Плацента (бала орны) екі беті болады: аналы қ беті ж ә не ұ ры қ ты қ беті. Аналы қ беті – децидуалды қ абы қ шадан, ұ ры қ ты қ беті – т ү ті хорионнан т ұ рады. Децидуалды қ абы қ ша: екі б ө ліктен т ұ рады – базалды, капсулалы: Базалды б ө лігі плацентаны ң құ рамына кіреді, ұ ры қ ты миометрийден б ө ліп т ұ рады, м ұ нда к ө птеген бездер бар, ж ү ктілікті ң 6 ай мерзіміне дейін са қ талады. Капсулалы бөлігі: жүктіліктің 18 – күні капсулалы бөлікке жатыр қуысына енген ұрықпен бірігіп, оны жатыр қуысынан қарай еніп, жүктіліктің 16 аптасында қабырғалы бөлікпен түйіседі. Қабырғалы бөлігі: қабырғалы бөлік пен децидуалды бөліктің бездері қосылған кезде, бұл бөлік кішірейіп айырмашылығы жоқ болады. Мезгілі жеткен жүктілікте децмдуалды қабықшаның бұл бөлігі бірнеше қатар децидуалды клеткалардан тұрады. Бүрлі хорион. Үшінші қатардағы жақсы дамыған бүрлер, етті қабатына қараған жағы – бүрлі хорион құрайды, мұнда капиллярларлы тамырлар көп. Бүрлер аналық тінмен қатты байланысып, олардың аралық қатынасын мықтайды.

Қ ызметі. Ж ү кті ә йел мен, ұ ры қ арасында ғ ы зат алмасу 3 ай плацента ар қ ылы пассивті ж ә не активті т ү рде ө теді. Плацента ар қ ылы ұ ры қ организміне стероидты гормондармен, билирубин ке ң інен ө теді. Плацента ж ү ктілікті ң аптасында децидуальды қ абы қ ты ң хорион б ү рлерінен дамиды. Ж ү ктілікті ң со ң ында жетілген плацентаны ң диаметрі - 20см, 400 – 600г. Плацента ұ ры қ ү шін к ө птеген қ ызмет ат қ арады: тыныс алу, қ оректену, н ә рестені ң зат алмасу ө німдерін шы ғ ару, гормондар т ү зу. Осындай к ү рделі қ ызмет ат қ аруына қ арамастан, плацентаны ң құ рылысы ө те қ арапайым. Плацента хорион б ү рлерінен т ұ рады, б ү рлерді ң сырты синцитиймен жабыл ғ ан. Синцитиц протоплазма қ ызметін ат қ арады, протоплазмада ядро орналасады. Синцитий қ абатыны ң астында Лангханс клеткалары орналасады. Б ұ л клеткалар ж ү ктілікті ң II жартысында біртіндеп жойыла бастайды. Хорион б ү рлері қ ан тамырларымен қ амтамасыз етілген д ә некер ұ лпасынан т ұ рады. Хорион б ү рлеріні ң к ө лемі – 14,5 м2

Адамдағы плацентаның түрі гемохориалдық – ана мен бала қаны араласпайды. Хорион бүрлерінің беті ана мен қанымен жуылып тұрады. Бүрлер жатырдың шырышты қабатында жүзіп жүреді, артерия қан тамырларын ашады. Ана мен бала қанын синцитий, Лангханс клеткалары, дәнекер ұлпаның стромасы, ұрық капиллярлаының эндотелийі бөліп тұрады. Сондықтан ананың артерия қаны бүр арқылы кеңістіктерге түседі де, нәресте қанын қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Нәрестенің қалдық өнімдері бүр аралығындағы тамырлар арқылы жатырдың вена тамырларына түседі. Плацентадағы ағып өтетін артериялық қаны вена тамырларына кіндік сақинасы арқылы әрі қарай нәрестенің құрсақ тамырларына өтеді. Кіндіктің вена тамырларының жалғасы – аранций өзегі. Бұл өзек бауырдың төменгі жиегі арқылы өтіп, қақпа венасымен анастомоз жасайды. Аранций өзегі төменгі қуыс венасына қосылады, бұл жерде артерия қаны вена қанымен араласып, оң жақ жүрекшеге құйылады. Сонымен қатар, оң жақ жүрекшеге кеуденің жоғарғы бөлігінен де қан құйылады. Төменгі қуыс венасы сопақ тесік арқылы өтіп, сол жақ жүрекшеге құяды. Жоғарғы қуыс вена оң қарыншаға, әрі қарай өкпе артериясыеа құйылады. Қан өкпе артериясынан шығып, Боталлов өзегіне, содан әрі қолқаның төмендеген бөлігі арқылы, кеудеге барады. Бас пен кеуденің жоғарғы бөлігі көп мөлшерде қаныққан оттегімен, қоректік заттармен қамтамасыз етіледі. Кеуденің төменгі бөлігін қамтамасыз ететін қанда қоректік заттар аз болады. Қолқадағы қан барлық мүшелер мен ұлпаларды қамтып, құрсақ артериясы арқылы кіндік артериясына құяды да, құрсақтың адыңғы қабырғасы арқылы кіндік сақинасына, содан кейін кіндікке түсіп, бөлек бұтақталады

Синцитий мен Лангханс клеткалары к ө п м ө лшерлі ферменттерден т ұ рады. Ұ ры қ ана қ аныны ң оттегісімен тыныс алады. Ана қ аныны ң оттегісі б ү рлерді ң мембранасы ар қ ылы ө тіп, ұ ры қ гемоглобинімен бірігеді. Плацента ұ ры қ та ғ ы белок синтезіне де қ атысады. Трофобласта ана қ аныны ң белоктары ыдырап, ұ ры қ қ аныны ң белоктарына айналады. Трофобласт қ ызметіні ң, б ұ зылуы, ұ ры қ ты ң алмасу ө німдеріні ң б ұ зылып, шетінеуіне ә келеді.

Плацентада бір қ атар гормондар т ү зіледі: хориоальды гонадотропин, эстроген, прогестерон. Ұ ры қ – плацентарлы қ ж ү йедегі стероидты гормондар биосинтезі б ү йрек ү сті безі, ұ ры қ бауыры, плацента ар қ ылы т ү зіледі. Плацентаны ң қ ор ғ аныш қ ызметі. Плацентаны ң ә р т ү рлі заттарлы ө ткізбеу қ абілеті к ү шті. Хорион б ү рлеріні ң эпителийі ана қ анынан бір қ атар заттарды ұ стап қ алады. Ә рт ү рлі эфирлік заттар, азот тоты қ тары, алкоголь, морфин, никотин, антибиотиктер, токсин, антиденелер плацента ар қ ылы ұ ры қ қ анына ө теді.

Плацентаны ң гистологиялы қ ерекшелігі. Плацента ( бала жолдасы) адамда дискоидальды гемохориальды б ү рлі плаценталар типіне жатады.Ол н ә рестені ана организмімен байланыстыруды қ амтамасыз ететін, ә р т ү рлі қ ызметтер ат қ аратын, ма ң ызды уа қ ытша м ү ше.Сонымен қ атар плацента ана ж ә не н ә рестені ң қ андарыны ң арасында тос қ ауыл құ райды.

Плацента екі б ө лімнен т ұ рады: ұ ры қ ты қ немесе н ә рестелік ( pars fetalis ),ж ә не аналы қ ( pars materna).Н ә рестелік б ө лімі б ү рлі хорионнан ж ә не хорион ғ а ішіне кіре ө скен амнионды қ қ абы қ шадан,ал аналы қ - босану кезінде б ө лінетін, жатырды ң ө згеріске ұ шыра ғ ан шырышты қ абы қ шасынан ( decidua basalis) т ұ рады.

Плацентаны ң дамуы 3-ші аптада, екіншілік б ү рлерге тамырлар еніп, ү шіншілік б ү рлер пайда бола баста ғ анда басталады ж ә не ж ү ктілікті ң 3-ші айыны ң со ң ында ая қ талады.6-8 аптада тамыр айналасында д ә некер тінні ң элементтері дифференцияланады.Фибробласттарды ң дифференциялануында ж ә не оларды ң коллагенді синтездеуінде А ж ә не С д ә румендеріні ң ма ң ызы зор,оларды ң ж ү кті ә йелді ң организміне жеткілікті т ү спеуі ұ ры қ ты ң ана организмімен ты ғ ыз байланысуыны ң б ұ зылуына ә келеді ж ә не ө здігінен басталатын т ү сік қ аупіне себеп болады.

Плацентаны ң дамуы барысында хорионны ң протеолиттік белсенділігіні ң н ә тижесінде, жатырды ң шырышты қ абы қ шасы б ұ зылады ж ә не гистиотрофты қ оректену гематрофты қ оректену ә дісіне алмасады.Б ұ л хорион б ү рлеріні ң лакуналар ғ а эндометрийді ң за қ ымдал ғ ан тамырларынан а ққ ан ана қ анымен шайылатынын білдіреді.Біра қ қ алыпты жа ғ дайда ана ж ә не н ә ресте қ аны еш қ ашан араласпайды. Екі қ анайналымды б ө ліп т ұ ратын гематохоральды қ тос қ ауыл ұ ры қ тамырларыны ң эндотелиінен, тамырларды қ оршайтын д ә некер тінінен, хорион б ү рлеріні ң эпитнлиінен ( цитотрофобласт ж ә не симпластотрофобластты) ж ә не кей жерлерде б ү рлерді сыртынан қ оршайтын фибриноидтан т ұ рады.

Плацентаны ң ұ ры қ ты қ немесе н ә рестелік б ө лімі 3-ші айды ң со ң ында цито ж ә не симпластотрофобластпен ( кері дамып жат қ ан цитотрофобластты қ аптайтын, к ө п ядролы құ рылым) қ аптал ғ ан, талшы қ ты ( коллагендік) д ә некер тіннен т ұ ратын, тарма қ тал ғ ан хориалды таба қ шамен берілген.Хорионны ң тарма қ тал ғ ан б ү рлері ( ба ғ аны қ,з ә кірлік) миометрийге қ ара ғ ан бетінде ғ ана жа қ сы дамы ғ ан.М ұ нда олар плацента ар қ ылы ө тіп, ұ штарымен б ұ зыл ғ ан эндометрийді ң базальды б ө ліміне енеді.

Плацентаны ң дамуы барысында тарма қ тал ғ ан ж ә не тегіс хорионны ң шекарасында, я ғ ни плацентарлы қ дискіні ң шетінде, орналас қ ан негізгі т ү сіп қ алушы қ абы қ шаны ң біраз б ө лігі за қ ымдалмайды.Ол хорион ғ а ты ғ ыз қ осыла ө сіп, плацентаны ң лакуналарынан қ анны ң а ғ ып кетуіне кедергі болатын,т ұ йы қ таушы таба қ шаны құ райды.

Плацентаны ң қ алыптасуы ж ү ктілікті ң 3-ші айыны ң со ң ында ая қ талады.Плацента осы уа қ ыт қ а қ арай қ алыптас қ ан ұ ры қ ты ң м ү шелеріні ң бастамаларыны ң қ оректенуі, тіндік тыныс алуын, ө суін,реттелуін ж ә не оны ң қ ор ғ анысын қ амтамасыз етеді.

Плацентаны ң қ ызметтері:Плацентаны ң негізгі қ ызметтері: -тыныс алу - қ оректік заттарды;суды;электролиттерді ж ә не иммуноглобулиндерді тасымалдау -сырт қ а шы ғ ару -эндокриндік -миометрийді ң жиырылуын реттеуге қ атысу

Ұ ры қ ты ң тыныс алуы ана қ аныны ң гемоглобиніне қ осыл ғ ан оттегі ар қ ылы қ амтамасыз етіледі,ол плацента ар қ ылы диффузия жолымен ұ ры қ қ анына ө теді ж ә не сол жерде фетальды гемоглобинмен (HbF) байланысады. Ұ ры қ қ анында фетальды гемоглобинмен байланыс қ ан СО2-де плацента ар қ ылы диффузияланып,ана қ анына ө теді ж ә не анан гемоглобинімен байланысады.

Ұ ры қ ты ң дамуына қ ажетті барлы қ қ оректік зарттарды ң ( глюкоза,амин қ ыш қ ылдары,май қ ыш қ ылдары,нуклеотидтер,д ә румендер,минералды заттар) тасымалдануы ана қ анынан ұ ры қ қ анына плацента ар қ ылы ө теді ж ә не,керісінше, ұ ры қ қ анынан ана қ анына оны ң организмінен шы ғ арылатын зат алмасу ө німдері т ү седі ( сырт қ а шы ғ ару қ ызметі).Электролиттер ж ә не су плацента ар қ ылы диффузия жолымен ж ә не пиноцитозды ң к ө мегімен ө теді.

Иммуноглобулиндерді ң тасымалдануына симпластотрофобластты ң пиноцитозды қ везикулалары қ атысады. Ұ ры қ ты ң қ анына т ү скен иммуноглобулин,оны анасыны ң сыр қ аттары кезінде т ү суі м ү мкін,бактериалды антигендерді ң ә сер ету м ү мкіндігінен белсенсіз иммунизациялайды.Ту ғ аннан кейін анасыны ң иммуноглобулині б ұ зылады,ж ә не бала организміне бактериалды антигендер ә сер еткен кезде,жа ң адан синтезделетін иммуноглобулинмен алмастырылады.Плацента ар қ ылы қ а ғ ана қ суына IgG,IgA ө теді.

Плацентаны ң эндокриндік қ ызметі ма ң ызды қ ызметтірді ң бірі болып табылады, ө йткені плацента ж ү ктілікті ң барлы қ кезе ң інде ұ ры қ тын ана организмімен ә рекеттесуін қ амтамасыз ететін бір қ атар гормондарды ң ө ндірілу орны цитотрофобласт, ә сіресе симпластотрофобласт ж ә не децидуальды жасушалар болып табылады.

Құ рса қ та ғ ы н ә рестені ң қ ан айналым ше ң бері. Құ рса қ та ғ ы н ә рестеге оттегі мен қ оректік заттар ана қ анынан плаценталы қ (бала жолдасы) қ ан айналым к ө мегімен жеткізіледі.Б ұ л ү рдіс былай іске асырылады.Оттегі ж ә не қ оректік заттармен байы ғ ан артерия қ аны ана қ а ғ ана ғ ынан кіндік венасына енеді,б ұ л вена кіндік айма ғ ында н ә ресте денесіне кіріп жо ғ ары ж ү реді де,бауыр ғ а келіп,оны ң сол жа қ бойлы қ ж ү лгесінде орналасады.Бауыр қ а қ пасы де ң гейінде v.umbilicalis екі тарма ққ а б ө лінеді,оларды ң біреуі бірден қ а қ па венасына құ йылады,ал ductus venosus деп аталатын екіншісі,бауырды ң т ө менгі оны ң арт қ ы жиегіне дейін барып,сол жерде т ө менгі қ уыс вена сабауына құ йылады.Салыстыра қ ара ғ анда бауырды ң к ө леміні ң ү лкендеу болуы кіндік венасы тарма ғ ыны ң біреуіні ң қ а қ па венасы ар қ ылы бауыр ғ а таза артерия қ анын жеткізуіне байланысты;б ұ л со ңғ ы жа ғ дай ө сіп келе жат қ ан организм ү шін бауырды ң қ ан жасау қ ызметіне байланысты,б ұ л қ ызмет құ рса қ та ғ ы н ә рестеде басым болады да,ту ғ аннан кейін ә лсірейді.

Қ ан бауыр ар қ ылы ө тіп,бауыр веналары ар қ ылы т ө менгі қ уыс вена ғ а құ йылады.С ө йтіп,барлы қ umbilicalis қ аны тікелей ductus venosus ар қ ылы немесе жанама жолмен (бауыр ар қ ылы) т ө менгі қ уыс вена ғ а келіп,сол жерде құ рса қ та ғ ы н ә ресте денесіні ң т ө менгі жартысынан а ғ ып шы ғ атын вена қ анына араласады.Аралас (артериялы қ ж ә не веналы қ ) қ ан т ө менгі қ уыс вена ар қ ылы о ң жа қ ж ү рекшеге а ғ ады.Одан т ө менгі қ уыс вена қ а қ пашы ғ ыны ң –valvula venae cavae inferioris-к ө мегімен ж ү рекшелер пердесінде орналас қ ан foramen ovale ар қ ылы сол жа қ ж ү рекшеге келеді.Аралас қ ан сол жа қ ж ү рекшеден сол жа қ ж ү рекшеден сол жа қ қ арынша ғ а,одан ә рі ж ұ мыс істемейтін ө кпелік қ ан айналым ше ң беріне со қ пастан қ ол қ а ғ а келеді.О ң жа қ ж ү рекшеге т ө менгі қ уыс венадан бас қ а,та ғ ы да жо ғ ары қ уыс вена ж ә не ж ү ректі ң веналы қ (т ә ждік) қ ойнауы құ йылады. Денені ң жо ғ ары жартысынан жо ғ ары қ уыс вена ғ а келетін вена қ аны одан ә рі о ң жа қ қ арынша ғ а,одан ө кпе сабауына келеді.Алайда,тыныс а ғ засы іске қ осылма ғ анды қ тан, қ анны ң аз ғ ана б ө лігі ө кпе паренхимасына,одан ө кпе веналары ар қ ылы сол жа қ ж ү рекшеге келеді. Қ анны ң к ө п б ө лігі ө кпе сабауынан ductus arteriosus ар қ ылы т ө мендеген қ ол қ а ғ а,одан ішкі а ғ залар мен ая қ тар ғ а ауысады.С ө йтіп,жалпы ал ғ анда құ рса қ та ғ ы н ә рестені ң тамырлары ар қ ылы аралас қ ан а ққ анымен v.umbilicalis ж ә не т ө менгі қ уыс вена ғ а құ йыл ғ ан ғ а дейінгі ductus venosus-ті қ оспа ғ анда,ductus arteriosus құ ятын жерден т ө мен оны ң сапасы ед ә уір т ө мендейді.Демек,денені ң жо ғ ары б ө лігі (бас)оттегі мен қ оректік заттары молдау қ ан алады.

Денені ң т ө менгі б ө лігі жо ғ ары б ө лігіне қ ара ғ анда нашарлау қ оректенеді де, ө з дамуында кенжелеп қ алады.Жа ң а ту ғ ан н ә рестені ң жамбасы мен ая қ тарыны ң кішірек болуы осы ғ ан байланысты. Құ рса қ та ғ ы н ә рестені ң д ү ниеге келуі организм дамуында ғ ы секіріс болып табылады,б ұ л кезде ө мірлік ма ң ызды ү рдістер т ү бегейлі сапалы қ т ұ р ғ ыдан ө згерістерге ұ шырайды.Іште дамып келе жат қ ан н ә ресте бір ортадан (температура,ыл ғ алды қ ж ә не т.б жа ғ дайлары біршама т ұ ра қ ты жатыр қ уысы )бас қ а орта ғ а( жа ғ дайлары құ былмалы сырт қ ы орта)ауысады да,соны ң н ә тижесінде зат алмасуы,сондай –а қ қ оректену ж ә не тыныс алу т ә сілдері т ү бегейлі ө згереді.Б ұ рын қ ан ар қ ылы алынатын қ оректік заттарды ң орнына,енді тама қ ас қ орыту жолына т ү сіп,сол жерде қ орытылып,сі ң ірледі,ал оттегі енді анасыны ң қ анынан емес,тыныс алу а ғ заларыны ң іске қ осылуы н ә тижесінде сырт қ ы ауадан келе бастайды.М ұ ны ң барлы ғ ы қ анайналымына да ә серін тигізеді.Н ә ресте ту ғ ан кезде к ү рт плаценталы қ қ ан айналымнан ө кпелік қ ан айналым ғ а к ө шу іске асады.

Құ рса қ та ғ ы н ә рестені ң қ ан айналым ше ң бері.

Е ң бірінші ауа ж ұ тып, ө кпе созыл ғ ан кезде оны ң тамырлары қ атты ке ң ейіп, қ ан ғ а толады.Сол кезде ductus arteriosus қ абысып,ал ғ аш қ ы 8-10 к ү нде бітеліп,lig.arteriosum – ғ а айналады.Кіндік артериялары ал ғ аш қ ы 2-3 к ү нде,кіндік венасы с ә л кештеу (6-7)к ү нде бітіп кетеді. Қ анны ң о ң жа қ ж ү рекшеден сол жа қ ж ү рекшеге сопа қ тесік ар қ ылы келуі туысымен дереу то қ талады, ө йткені сол жа қ ж ү рекшеге ө кпеден келетін қ анмен толады да,о ң ж ә не сол жа қ құ ла қ шаларды ң қ ан қ ысымында ғ ы айырмашылы қ те ң еледі.Сопа қ тесік ductus arteriosus-ты ң бітелуіне қ ара ғ анда ед ә уір кейіндеу жабылады ж ә не к ө бінесе тесік бір жас бойы,ал ү штен бір жа ғ дайда ө мір са қ талады.Б ұ л сипаттал ғ ан ө згерістер тірі адамда рентген с ә улелеріні ң к ө мегімен зерттеу аны қ тал ғ ан.

Пайдалан ғ ан ә дебиет: 1.Гинекология Э.К.Айламазян Санк-Петербург,2008ж 2.Интернет желісі

К өң іл аудар ғ аны ң ыз ғ а рахмет!!!