Д ә румендер - «А» - АЦЕТАТ РЕТИНОЛЫ; - «В» ТОПТЫҢ ВИТАМИНДАРЫ; - «С» - Аскорбинді ащылық; - «D» - кальциферолы; - «Е» - токоферол; - «Р» - биофлавоноидтер; - «Н1» - Парааминобензолық ащылық» - «К» - Менадион; - «L» - Карнитин; - «N» – тиокт ащылық

Д ә румен – адам мен жануарларды ңадамжануарларды ң тіршілігіне, оларды ң организміндегі зат алмасуды ң бір қ алыпты болуы ү шін аз м ө лшерде ө те қ ажетті биологиялы қ активті органикалы қ қ оспалар. Витамин (латынша vіta – тіршілік) туралы ілімні ң негізін 1880 ж. орыс д ә рігері Николай Лунин салды ж. поляк д ә рігері Казимеж Функ сол кезге дейін жасал ғ ан т ә жірибелер н ә тижесін қ орытындылап, ғ ылым ғ а витамин терминін енгізді. Витаминдерді ң к ө пшілігі ферменттерді ң негізгі құ рамдас б ө лігі болып табылады. Витамин жетіспеушіліктен аналы қ мал қ ысыр қ алады, т ө л нашар ө седі.ферменттерді ң

«А» - АЦЕТАТ РЕТИНОЛЫ – RETINOLI ACETAS А витамині (ретинол) а ғ заны ң ө суіне, дамуына ә сер етіп, т ү рлі аурулар ғ а қ арсы т ұ ра алу ә рекетін арттырады. І ң ірде, т ү нде к ө руді жа қ сартады. А витамині шашты ң, тырна қ ты ң ө суі мен терідегі жасушаларды ң м ү йізденуіне ә сер етеді. Ол жетіспегенде тері құ р ғ ап жарылып, т ү сі к үң гірттенеді. Май бездеріні ң құ рамы ө згереді, к ө зді ң каса ң кабы ғ ы б ұ зылады. Адам і ң ірде, т ү нде нашар к ө реді. Б ұ л ауруды а қ шам со қ ыр ( куриная слепота ) деп атайды. А витамині бауырда, с ү тте, ж ұ мыртканы ң сарысында к ө п болады. Ө сімдіктерді ң кызыл, сары жемістерінде, с ә бізде, кызана қ та, ө рікте, ас қ аба қ та кездеседі. А витаминіні ң а ғ за ғ а қ ажет т ә уліктік м ө лшері 2,5-10,5 мг.ретинолтырна қ ты ңМайс ә біздекызана қ та

В ТОПТЫҢ ВИТАМИНДАРЫ В1 – тиамин; В1 – тиамин; В2 - рибофлавин; В2 - рибофлавин; B4 – холин; B4 – холин; B5 - кислота пантотеновая; B5 - кислота пантотеновая; B6 – пиридоксин; B6 – пиридоксин; B12 – цианкобаламин; B12 – цианкобаламин; Bc - фолиевая кислота; Bc - фолиевая кислота; B15 - кальция пангамат. B15 - кальция пангамат.

В1 – тиамин; В1 витаминi (тиамин ) а ғ зада д ұ ры с зат алмасуы ү шін ( ә сіресе кеміртегіні ң ) аса қ ажет. Витамин жетіспегенде шарша ғ анды қ сезіліп, ас қ орыту процесі б ұ зылады. Ор ганизм тиаминге з ә ру бол ғ ан жа ғ дайда ж ү йке ж ү йесі ү лкен ауру ғ а шалды ғ уы м ү мкін. В1 витаминіне ә сіресе сыра ашыт қ ысы, келтірілген ж ә не ты ғ ы зд ал ғ ан наубайханалы қ шикізаттар ана ғұ рлым бай. Ал та ғ амды қ азы қ тарды ң ішінде, ә сіресе жармалар (к ө біне қ ара құ мы қ ж ә не с ұ лы жармалары), құ нарсыз ұ н сорттарынан пісірілген нан бол ғ аны ж ө н. Дене ж ә не ой е ң бегімен к ө п ш ұғ ылдан ғ анда ж ә не суы қ та ұ за қ бол ғ анда а ғ за В1 витаминін к ө п қ ажет етеді.

В2 - рибофлавин; В2 витамині ( рибофлавин), бас қ а да витамин дер сия қ ты а ғ заны ң бір қ алыпты ө суіне қ ажетті, ол биологиялы қ тоты ғ у процестеріне қ атысады. Жара қ аттарды ң тез жазылуына м ү мкіндік береді, к ө зді ң жа қ сы к ө ру қ абілетін са қ тайды. Б ұ л витамин жетіспеген жа ғ дайда ерін құ р ғ ап, кезереді, ұ шы қ шы ғ ады, денеге т ү скен жара қ ат баяу жазылады. Вг витамині нан ашыт қ ысында, бауырда, сондай-а қ с ү т пен с ү т та ғ амдарында к ө бірек болады. Витамин ысты ққ а т ө зімді, біра қ жары қ ты қ ә серінен тез б ұ зылады.

В6 витаминi (пиридоксин ) В6 витаминi (пиридоксин) а қ уыздарды ң құ рамдас б ө лігі болып табылатын амин қ ыш қ ылдарыны ң алмасуы на қ атысады. В6 витаминіні ң жетіспеушілігі жас балаларды ң бойыны ң ө суін тежеп, қ ан азды ғ ы мен сезіміне тез қ оз ғ ышты ғ ын тудырады, ал екі қ абат ә йелдерді ң бетінде қ ара да қ пайда болады. В6 витамині мал етінде, балы қ та, с ү тте, ірі қ ара малды ң бауырында, ашыт қ ыларда ж ә не к ө птеген ө сімдік ө німдеріне бар; ә деттегідей д ұ рыс тама қ танып ж ү рген жа ғ дайда б ұ л витамин а ғ зада жеткілікті болады. В6 витаминін молыра қ қ ажетсіну а ғ заны ң ө суі, ә йелді ң екі қ абат ж ә не бала емізу кезе ң дерінде жиірек бай қ алуы м ү мкін.

«С» - Аскорбинді ащылық С витамині (аскорбин қ ыш қ ылы). А ғ заны ң ж ұқ палы аурулар ғ а қ арсы т ұ ра алу ә рекетін арттырады. С ү йекке ж ә не тіске беріктік қ асиет береді. С витамині биологиялы қ тоты ғ у кезінде зиянды заттарды ң т ү зілуін тежейді. Ол қ арсы денелерді т ү зетін ферменттерді ң құ рамына кіреді. Терідегі қ антамырларды ң қ абыр ғ асыны ң б ү лінуіне де кедергі жасайды. С витамині жетіспеген жа ғ дайда а ғ за тез шаршайды, сілемейлі қ абы қ шалар қ абынады, қ ызылиек қ анталайды. Б ұ л витамин ұ за қ уа қ ыт жетіспесе, адам кауіпті құ р құ ла қ (цинга) ауруына шалды ғ ады. Адам а ғ засы С витаминін т ү збейтіндіктен, тама қ пен бірге қ абылдануы керек. С витамині а ғ за ғ а қ ыс пен к ө ктем айларында к ө бірек қ ажет. Жа ң а піскен к ө к ө ністер, жемістер ж ә не т ұ здал ғ ан орамжапыра қ құ рамында к ө бірек кездеседі. Ә сіресе итм ұ рынны ң, қ ара қ атты ң құ рамында мол болады. А ғ за ғ а қ ажетті т ә уліктік м ө лшері мг.аскорбин қ ыш қ ылы биологиялы қ тоты ғ уцинга орамжапыра қ

«D» - кальциферолы D витамині (кальциферол) адамны ң терісінде к ү нні ң ультрак ү лгін с ә улелеріні ң ә серінен т ү зіледі. Ол кальций мен фосфорды ң ішектен б ө лінуін жылдамдатып, с ү йек ұ лпасыны ң мы қ тылы ғ ына ә сер етеді. Адам а ғ засы D витаминін та ғ амны ң құ рамынан да қ абылдайды. Жас с ә билерде D витаминіні ң жетіспеуінен болатын ауру мешел (рахит) деп аталады. Мешел ауруына шалды ққ ан балаларды ң қ а ңқ асы д ұ рыс қ алыптаспайды. Ая қ с ү йектері дене салма ғ ыны ң ә серінен майысады, с ү йек баяу дамиды, ұ й қ ысы қ ашады. Ж ұқ палы аурулармен к ө п ауырады. Сондыктан жас с ә билерді ң мешел ауруына шалды қ пауы ү шін к ү н с ә улесіне шы ғ арып шыны қ тырады. D витамині балы қ майында, бауырында, уылдыры ғ ында, ж ұ мырт қ аны ң сарысында, жануарларды ң бауырында, с ү т ө німдерінде мол. D витаминіні ң қ ажетті т ә уліктік м ө лшері 2,5 мг.кальциферол ультрак ү лгінкальцийрахит

«Е» - токоферол Е витаминi(токоферол) б ұ лшы қ еттерді ң ж ә не жыныс бездеріні ң қ ызметін жа қ сартады. Ол ө сімдік майыны ң, жа ңғ а қ ты қ, б ұ рша қ пен ж ү гері т үқ ымдарыны ң ж ә не к ө к ө ністі ң құ рамында к ө бірек болады. Сондай-а қ малды ң бауырында, ж ұ мырт қ ада, с ү тті ң құ рамында бар.

В12 витамині В12 витамині (цианокобаламин ) қ анны ң пайда болу процесіне қ атысады. Б ұ л витамин жетіспеген жа ғ дайда а ғ зада қ ан азаю процесі дамиды. Бауырда, б ү йректе, балы қ та ғ амдарында ( ә сіресе балы қ ты ң бауыры мен уылдыры ғ ында) к ө бірек болады. Етті ң, с ү т пен ірімшікті ң, ж ұ мырт қ а сары уызыны ң құ рамында В12 витамині ана ғұ рлым аз.

В15 витаминi В15 витаминi (кальций пангаматы). Химиялы қ таби ғ аты мен ә сер ету к ү ші ә лі жеткілікті зерттелмеген. Емдік ма қ сатта атеросклероз, қ ан айналысыны ң б ұ зылуы, бауыр ауруларына ж ә не бас қ а да сыр қ аттар ғ а пайдаланылады. Химиялы қ

«К» - Менадион К витаминi қ анны ң ұ ю процестеріне қ атысады. Ө сімдіктерді ң к ө ктеп енетін б ө ліктерінде (жасыл жапыра қ ты саумалды қ, т ү бірлі ж ә не жапыра қ ты капуста, қ ала қ ай ж ә не т. б.), сондай-а қ с ә біз ж ә не томат құ рамында болады. Малдан алынатын ө німдерді ң ішінде бауырдан бас қ а да К витамин жо қ.