LOGO Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық Университеті Физика – математика факультеті Информатика және қолданбалы математика кафедрасы

Орындаған:Досполова Сауле

Ақпараттық қауіпсіздік курсын оқытудың теориялық негіздері Ақпараттық қауіпсіздік курсын оқыту әдістемесі

Ақпарат - белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат, құбылыс, т.б.) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде ұсынылатын мәліметтер тобы. Ақпарат материямен және энергиямен қатар бізді қоршаған ортаның іргелі құрамды бөліктерінің бірі болып саналады. Ақпараттық қорғаныс – бұл ақпараттық ортаның қорғаныс жағдайы, ақпаратты қорғау ақпараттың жайылып кетуінің алдын алу, рұқсатсыз және ойламаған әрекеттерден ақпаратты қорғау, ақпараттық қорғау осы жағдайға жету процесі. Ақпараттық қауіпсіздік категориясы адамдар арасында ақпараттық-коммуникация құралдары пайда болуымен шықты.

Ақпараттық- техникалық қауіпсіздік. Адамның қолымен жасалған техника, технология және т.б. Ақпараттық- психологиялық қауіпсіздік. Табиғи дүние, тірі табиғат, сонымен бірге адам. Жалпы жағдайда қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін екі құраушы бөлшекпен көрсетуге болады: Ақпараттық қауіпсіздік

Ақпараттық-коммуникация құралдарының кезеңдері: жылға дейін енді пайда бола бастаған ақпараттық қауіпсіздік құралдырын қолданумен сипатталады жылдан бастап жасанды техникалық құралдар, электро және радиобайланыс құралдарын қолданумен байланысты жылдан бастап гидроакустикалық және радиолакациялық құралдардың пайда болуымен байланысты жылдан бастап электронды есептеуіш машиналардың тәжірибелік қызметке ойлап табуы мен оның енуімен байланысты жылдан бастап жергілікті ақпараттық-коммуникациялық жүйелердің пайда болуы және дамуымен байланысты жылдан бастап аса жылдам коммуникациялық құралдарды кең көлемде қолданумен байланысты жылдан бастап глобальды ақпараттық-коммуникациялық жүйелерді ғарыштық құралдардың қамтамасыз етулер мен қолданудың дамуы және жасалуымен байланысты.

Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі мақсаттары: 1 Ақпарат қорғаудың ұлттық жүйесін, оның ішінде мемлекеттік ақпараттық ресурстарды құру және нығайту 2 Мемлекеттік ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ақпарат саласында адам құқықтары мен қоғам мүдделерін қорғау 3 Қазақстанның ақпараттық тәуелділігін, мемлекеттік органдар мен ұйымдардың ақпараттық оқшаулануын төмендету немесе оған жол бермеу

Ақпараттық қауіпсіздік саясатының негізгі элементтері: Қатынас құруды ерікті басқару Объектілерді қайтадан пайдалануды ң қауіпсіздігі Қауіпсіздік тамғасы Қатынас құруды мәжбүрлі басқару

Ақпараттық қауіпсіздік курсындағы криптографиялық әдістер Криптографиялық әдістер ақпаратты қорғаудағы ең тиімді әдістердің бірі болып табылады. Криптография – бұл мәліметтерді алмастыру әдістерінің жиынын көрсетеді, қарсы жақ үшін бұл мәліметтерді пайдасыз ету үшін бағытталған. К ММ ЖіберушіШифрлеу Шифрді ашу Қабылдаушы Ұстаушы Криптожүйенің жалпы схемасы

Симметриялық криптожүйе 21 Симметриялық криптожүйе ортақ жалпы кілтті генерирлейді және заңды қолданушыларға таратады. Осы кілттің көмегімен хабарламаны шифрлау және шифрдан ашу жүргізіледі. Құпия кілт Байланыс каналы Кілт генераторы Симметриялық криптожүйе

Симметриялық криптожүйенің ең танымалдары: Цезарь шифры Вижелер шифры DES америкалық шифрлау стандарты IPEA шифры СССР-ң ГОСТ мәліметтерді шифрлау стандарты

Ассимметриялық криптожүйе 21 Ассиметриялық кезде, екі кілт қолданылады: ашық және құпия. Бұндай жүйелерге хабарламаны шифрлауға бір кілт, ал қайта шифрдан ашу үшін басқа кілт қолданылады. Құпия кілт Байланыс каналы Кілтке қосылу ортасы Ашық кілт Ассиметриялық криптожүйе

Цезарь шифры қарапайым ауыстыру (бiралфавиттiк ауыстыруы) шифрының меншiктi жағдайы болып табылады. Бастапқы мәтiндi шифрлау кезiнде әрбiр әрiп келесi ереже бойынша сол алфавиттiң әрпiне ауыстырылады. Ауыстырылған әрiп бастапқы әрiптен К әрiпке алфавит бойынша ығысқан жолмен анықталады. Алфавиттiң соңына жеткен кезде оның басына циклдық өту орындалған. Цезарь шифрлау жүйесi Мысал

Кiлттiк сөз ретiнде К санын, 0 K<25 және сөз немесе қысқа сөздер тiркестiгi таңдап алынады. Кiлттiк сөздiң барлық әрiптерi әртүрлi болғаны жақсы. Мысалы, кiлттiк сөз ретiнде DIPLOMAT сөзiн және К=5 саны таңдалсын. Кiлттiк сөз сандық коды таңдалған К санымен сәйкес келетiн әрiптен басталатын алфавиттiң әрiптерiнiң астына жазылады: ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZDIP LOMATАуыстыруы алфавитiнiң қалған әрiптерi алфавиттiк ретпен кiлттiк сөзден кейiн жазылады: 5ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ VWXYZDIPLOM ATBCEFGHJKNQRSU

Вижинер шифрлау жүйесi Вижинер жүйесi Цезарь шифрлау жүйесiне ұқсайды. Бұл көпалфавиттi ауыстыру шифрын шифрлау кестесiмен жазуға болады. Бұл шифрлау кестесi Вижинер кестесi деп аталады. Вижинер кестесi шифрлау және шифрды ашу үшiн қолданылады. Кестенiң екi кiрiсi бар: - негiзгi ашық мәтiннiң әрпiн анықтайтын жоғарғы қатардың сызылған символдары; -кiлттiң шеткi сол бағанасы. Шифрлау процесi кезiнде кестенiң жоғарғы қатарында негiзгi мәтiннiң кезектi әрпiн және сол бағанада кезектi кiлттiң мәнiн табады. Осы екi әрпiн байланыстыратын сызықтардың қиылысқан жерiнде шифрмәтiннiң әрпi алынады. Мысал

DES стандарты DES (Data Encryption Standart) стандартын 1977 жылы АҚШ-тың µлттық стандарттар бюросы жарияланған [Романец]. DES алгоритмiнiң негiзгi жағымды жақтары: ұзындығы 56 бит болатын бiр ғана кiлт пайдаланылады; DES стандартына сәйкес болатын программалардың бiр дестесiнiң көмегiмен хабарларды шифрланған соң, осы стандартқа сәйкес кез келген шифрды ашу программалар дестесiн пайдалануға болады; алгоритмнiң қарапайымдылығы өңдеудiң жоғары шапшаңдығын қамтамасыз етедi; алгоритмнiң жеткiлiктi түрдегi криптоберiктiлiгi. DES алгоритмi орын ауыстыру мен ауыстырулар қисындасуын пайдаланады. DES 64-биттiк кiлт көмегiмен 64-биттiк деректер блогын шифрлауға мүмкiндiк бередi. Кiлттегi 8 бит - жұптылықты бақылауға арналған тексеру биттерi болып табылады. Шифрды ашу - шифрлауға керi операция болып табылады.

СССР-ң ГОСТ мәліметтерді шифрлау стандарты Мәліметтерді шифрлаудың мемлекеттік стандарты ретінде қолдану үшін СССР 1989 жылы блоктық шифрлауды құрастырды жылы қолданысқа енгізілді. DES-ке ұқсас. Гост алгоритмінің сызбасы DES-тің сызбасынан бастапқы түрлендіруі жоқтығымен және шифрлау циклының санымен өзгеше.Гост алгоритмінің кілті – ол, ұзындығы 32-ге тең массив. ГОСТ шифрында 256 биттік кілт қолданылады. Алгоритм аздап жай жұмыс жасағанымен, айтарлықтай жоғары беріктікке ие.

Вижинер кестесi көмегiмен алынған шифрмәтiннiң мысалын қарастырайық. РЕСПУБЛИКА кiлттiк сөз таңдап алынсын. КОМПЬЮТЕРЛIК ЖҮЙЕЛЕРДI ҚОРҒАУ деген хабарды шифрлау керек. Негiзгi хабарды қатарға көшiремiз және оның астына қайта қайталанатын кiлттiк сөздi жазамыз. Үшiншi қатарға Вижинер кестесiнен анықталған шифрмәтiн әрiптерiн көшiремiз. ХабарКОМПЬЮТ ЕРЛIК ЖҮЙЕЛ ЕРДI ҚОРҒАУ КiлтРЕСПУБЛИ КАРЕ СПУБЛИ КАР ЕСПУБЛ Шифрм әтiн ЩҰЬЯПАЬҢ ЩЛНӨ ҢҒЫЗХҢ ЩДН ПЯАРБЭ Қазақ әлiпбиiне арналған Вижинер кестесi

Қорытынды. Ақпараттық қауіпсіздік курсын негізгі принциптермен қазіргі компьютерлік жүйе мен желінің ақпаратын қорғпудағы негізі болып табылады. Болашақта жалпы орта білім беру мекемелерінде, колледждер мен жоғарғы оқу орындары студенттерін дайындау, жалпы және кәсіптік білім беретін мекемелердегі оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру, оқушылар мен студенттердің оқу іс-әрекетін дамытуға арналған пәндік сипаттағы электрондық құралдар жасақтау, білім беру үдерісіне ақпараттық технологияларды енгізу бағытындағы жұмыстарды зерттеуде ақпараттық қауіпсіздік негіз бола алады.