ЊУЌУЌИ ИНСОН Мавзӯи 7. Њуќуќ ба озодї аз шиканља ва дигар навъи муносибати ѓайриинсонї

Мањфумњои асосї Њангоме, ки таснифи њуќуќ ва озодињои инсон ва шањрванд тавассути усулњои анъанавї сурат мегирад ва њуќуќњои шахсї вобаста аз соњањои фаъолияти инсонї њамчун гурўњи њуќуќњои табиї ва бегонанашаванда аз шахс људо мегарданд, дар он низом њуќуќи шахсие бо унвонии « њуќуќ ба озодї аз шиканља » људо мегардад. Дар айни њол ин њуќуќ бинобар ањамияти мубрам касб намуданаш, диќќати тамоми љомеаи башариро ба худ љалб сохтааст. Мувофиќан, давлатњои мутамаддин аз пайи кафолати татбиќ нагардидани он дар амалия саъй намудаистода, тадбирњои зиёде андешидаанд. Ќабул гардиданиЭъломия дар бораи њимояи њамаи шахсон аз шиканља ва дигар навъи муносибат ва љазои берањмона ва пастзанандаи шаъну шараф аз с.1975, Конвенсияи СММ зидди шиканља ва дигар навъи муносибат ва љазои берањмона ва пастзанандаи шаъну шараф аз соли 1984, дар сатњи байналхалќї ва дарљ намудани њуќуќи мазкур дар моддаи алоњидаи (18) Конститутсияи ЉТ дар сатњи миллї, аз гуфтањои болої далолат менамоянд. Дар моддаи 18 он аз љумла омадааст, ки « Дахлнопазирии шахсро давлат кафолат медињад. Ба њељ кас шиканља, љазо ва муносибати ѓайриинсонї раво дида намешавад.»

Мањфумњои асосї Зимнан, ќайд намудан љоиз аст, ки дар мавриди таснифи њуќуќ ва озодињои инсон ва шањрванд ва истифодаи имконияти мањдудсозии муваќќатї њамчун мањаки таснифот, њуќуќњо ба мутлаќ ва нисбї људо гардида, њуќуќ ба озодї аз шиканља дар радифи манъи ѓуломї чун њуќуќњои мутлаќ муаррифї мешаванд. Ин чунин маъно дорад, ки њуќуќи зикр шуда ба њељ ваљњ ва дар њељ маврид мањдуд карда намешавад. Дар њоли оне, ки њуќуќ ва озодињои боќимонда нисбї буда, дар баъзе мавридњо ( махсусан дар њолатњои љангї ва вазъияти фавќулодда ) имконияти муваќќатан мањдуд намуданашон ба вуљуд меояд

Мањфуми шиканља Таърифи расмии шиканља дар моддаи 1 – уми Конвенсия чунин омадааст, яъне « њама гуна амале, ки ба воситаи он ба ягон шахсе ќасдан ё бо дигар сабаби ба табъизи дорои њама гуна хислат асос ёфта дарду азоби сахт ё азоби љисмонї ё маънавї расонида мешавад, то ки аз ў ё аз шахси сеюм маълумот ( баёнот ) гиранд ё ўро ба иќрор шудан маљбур созанд, ўро барои амалњои содир намудаи ў ё шахси сеюм ё барои гумонбар шуданаш дар содир намудани амали љиної љазо дињанд, инчунин ў ё шахси сеюмро тарсонанд ё маљбур созанд, дар сурате ки чунин дард ё азоб аз љониби шахси мансабдори давлатї ё шахси дигари расмї, ё бо шўрангезии онњо ё бо огоњии онњо ё розигии хомўшонаи онњо расонида мешавад ».

Аломати шиканља Аз таърифи расмии шиканља, ки дар Конвенсия оварда шудааст, чунин аломатњои онро људо намудан мумкин аст : 1) расонидани дарду азоби сахти љисмонї ва ё маънавї ; 2) чунин амал аз љониби шахси мансабдори давлатї ё шахси дигарирасмї, ё бошўрангезии онњо ё бо розигии хомўшонаи онњо анљом дода шуда бошад ; 3) чунин амал бо маќсадњои муайян, аз љумла, барои гирифтани маълумот ва ё иќрор шудан ба чизе, анљом дода мешавад.

Навъи шиканља Лозим ба зикр аст, ки дар Конвенсия ба истиснои шиканља боз ду навъи дигари муносибати мамнўъшуда дарљ гардидааст. Инњо муносибати ѓайриинсонї ва муносибати пастзанандаи шаъну шараф мебошанд, ки дар Конвенсия њамчун шиканља маънидод нагардидаанд. Аммо ќобили ќайдаст, ки истилоњи шиканља дар афкори љамъиятии тамаддунњои гуногун якранг фањмида намешавад. Тамаддунњое мављуданд, ки азоби љисмониро шиканља напазируфта, онро ќисми таркибии низоми баррасии парвандањои љиноятї мешуморанд. Муносибати пастзанандеро мисли урён намудани бадан бошад, њамчун вазнинтарин навъи шиканља маънидод менамоянд.

Хулоса оид ба мањфуми шиканља Ба њар њол, дар айни замон фањмиши универсалии њуќуќњои инсон њукмфармо мебошад ва онњо бояд дар тамоми давлатњо якранг фањмида шаванд. Яъне шиканља ва дигар навъи муносибати ва ё љазои берањмона ва пастзанандаи шаъну шараф дар њама љо як хел фањмида шавад.

Фарќи шиканљаро аз намудњои зикргардидаи муносибатњои манъшуда Бо такя ба андешањои дар адабиётњои њуќуќии марбут ба илми њуќуќи инсон дарљ гардида, фарќи шиканљаро аз намудњои зикргардидаи муносибатњои манъшуда дар ин мебинем : 1) Шиканља назар ба муносибати берањмона ва пастзанандаи шаъну эътибор азоби вазнинтарро ба бор меорад ; 2) Маќсад аз татбиќи шиканља пайгирї намудани маќсадњои муайян мебошад ( масалан, гирифтани нишондод ).

Мањфуми шиканља дар ќонунгузории ЉТ Њамаи ин нуктањоро ба инобатгирифта, чунинмешуморем, киимрўзваќти дар Кодексиљиноятии ЉТ дохилнамуданимоддаиалоњидае, кимоњиятишиканљаи дар Конвенсиядарљгардидарофарогирифтатавонад, расидааст. Њамзамон он аќидаеро, кигўёмоддаи 117 КЉ ЉТ ( азобууќубат ( махсусанэзоњимоддаимазкур, китаърифишиканљарододааст )) вамоддаи 354 КЉ ЉТ таркибишиканљароифода карда метавонанд, инкорменамоем. Дар нисбатимоддаи 117 инкорнамоїбо он далеласосмеёбад, кимоддаимазкурсубъектимуќаррариро дар назардорад. Њол он, ки аз таърифишиканљае, ки дар Конвенсиябаёншудааст, чунин бар меояд, кисубъекти ин љиноятмахсусаст ( яънешахсонимансабдор ). Моддаи 354 бошад, шоядмундариљаишиканљаро дар бар гирифтатавонад, вале мавќеашнодурустаст. Ба андешаимољиноятимазкурагаркриминализатсиягардад, бояд дар бобиљиноятњо ба муќобилињаётвасаломатїљододашавад.

Мањфуми шиканља дар ќонунгузории ЉТ Чункиобъектионроамниятиљисмонївамаънавиишах сташкилмедињанд. Конвенсияасосанбодарки ба манзалатиинсонасосёфтанињуќуќњоивайќабулгард идааства яке аз маќсадњояшро ба љооварданињурматуэњтиромнисбат ба амниятиљисмонїварўњииинсонташкилмедињад. Аз ин рў, љойдоданитаркибиљиноятишиканља дар бобиљиноятњо ба муќобилиадолатисудї, ба фикримохилофимантиќишаклїмебуд. Ин њолатшоядчандонањамиятнадоштабошад. Муњимњаминаст, ки дар ќаламравикишварњолатњоитатбиќишиканља аз байн бурда шаванд.

Мањфуми шиканља дар ќонунгузории ЉТ Моддаи 354 Кодексиљиноятїкирдоритањќиќкунанда, муфаттишвасудродоир ба маљбурсохтанигумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда, љабрдидавашоњид ба доданинишондодро, ки дар натиљаиистифодаишиканљасуратмегирад, чунљиноятэътирофнамудааст. Гарчанденишондодигумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда, љабрдидавашоњидбароикушоданиљиноятањамиятикалондорад, вале ќонунталабменамояд, кињангомигирифтани он нисбат ба шахсонинишондоддињандашиканљаистифода карда нашавад. Агармабодапурсишишахсониномбаршудабоистифода аз тањќир, шиканљаюзўроварївадигармуносибатизолимонаюѓайриинсонїсуратги рад, ин амалчунљиноятэътирофшуда, шахсонимасъулбомањрумсохтан аз озодї ба мўњлати аз панљ то дањсолбомањрумнамудан аз њуќуќиишѓолимансабимуайян ё машѓулшудан ба фаъолиятимуайян ба мўњлатипанљсолљазододамешавад.

Мањфуми шиканља дар ќонунгузории ЉТ Моддаи 10- и КодексииљроиљазоиЉумњурииТољикистон низ нисбатимањкумонистифодаишиканља ё муносибатњоиѓайриинсонї, пасткунандаиќадруќимматишахс, мавридиозмоишитиббїваилмїќарордоданионњ оро, њаттоборозигии ў, агар ба њаётвасаломатии ў тањдидкунад, ќатъиянманъменамояд.

Мањфуми шиканља дар ќонунгузории ЉТ Дар сурати аз тарафишахсонимасъули ин муссисањосодирнамуданичунинњаракатњо ин шахсонтибќи м. 316 КЉ ЉТ бароибаромадан аз њаддиваколатимансабї ба љавобгарииљиноятїкашидашуда, ба онњољазоиљаримава ё мањрумї аз озодї ба мўњлати то 10 солбомањрумнамудан аз њуќуќиишѓолимансабњоимуайян ё машѓулшудан ба фаъолиятимуайян ба мўњлати то 5 солтаъин карда мешавад.