Орында ғ ан: Д ә улет Ә. Ғ. Тобы: 106 фк Б Қ абылда ғ ан: Алипбаева Г.С.

Жоспар: І. Кіріспе 1. Вирустарды ң аны қ тамасы мен шы ғ у тарихы ІІ. Негізгі б ө лім 1. Вирустар ерекшелігі 2. Вирустар құ рылымы 3. Вирустарды ң генетикалы қ аппараты ІІІ. Қ ортынды І Ү. Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Вирус Вирус (лат. Virus- «у») – тірі организмдерді ң ішіндегі «vira» патшалы ғ ына жататын жасушасыз тіршілік иесі.

Вирустардың ашылуы Вирустарды ң ашылуы темекі ө сімдіктері ауруын зерттеумен ты ғ ыз байланысты ж. А.Мейер темекі да қ ылыны ң ауруын зерттеп, ол ө сімдіктерді ң қ оректенуімен байланысты емес екенін аны қ тап, зерттелген ауруды темекі те ң біл ауруы деп атады ж. Д.И. Ивановский мен В.В. Половцев темекі те ң білі ауруыны ң екі т ү рін – рябуха мен темекі те ң білін тапты ж. Д.И. Ивановский темекі те ң білі ауруымен ауыр ғ ан ө сімдікте бактериядан бас қ а бір ауру қ оздыр ғ ышы бар екенін айтты ж. Голландия ғ алымы М.Бейеринк Д.И.Ивановскийді ң с ө зін д ә лелдеді. Д.И.Ивановский

Вирустардың ерекшелігі: Барлы қ вирустар с ү згіш келеді; Жасанды қ оректік ортада ө спейді; Тірі клетка ішінде тіршілік ететін облигатты паразиттер; Нуклеин қ ыш қ ылдарыны ң бір т ү рі ғ ана болады: РН Қ немесеДН Қ ; Н ә руыз т ү зетін ж ү йесі болмайды; Ө сіп- ө нуі ө згеше – вирустарды ң жеке компоненттері («м ү шелер») сезімтал клеткаларды ң ә р жерінде т ү зіліп құ растырылады, дисъюнктивті ө ну деп атайды.

Вирустардың сыртқы пішіні мен көлемі Вирустарды ң к ө лемі ж ә не сырт қ ы пішіні жа ғ ынан ә р т ү рлі болады. Вирустар к ө лемі бойынша ұ са қ орташа ү лкен нм нм 260 нм

Вирустардың әр түрлі пішіндері а) ө сімдіктер вирустары; ә ) жануарлар вирустары; б) бактерияларды ң вирустары

Вирустардың күйлері Вирустар клетка ішілік клетка сыртылы қ (вирион)

Вирионның құрылысы ДН Қ немесе РН Қ -дан т ұ ратын ө зек; Капсид, ө зекті қ оршайтын ж ә не қ ор ғ айтын белок қ абы қ шасы; Капсомерлер, біркелкі қ айталап отыратын суббірліктер.Олар бірігіп капсидті құ райды. Нуклеокапсид, капсидпен қ аптал ғ ан ө зек. Нуклеокапсидті қ оршайтын қ осымша липопротеидті қ абы қ.

Капсид пішіндері Спиральды капсидИкосаэдрлік капсид

Вирустардың құрамы Вирус құ рамы Нуклеин қ ыш қ ылы А қ уызК ө мірсу

Нуклеин қышқылдары Негізгі қ ызметі: генетикалы қ а қ паратты тасымалдау ж ә не са қ тау, я ғ ни вирусты ң генетикалы қ аппараты болып табылады. Нуклеин қ ыш қ ылы РН Қ -лы вирустар ДН Қ -лы вирустар

Нулеин қышқылдары

ДНҚ-лы вирус Герпесвирус типіне жататын ДНҚ-лы вирустың құрылысы

Вирустардың ДНҚ молекулаларының типтері ВирустарДН Қ типтеріШартты белгілер 1 ПарвовирустарБіржіпті сызы қ ты ш ұ бырынды 2 Фаг Х 174 Біржіпті са қ иналы 3 Аденовирустар, Герпесвирустар, Фаг Т 7 Қ осжіпті сызы қ ты ш ұ бырынды 4 Фаг Т 5 Қ осжіпті ш ұ бырынды бір ү зік 5 Шешек вирусы Қ осжіпті, екі жа қ шеті бітеу 6 Паповирустар, Г ү л капустасыны ң те ң біл вирусы Қ осжіпті, са қ иналы, б ұ рандамалы 7 Гепатит вирусы В Қ осжіпті, са қ иналы, бір учаскесіде бір жіпті

РНҚ-лы вирус РН Қ -лы вирусты зерттегенде, РН Қ -ны ң ө зі де генетикалы қ а қ паратты са қ тау ғ а қ абілетті екені д ә лелденді. Тұмау вирусының құрылысы

РНҚ-лы вирустардың нуклеин қышқылының типтері ВирустарРН Қ типіШартты белгілер 1 Пикарновирустар Парамиксовирустар Рабдовирустар Тогавирустар Бір жіпті ш ұ бырынды 2Ортомиксовирустар Аренавирустар Те ң біл вирустар Ү зік (фрагментті) біржіпті 3Буньявирустар Ү зік (фрагментті) біржіпті са қ иналы 4Реовирустар, ө сімдік ісік жарасыны ң вирустары,поли- ядроз вирустары Ү зік (фрагментті) қ осжіпті 5РетровирустарШ ұ бырынды біржіпті

РНҚ-лы вирус түрлері Плюс жіпшелі (+) РН Қ -сы информациялы қ функциясын ат қ арады Позитивті геномды Минус жіпшелі (-) РН Қ -сы информациялы қ функциясын ат қ армайды Негативті геномды

ДНҚ-лы және РНҚ-лы вирустар

Вирус ақуыздары а қ уыздар Құ рылымды қ капсидтісуперкапсидті Құ рылымды қ емес ферменттер

Вирустар геномы Вирустар геномы: Структуралы қ гендер, (а қ уыздарды кодтайды) вирусты қ хромосоманы ң 95 %-ын алып жатыр Регуляторлы бірізділіктер (а қ уыздарды кодтамайтын): промотор, оператор, терминатор Т.б. кодтамайтын учаскелер ді қ амтиды. Егер вирус геномы қ осжіпшелі ДН Қ болса, онда вирусты қ гендеріні ң экспрессиялануы (транскрипция ж ә не трансляция) ж ү реді.

Эукариот вирусының ерекшеліктері : Гендерді ң бірін-бірі жабуы; Гендерді ң экзонды-интронды құ рылысы; Полипротеиндерді ң синтезінен кейін а қ уыздарды ң синтезделінуі: балы қ геном бір ғ ана а-РН Қ молекуласы т ү рінде транскрипцияланады.

Вирустың клеткамен әрекеттесу жолдары 1. Продуктивтік вирусты қ инфекция - клетканы ң ө ліп, вирусты ң репродукциясыны ң ж ү руі; 2. Абортивтік вирусты қ инфекция - клетка вирустан құ тылып, вирус репродукциясы ж ү рмейді; 3. Латентті вирусты қ инфекция – клетка компоненттеріні ң де, вирусты ң да репродукциясы ж ү реді, біра қ клетка ө лмейді; 4. Индуциярылы қ трансформациялар – вируспен за қ ымдал ғ ан клеткаларды ң жа ң а қ асиетке ие болуы;

Вирустың тіршілік процестері К ө птеген зерттеушiлер, вирустарды тiрi организмдер емес, олар тек к ү рделi құ рылысты химиялы қ заттар деп есептейдi. Бiра қ вирусты ң ДН Қ молекулалары ө зiн- ө зi ө ндiре алады, б ұ л қ асиет ДН Қ т ә н, сонды қ тан вирусты қ РН Қ генетикалы қ информацияны ң к ө зi ж ә не РН Қ ө зi бола алады. За қ ымдан ғ ан клеткада вирусты ң нуклеин қ ыш қ ылдарыны ң ба ғ дарламасы бойынша, иесiнi ң рибосомаларында спецификалы қ вирусты а қ уыздар синтезделедi ж ә не нуклеин қ ыш қ ылдарынан жа ң а вирусты ң б ө лiмдерi т ү зiледi. Осы топты ң барлы қ т ү рi сия қ ты қ ызылша вирусы ө зiн- ө зi ө мiрлiк қ ажеттiлiкпен қ амтамасыз ете алмайды. Ол тiрi организмнi ң клеткаларын ба ғ ындырып, к ө птеген вирусты б ө лiмдерiн тудырады. Бiрнеше уа қ ыт ө ткеннен кейiн вирусты қ клетка ө ледi де, вирустар бас қ а жа ң а клеткаларды за қ ымдайды.

Вирустардың репродукциясы 1. Вирионны ң адсорбциясы, клетканы ң бетіндегі рецепторлармен байланысу 2. Клетка ішіне енуі: Пиноцитоз Вирион қ абы қ шасы цитоплазмалы қ мембранамен қ осылуы 3. Вирус нуклеин қ ыш қ ылыны ң репликациясы 4. Капсомерлерді ң белогіні ң т ү зілуі 5. Пайда бол ғ ан нуклеин қ ыш қ ылыны ң капсидтік белокпен қ осылуы 6. Клетка ішінен вириондарды ң шы ғ уы

Вирустардың репродукциясы

Пайдаланылған әдебиеттер 1. Ш.Мырзабекова Жалпы вирусология, Қ аза қ стан, М.Х.Шы ғ аева, Ә.Т. Қ онаев Микробиология ж ә не вирусология 3. Подколзина В.А., Седов А.А. Медициналы қ микробиология, Медицина 4. Букринская А.Г. Вирусология, Медицина, Прозоркина, Л.А.Рубашкина Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии, Феникс, 2002

Пайдаланылған әдебиеттер 6. Вопросы вирусологии 7. Б.А.Рамазанова Медициналы қ микробиология,Print-S, Ткаченко К.В. Микробиология, Г.М.Шуб, И.Г. Швиденко, В.И. Коржневич Основы медицинской бактериологии, вирусологии и иммунологии, bio.narod.ru/2_heredity/2_heredity_self/hs_12_genom_vi rus.htm bio.narod.ru/2_heredity/2_heredity_self/hs_12_genom_vi rus.htm

Назар аударғаныңызға рахмет!!!