Антикалы қ тарихнама. Мен ө зім есіткен н ә рселерді әң гімелеп отырмын, біра қ м ұ ны ң барлы ғ ына сену қ ажет емес. Тіптен б ұ л қ орытынды мені ң жа ң а туындыма қ атысты болсада. Герадот.

T арих дербес п ә н ретінде қ ашан ж ә не қ алай пайда болды? Осы с ұ ра қ ты ң жауабын табу ү шін aнтикалы қ, я ғ ни ежелгі тарих деректеріне ж ү гінеміз.

ЖОСПАР: 1. Ежелгі грек тарихнамас ы 2. Ежелгі Рим тарихнамасы. 3. Эллинизм тарихнамас ы

Жазу пайда болмас б ұ рын ғ ы тарихты зерттеуде эпикалы қ шы ғ армалар (epos – грекше, дастан, а ң ыз дегенді білдіреді ) негізгі дерек қ ызметін ат қ арды.

М ә селен, - грек а қ ыны Гомерді ң «Iliada», «Odisseya» дастандары - Орта Азия халы қ тарыны ң «Aлпамыс», «Манас», «К ө ро ғ лы» дастандары, Владимир, Добриня Никитич, Алеша Папович сия қ ты орыс батырлары туралы дастандар...

Жазу ойлап табыл ғ аннан кейінгі тарихты зерттеуде тас қ а немесе материалды қ ескеткіштерге жазыл ғ ан м ә тіндер мен жылнамалар е ң ежелгі жазба деректерге жатады. Сол д ә уірдегі о қ и ғ аларды ң ку ә герлеріні ң жазып қ алдыр ғ андарын жылнамашылар, а қ ындар (бізде а қ ын ба қ сылар) тарапынан бірнеше рет к ө шірілген немесе ауыздан ауыз ғ а тарап осы к ү нгедейін жеткен деректер ежелгі деректер болып табылады. Дерлік, жазуы бол ғ ан барлы қ халы қ тарда м ә тіндер мен жылнамалар кездеседі. Грек ғ алымы Герадотты ң танымал 9 кітаптан т ұ ратын «Грек- парсы со ғ ыстарыны ң тарихы» е ң бегі осы к ү нге жеткен е ң ежелгі тарихи дерек болып табылады.

Геродот – тарихты ң атасы. Цицерон Герадотты тарихты ң атасы деп ата ғ ан. Поэзия Гомерді ң е ң бегінен бастау ал ғ аны сия қ ты ежелгі грек тарихнамасы Герадотты ң е ң бегінен басталады. Шынды ғ ында Герадотты ң б ұ л е ң бегі ая қ талма ғ ан (б. Заманымыз ғ а дейінгі 470 жыл ғ а дейін бол ғ ан о қ и ғ алармен ая қ талады) ж ә не оны қ азіргі ма ғ ынада ғ ылыми зерттеу деуге болмайды. Со ғ ан қ арамастан, оны ң кітабы о қ и ғ алар мен д ә лелдерді ң к ө лемі жа ғ ынан ж ә не ә деби ба ғ алылы ғ ы т ұ р ғ ысынан ө зінен алдын ғ ы авторларды ң е ң бектерінен жо ғ ары т ұ рады. М ә селен, Геродот ө з кітабында Каспий те ң ізімен шектесіп жат қ ан жерлерде бол ғ ан со ғ ыстарды суреттейді. Содан кейін Каспийді ң артында ғ ы ал қ аптар, сонда ө мір с ү ретін массагеттер туралы жазады. Герадот ал ғ аш рет Каспий те ң ізіні ң атауы Каспий халы қ тарыны ң алын ғ анын хабарлайды. Геродот (б. з. б. 490/80 –.425.)

Фукидид – ежелгі грек тарихшысы. Мамандар Фукидидті ң Пелопоннес со ғ ысы туралы шы ғ армасын ә лемдегі т ұңғ ыш ғ ылыми тарих деп атайды. Б ұ л туынды сол кездегі тарихи о қ и ғ аларды сенімді ж ә не шынайы суреттеуі мен ерекшеленеді. Герадотты ң е ң бегімен салыстыр ғ анда Фукидидті ң е ң бегі ал ғ а тастал ғ ан қ адам болды. Фукидид (б.з.б. 460 – 396 жылдар.)

Фукидидті ң кітабында ө мірдегі о қ и ғ алар ғ а Олимп « құ дай»ларыны ң араласуын к ө рмейміз. Фукидид ө з е ң бегінде тарихи талдауды ң негізгі талаптарын о қ и ғ алар ку ә герлеріні ң айт қ андарын салыстыру ж ә не тікелей сол о қ и ғ а қ атысушыларыны ң әң гімелерінен пайдалан ғ анын к ө реміз. Й ә, Фукидитте мифтерден пайдаланады ж ә не м ұ нда басты назарды тарихи даму ғ а, эканомикалы қ факторларды ң ы қ палына аударады. Tарихи д ә лелдерді аны қ баяндау ж ә не шынды қ ты аны қ тау ғ а талпыныс Фукидидті ң е ң бегіні ң негізгі ерекшелігі болып табылады.

Полибий - ежелгі грек тарихшысы, мемлекеттік қ ызметкер, ә скери басшы. Полибийді ң « Ә лем тарихы» е ң бегі– б.з.б жылдардда ғ ы Пуни со ғ ыстары туралы басты дерек болып табылады. Полибий - Фукидиттен кейінгі тaрихи о қ и ғ аларды шынды ққ а жа қ ын т ү рде ғ ылыми баянда ғ ан автор. Оны ң е ң бегі Жерорта те ң ізіні ң айналасында ғ ы барлы қ е ң негізгі мемлекеттерді ң тарихын ө зара байланысты суреттеген ал ғ аш қ ы е ң бек.(Грекия, Македония, Кіші Азия, Сирия, Египет, Карфаген мен Римні ң 220 – 146 жылдарда ғ ы жалпы тарихы (40 кітаптан т ұ рды)) (б.з.б. II-I ғ асырлар.)

Авторды ң қ орытындысына с ә йкес ә рбір мемлекет тірі организм сия қ ты таби ғ ат за ң дылы ғ ы негізінде ө рлейді, дамиды ж ә не да ғ дарыс қ а ұ шырайды. Полибий бірінші рет «прогматикалы қ (практикалы қ ) тарих » деген тіркесті қ олданады. Ө з е ң бегіні ң 2- б ө лімін автор прогматикалы қ ә дісте құ растырады: ол о қ и ғ алар не себепті, қ андай ма қ сатпен ж ү зеге ас қ анын аны қ тайды, я ғ ни белгілі бір о қ и ғ аны ң туындау себептерін ж ә не салдарларын баяндайды. Полибий ж ә не оны ң « Ә лем тарихы»

12 Фукидит ж ә не Полибийді ң е ң бектерін aнтикалы қ, я ғ ни ежелгі заманда ғ ы тарихнаманы ң шы ң ы деуге болады. Kейінгі грек авторларыны ң дерлік барлы ғ ы оларды ң ізін жал ғ астырды. Ксенофонт. Тит Ливий. Плутарх. Тацит. Плутон.

Ксенофонт (б.б.з. V-IV ғ асырлар) Ежелгі грек жазушысы ж ә не тарихшысы, саяси қ айраткер. 411 – 362 жылдарда ғ ы кезе ң ді қ амтитын Грек тарихында негізінен ә скери о қ и ғ алар қ ыс қ аша баяндалады Автор – ө зі ө мір с ү рген кезе ң дегі саяси ж ә не ә скери о қ и ғ алар ғ а белсенді аралас қ ан: Афинадан қ у ғ ындал ғ ан, парсы со ғ ысына қ атыс қ ан ә скерді ң жалдамалы сарбазы, Спартаны ң ірі шенеунігі.

Рим тарихшылары. Гай Саллюстий Крисп (б.з.б. 86 – 35 жылдар) Тит Ливий (б.з.б 59 ж. – б.з. 17 ж) Публий Корнелий Тацит (б.з 55. – 120 ж.ж.)

ТИТ ЛИВИЙ. Патавия қ аласында туыл ғ ан Тит Ливий латын тілінде Қ аланы ң негізі қ алан ғ аннан бастап 142 томды қ Рим тарихын жазды. Тит Ливийді ң осы шы ғ армасында б.з.б 9-жыл ғ а дейінгі о қ и ғ алар баяндалады. (б.з.б. 59 – б.з 17 жылдар.) Римнің ішкі және сыртқы саясаты. Діни өмірі туралы.

(б.з. 56 – б.з 117 жылдар.) Гай Корнелий Тацит (латынша Publius Cornelius Tacitus ) ежелгі грек тарихшысы, сенатор. О ң т ү стік Галлияда танымал отбасыларды ң бірінде д ү ниеге келен. О қ уды ая қ та ғ аннан кейін мемлекеттік қ ызметке т ұ рады. 16 томды қ «Анналдар» ж ә не 14 томнан т ү рвтын «Тарих» е ң бектеріні ң авторы. Тацитті ң «Германия» атты шы ғ армасы герман тайпаларыны ң ә леуметтік құ рылысы, т ұ рмыс- салты, діні туралы баяндал ғ ан тарихи-географиялы қ очерк болып табылады.

Римдіктер тарихнама ж ә не бас қ а да ғ ылым салаларында, сонымен қ атар ө нерде де гректерді ң ш ә кірттері болып табылады.

Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер: Античная цивилизация. - М., 1973 История древнего мира/Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. - М., 1983, т. II. Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. - М., 1981.

НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ! НАЗАРЛАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ!