга: Өй-санаа мунар кэмигэр, сабарай ахсаан ньымалара, толкуйу тобулан сайдыы суолун тыырарга көмө буолуута Кэнэђэски кэмнэри маннык хаалан сытар ньымаларбытын, билиилэрбитин мунньан, чөкөтөн олоххо киллэрии Сахалар инникибитигэр эрэллээх буолуубут

Хайа бађарар омук бэйэтэ туспа ураты холооһун кээмэйдэрдээх буолар. Олору олођор-дьаһађар туһанар. Харыс Сүөм

Му ҥ ур сүөм Суор холото Тутум

Сири бэлиэтээһин – сир торума «Сири тос гыммыта – тойон» Уон Сүүрбэ Отут Түөрт уон Биэс уон Сүүс Холобур: - бу сүүс сүүрбэ сыарђа диэн буолар

Сахаларга тарбађы ытыска хам баттаан аађыы көрү ҥ э баар. Бу ахсаан – сабарай ахсаанынан биллэр.

Сабарай, баппађай, табађай – Э.К.Пекарскай тылдьытыгар биир сођустук тылбаастаммыт – длань, ладонь, лапа дэммит.

Л.Н.Толстой «Ясная полянађа» бааһынай ођолоругар эбиини- көђүрэтиини тарбахха аахтара үөрэппит

Алын кылаастарга төгүл таблицатын үөрэтии ньымата Ођо айылђаттан ураты тус-туһунан айдарыылаах буолар: сорох ођо көрбүтүн өйүгэр хатыыр сорох – нойосуус билэр сорохтор тутан-хабан билэллэр- өйдүүллэр

Сабарай ахсаана. Биэстээх ахсаан биэс = 10

Холобур: 54 – икки илиигэр иккилии тарбађы туруоран таһаарађын. Икки + икки = уопсайа түөрт. Биэстээх, уоннуулаах ахсаа ҥҥ а а ҥ арын этэр. Икки тарбах хаалар уонна уоннуулаах ахсаанын этэр. Икки уон – сүүрбэ. 54=20 Ол аата, 56=30, 6-ђа үс тарбах тахсар уонна үс уон буолар (30). 58=4 тарбах (түөрт уон) 6 тарбах=12 төгүлэ (512=60) 510=5 тарбах (биэс уон) 7 тарбах=14 төгүлэ (514=70) 8 тарбах=16 төгүлэ (516=80)

Чуотунайа суох ахсааннарга киирсэллэр: 1, 3, 5, 7, 9, 11… Холобур, 53, а ҥ аарданара 2-ки, онон сођотох уоннуулаах 1 тарбах тахсара уон дэнэр. Чорбохтоох ахсаан, ордор биирин оннугар, а ҥ аар илии ҥ тарбађа барыта турар уонна биирдиилээх ахсаанынан биэс дэнэр. Холбоон уон биэс буолла. 55-кэ а ҥ аарданара 4 – онон икки уоннуулаах тарбађы таһаарађын 2 тарбах5 тарбах 57 – Υс уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 35 буолла 59 – түөрт уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 45 буолла 5 11 – биэс уоннуулаах, биир биэстээх ахсаан – 55 буолла

Биэстэн үөһээ суот Биэстэн үөһэ ахсаан төгүллэһиитэ тарбах хас биирдиитин аатын- суолун билиини ирдиир. 1, 10 – эрбэх 2, 9 – сөмүйэ 3, 8 – орто тарбах 4, 7 – аата суох 5, 6 – ылгын чы ҥ ыйа

66 төгүлгэ, икки ылгын чы ҥ ыйа чорбойор, икки уоннуулаах ахсааны биэрэн – сүүрбэ дэнэр. Ылгын чы ҥ ыйаттан орпут тарбахтар хам баттаналлар уонна бэйэ-бэйэлэригэр төгүллэһэллэр, 4 4=16 буолар, холбоон = (3 уоннаахха эбэбин 2 уоннаађы, =50 онтон 23=6, 50+6=56 буолар)

Сабарай ахсаан тү ҥ этиитэ Тү ҥ этиигэ тарбахха төгүл утарытын о ҥ оруунан ситиһиллэр. Холобур, 72:8 буоллун. 8 9 Биллибэт ахсааны көрдүүргэ ађыс ахсаа ҥҥ а 5-тэн ордор 3 тарбађы чорботорбутун төгүлгэ үөрэппиппит. Онно үс уоннуулаах баарын буллубут, билигин 7 уонн-ха хас тарбах тиийбэтин иккис илиибитигэр таһаарабыт. Эбии түөрт тарбах чорбойдођуна, уоннуулаах ахсаан 7 буоларын биллибит. Аны баттана сылдьар тарбахтарбытын төгүллүүбүт, оччођо икки буолар. Итинэн эбии чорбоппут тарбахпыт 9 ахсааны этэрин булан ыллыбыт. Ол аата, 72:8=9 буолар :8=7

Биэстээх ахсаан тү ҥ этиитэ Икки тарбах тахсар. Икки уоннуулаах – сүүрбэ ахсааммыт сылдьарын билэбит. 5 ахсаан 10 ахсаан а ҥ аара эрэ буоларынан, иккис илиибитигэр итиччэ тарбађы эбии таһаарабыт :5= А ҥ аардаммат ахсаан 1,3,5,7,9 суота а ҥ аарданар ахсааныгар 1 ахсааны эбэн биэриинэн 35:5=7 ситиһиллэр, холобур: 35:5=? 30 а ҥ аарданар ахсаан эбиллиитинэн ситиһиллэр уонна 6 тарбах буолла. Ордор биэһэ – 1 ахсааны биэрэр, онон 6+1=7.

Тођустаах тү ҥ этиитэ саамай түргэн суот буолар. Уоннуулаађы ҥ кэнниттэн кэлэр тарбађы хам баттааһынынан булуллар. 2 18:9=2 3 27:9=3 4 36:9=4

Түмүк Ођо сабарай ахсаанынан суоттуу үөрэннэђинэ ахсаан уруогар салгыы чэпчэкитин үөрэниэ Болђомтођут иһин, баһыыбалары ҥ !