Асылова Айдана ЯФ-21
« Ә леуметтану» ұғ ымы латын тіліні ң «Society» қ о ғ ам ж ә не гректі ң logos – ілім, ұғ ым деген с ө зінен шы ғ ады.Социология, я ғ ни ә леуметтану қ о ғ амны ң пайда болуыны ң, онда ғ ы ә леуметтік байланыс, қ атынастарды ң, алуан т ү рлі ә леуметтік адам бірліктеріні ң, ұ йым, мекемелеріні ң, институттарды ң, құ былыстарды ң, процестерді ң дамуыны ң жалпы за ң дылы қ тарын зерттейтін ғ ылым. Ә леуметтану ұғ ымын XIX ғ асырды ң ортасында ата қ ты француз ә лееументтанушысы Огюст Конт енгізді.
Ә леуметтану ұғ ымдар Аны қ тамасы 1 Ә леуметтік ұ йым Қ о ғ амды қ ж ү йені қ алыптастыратын белгілі бір ж ү йедегі т ұ ра қ ты ү лгі 2 Ә леуметтік м ә дениет Қ о ғ амда ө мір с ү ретін т ұ л ғ аларды ң нормалы қ ү лгісі 3 Ә леуметтік ж ү йеУа қ ыт пен ке ң істікті ң арасында ғ ы ә леуметтік қ атынастарды ң нобайы 4 Қ о ғ амШектеулі бір территорияда орналас қ ан жеке м ә дениеті мен институтын иемденетін адамдарды ң бірлестігі 5 Ә леуметтік топМ ү шелерді ң арасында ғ ы формальды ж ә не формальды емес байланыстарымен біріккен адамдарды ң жиынты ғ ы 6Ша ғ ын топМа қ саты, м ү ддесі, құ ндылы қ тары, ө зін- ө зі ұ стау т ә ртібі бір, ө зара т ұ ра қ ты байланыс жасайтын аз адамдарды ң жиынты ғ ы
" Ә леуметтану" с ө зін т ұ н ғ ыш рет Огюст Конт озіні ң "Позитивтік философия курсында" позитивті философияны ң бір б ө лігін құ райтын ау қ ымды ә леуметтік ғ ылымны ң атауы ретінде пайдаланды. Конт бірінші болып осы ғ ылым элементтерін к ө лдене ң материалдар, идеялар мен ә дістер атаулыдан тазарту қ ажеттігін ай қ ын к ө ре біліп, бірінші болып барлы қ шынында да қ ажетті элементтерді бір ұғ ым ғ а біріктірді. Платон мен Аристотель саясатты этикадан немесе саясат ғ ылымын саясат ө нерінен еш қ ашан ажырат қ ан емес. XVIII ғ асырда саясат ғ ылымы революциялы қ рухпен біржола біріктіріліп жіберілді. Гоббс та, Монтескье де, экономистер де қ о ғ амды оны ң барлы қ т ү рлерінде зерттеген жо қ, ж ә не, Конт: барышна қ арыздар Юмны ң ы қ палына қ арамастан, оны ң себептілік ұғ ымында ғ ы а қ и қ ат атаулы ә леуметтік т ү сіндірмелері ә лі ед ә уір д ә режеде теологиялы қ ж ә не метафизикалы қ болып қ ала берді.
Конттан кейін ә леуметтану негізінен ғ ылыми ой барысын к ү рт ө згерткен ілімні ң б ү кіл қ уатын ә бден сезіне білген кісілер е ң бегіні ң ар қ асында дамыды.Эволюциялы қ философия с ө зсіз ке ң ейіп, адам ө міріні ң ә леуметтік құ былыстарын да қ амту ғ а тиіс болатын. Ә леуметтік қ атынастарды эволюция ы қ палымен т ү сіндіруге ишараны біз тек Герберт Спенсерді ң ал ғ аш қ ы шы ғ армаларынан ғ ана емес, Дарвин мен Геккель туындыларынан да табамыз. Б ұ л ишараларды ң ө здері ә лі ә леуметтануды құ рамайтын, ө йткені ол ү шін тікелей ә леуметтік құ былыстардан индукциялы қ жолмен алын ғ ан ө зге факторлар кажет еді. Біра қ м ұ ндай ишаралар жа ң а ғ ылымны ң т ұғ ырлары қ айда жат қ анын жеткілікті к ө рсететін; сонымен бірге олар ә леуметтануды ң негізгі ұғ ымдарыны ң кейбіреулерін жеткілікті ай қ ындап, ә леуметтанушы тек тарихшы, экономист, статист қ ана емес, биолог ж ә не психолог болу ғ а тиіс екендігін д ә лелдеп берді. Осылайша, эволюциялы қ негізде ж ә не эволюцияшыл ойшылдар е ң бектеріні ң ар қ асында осы заман ғ ы ә леуметтану қ алыптасты. Ол адамдар қ о ғ амын жаратылысты қ себептілік ар қ ылы т ә псірлеу болып табылады. Ол адамзатты ғ арышты қ процестерден тыс т ұ р ғ ан ж ә не ө зі ү шін ө зіні ң ерекше за ң ына ие тіршілік иесі деп қ араудан бас тартады. Ә леуметтану ко ғ амны ң пайда болуын, ө суін, құ рылысы мен кызметін эволюция процесінде қ осыла қ арекет жасайтын т ә ндік, ө мірлік ж ә не психикалы қ себептерді ң қ арекеті деп т ү сіндіру болып табылады.
Қ о ғ ам-индивидтерді ң жай ғ ана жиынты ғ ы емес, ол адамдарды ң бірлігінен т ұ ратын, ерекше қ асиетке ие ж ү йе. Ә рине, ұ жымды қ ө мір даралан ғ ан сананы ң қ алыптасуын к ө рсететді, біра қ б ұ л қ азіргі жа ғ дайда жеткіліксіз. Б ұ л сана ерекше т ү рде даму ғ а, ү йлесімділікке қ ол жеткізуі тиіс. Осы ү йлесімділіктен келіп ә леуметтік ө мір туындайды Э. Дюркгейм Қ о ғ амды қ е ң бекті ң б ө лінуі. М., Индивидтен ойлауды ң қ айнар к ө зін іздейміз. Осыдан келіп қ ателік туындайды. Біріншіден, адам ойыны ң негізі ө мір с ү ріп отыр ғ ан ә леуметтік ортадан, ә леуметтік топтан туындайды. Адам ө зін қ орша ғ ан ә леуметтік ортаны ңә серімен ойланады Л. Гумплович Основания социологий. М., 1991.
«Адамда ғ ы жеке т ұ л ғ а дегеніміз к ү ресті ң н ә тижесі... Адамда, к ү м ә нсіз екі «мен» бар, а қ и қ атты, шынды ққ а сай қ алыптас қ ан «мен» ж ә не т ө менге тартатын, құ марлы қ тан туындайтын «мен»...Адамзат рухы адамнан жо ғ ары ғ а ұ мтылуы тиіс... Сонда ғ ана адам ө зін жо ғ алтпайды, ө зін - ө зі құ рметтей алады. АДАМ ТІРІ Қ АРАМА- Қ АЙШЫЛЫ Қ ». Н. Бердяев Мир философий. М., б Адамдар таби ғ и ортасын жасанды, таби ғ и емес– м ә дениет саласымен ауыстырды. Біз ө ткенге к ө з ж ү гірткен сайын даналы қ ты жиі бай қ аймыз.... Б.Ф.Поршнев. Социология. Хрестоматия. М б Ал ғ ашында адам таби ғ ат қ а т ә уелді болды. Ал, кейін техника-машиналы қ орта ғ а деген т ә уелділік пайда болды. Осы кезде адамзат ү лкен ауып проблемамен кездсті. Себебі, адамны ң психо-физикалы қ организмі таби ғ и орта ғ а бейімделгендіктен, о ғ ан техникак-40машиналы қ орта ү лкен қ ауіп т ө ндіруде. Машина-техникалы қ ө ркенмиет б ә рінен б ұ рын адам жаны ү шін ө те қ ауіпті. Техникалы қ ө ркениет адамны ң белсенді болуын талап еткенімен, адамны ң т ұ л ғ а болуын қ аламайды.... Н. Бердяев. Человек и мшина. М., б