ЖО Ғ АРЫ О Қ У ОРЫНДАРЫНДА Ғ Ы Т Ә РБИЕ Ж Ұ МЫСЫНЫ Ң ШЕТЕЛДІК Т Ә ЖІРИБЕСІ Қабылдаған: PhD доцент м.а Мейірбекова Г.П Орындаған:Жаңабай Г Тобы: ММД-511 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ Гуманитарлық ғылымдар факультеті Педагогикалық ғылымдар кафедрасы

Ж ОСПАР 1.АҚШ, Канада және Ұлыбритания жоғары оқу орындарындағы тәрбие жұмысы 2.Американдық Жоо-ларда студенттермен оқудан тыс жұмыстың ерекшелігі 3.Оқу-тәрбие жұмысының нысандары 4.Студенттік өзін-өзі басқару. 5.Қытайдағы және Түркиядағы тәрбие жұмысының тәжірибесі 6. Пайдаланылған дереккөздер тізімі

Университет деңгейінде көбінесе студенттермен тәрбие жұмысын жүргізуге жауапты арнайы құрылым жұмыс істейді. Мұндай құрылымдарға мысал Студенттік істер жөніндегі офис (Office of Student Affairs) болып табылады. Офистің қызметкерлері (консультанттары немесе кеңесшілері) студенттердің мәдениетін, адамгершілігі мен этикасының жалпы деңгейін арттыруға бағытталған іс-шараларды және өзге де қызметті жүргізеді. Өз зерттеулерінде Ньюсом, Торн және Уальд консультанттар мен кеңесшілердің (counsellors) рөлін университеттердің тәрбие функциясын орындаушылар ретінде қарастырады. Студенттік кеңесшілер маңызды функция атқарады, өйткені студенттерді оқыту процесі өзіне білім алуды ғана емес, студенттердің өзіндік танымының өсуін, өзара қарым-қатынастарды белгілеуде, шешімдер қабылауда және мақсаттар мен міндеттер қоюда олардың дербестігін де қамтиды. АҚШ, Канада және Ұлыбритания жоғары оқу орындарындағы тәрбие жұмысы

Ньюсом, Торн және Уальд туындайтын қиындықтарға қарай студенттердің консультанттарын жіктеуді жүргізеді. Жалпы мәселелер жөніндегі консультанттың (general counsellor) көптеген салаларда танымы мол және студентке кез келген мәселе бойынша бастапқы қолдау көрсетуге әзір. Медициналық мәселелер жөніндегі консультант (medical ounsellor) студенттерге медициналық мәселелер жөнінде қолдау көрсетуге өкілетті. Психиатр (mental health counsellor) оқу процесінде психологиялық қиындықтарды бастан өткеретін студенттерге қолдау көрсетуге тиіс. Кеңесшілер қызметінің маңызды аспектісі консультациялық қызметтер көрсету кезіндегі құпиялылық қағидаты болып табылады. Өзге жағдайда студенттер сезімтал ақпараттың жария болуынан сақтануға байланысты консультанттардың қызметтерін пайдаланбайды.

Жоғары білім беретін ағылшын-саксон жүйесіндегі бірнеше Жоо-на жалпы шолу жасау студенттерді тәрбиелеу жөніндегі қатаң шаралардың жоқтығы туралы айтуға мүмкіндік береді. Осы бағыттағы қызметтің негізінен ұсынымдық сипаты бар. Екі бағытқа бөлінеді: қағидалар мен нормалардың жалпы жинағын жасау (студент этикасының кодексі және өзге шаралар), сондай- ақ ерікті түрде оқытушы семинарлар, шеберлік сыныптарын және өзге іс-шаралар өткізу. Қағидалар мен нормалардың жалпы жинағын жасау Ерікті түрде оқытушы семинарлар, шеберлік сыныптарын және өзге іс-шаралар өткізу Студенттерді т ә рбиелеу ж ө ніндегі негізгі ба ғ ыттар

Жоо-да ө ткізілетін семинарлар, шеберлік д ә рістер, қ о ғ амды қ д ә рістер ж ә не ө зге іс- шаралар (б ұ дан ә рі – семинарлар) екі санат қ а б ө лінеді: о қ ыту ж ә не т ә рбиелік. О қ ыту семинарлары тікелей студентті ң маманды ғ ына ты ғ ыз байланысты да ғ дылар немесе білімдер алу ғ а ба ғ ыттал ғ ан. М ұ ндай семинарлар университетте о қ ыту ба ғ ыттары бойынша мына:университетті ң ресурстарын пайдалану, эссе жазу,емтихандар ғ а дайындалу, дебаттар ө ткізу да ғ дыларын арттыру ж ә н т.б. та қ ырыптарда ө ткізіледі. Т ә рбиелік семинарлар тобына университет студенттерге о қ ыту ү рдісінде ж ә не келешектегі ө міріне ж ә рдем к ө рсету ма қ сатында ө ткізетін іс-шаралар жатады. Осындай семинарларды ң та қ ырыптарына мысал:этикет ережелері, ж ұ мыс берушімен с ұ хбаттасу ә дістемесі, к ү йзелісті бас қ ару ж ә не т.б. болып табылады [78]. О қ ыту - Т ә рбиелік - ЖОО-да ғ ы семинарлар екі ба ғ ытты ө ткізіледі:

Семинарлар ғ а бару басым к ө пшілік жа ғ дайда ерікті негізде ө теді. Семинарларды Студенттер істері ж ө ніндегі ке ң селер, Студенттерді ж ұ мыс қ а орналастыру ж ө ніндегі орталы қ тар, зерттеу орталы қ тары,студенттік клубтар ж ә не қ о ғ амды қ бірлестіктер, сондай-а қ, бас қ а да ұ йымдар ө ткізуі м ү мкін. Семинарлар ғ а бару к ө пшілік жа ғ дайда а қ ысыз негізде ж ү зеге асырылады, кейде алдын ала тіркелу талап етіледі ж ә не кейбір семинарлар ке ң ж ұ ртшылы қ ты ң баруы ү шін ашы қ.

Американды қ Жоо-ларда студенттермен о қ удан тыс ж ұ мысты ң ерекшелігі. Американды қ Жоо-да студенттермен о қ удан тыс ж ұ мыс біруа қ ытта мынадай бірнеше функцияны: о қ ытушы, дамытушы, ба қ ы- лаушы, т ә ртіптік ж ә не т.б. орындайтын білім беру-т ә рбиелеу қ ызметтері ж ү йесін білдіреді. Ол американды қ Жоо-да ғ ы білім беру ү рдісіні ң ө зіне т ә н ерекшеліктеріні ң ә серінен қ алыптасты. Американды қ жо ғ ары білім беру ж ү йесінде студенттерді ң ө здеріні ң таланттарын дамыту ғ а ж ә не м ә дени де ң гейін к ө теруге тікелей м ү дделілігі ү шін жа ғ дайлар жасалуда. Университетті ң музыкалы қ ансамбльдеріне, хорлар ғ а, қ атысу, музыкамен айналысу, ү йірмелерде ж ұ мыс істеу, арнайы құ рыл ғ ан к ө ркем фильмдер циклін к ө ру ү шін кинотеатр ғ а бару (б ә рінен б ұ рын б ұ л классикалы қ шы ғ армаларды экран ғ а шы ғ ару), осыны ң барлы ғ ы о қ у ү рдісі ретінде есептелуі м ү мкін.

О қ у процесін ы қ палдастыруды ң ж ә не о қ удан тыс ж ұ мысты ң та ғ ы бір нысаны к ө бірек танымалды ққ аие болып отыр ғ ан білім беру ә дістемелері болып табылады, олар қ о ғ ам ғ а қ ызмет етуге негізделген. Қ о ғ ам ғ а қ ызмет ету - б ұ л негізгі ретінде ұ сынылатын құ ндылы қ, ол университеттегі о қ у ү рдісінде бой ғ а сі ң іріледі. О қ удан тыс ж ұ мыста еріктілік ба ғ дарламалар қ ар қ ынды дамуда, еріктілік сту- денттік ұ йымдар барынша қ олдау ғ а ие болуда. О қ у процесіне ө теусіз е ң бек белсенді енгізіле бастады, о ғ ан студенттер ө те м ү дделі. Б ұ л оны ң белгілі бір к ә сіпті не ғұ рлым жа қ сы т ә сілмен ү йренуі ү шін м ү мкіндік. Қ ызмет етуге о қ ыту (service-learning) атты білімдік ә дістемені алуан т ү рлі саба қ тарды ң о қ ытушылары пайдаланады.

Жеке т ұ л ғ а ү ш негізгі қ асиетке ие болу ғ а тиіс деп саналады, олар: белсенді ө мірлік ұ станым, адамгершілік ж ә не қ о ғ ам ғ а қ ызмет ету ниеті. Осындай орталы қ тар этикалы қ дебаттар бойынша университетаралы қ жарыстар ғ а қ атысу ү шін университеттік құ рамалар қ алыптастырудан бастап арнайы курстармен ая қ тай отырып, алуан т ү рлі, оны ң ішінде о қ ытушы к ө шбасшылы қ қ асиеттерді, к ө шбасшылы қ қ асиеттерді дамыту ғ а арнал ғ ан ба ғ дарламаларды ұ сынады. Оларды ң ты ң даушылары еріктілік қ ызметке о қ ытылады, т ә жірибені қ алай жасау керек, т ә уекелге барудан қ оры қ пау, болаша қ ты жоспарлау, бас қ а адамдардан к ө мек алу, кішігірім же ң істерді жоспарлау, ынтыма қ тасты қ ты дамыту, бас қ а адамдар ғ а к ө мек к ө рсету, ынтыма қ тасты қ ты ж ү зеге асыру ж ә не т.б. туралы білім алады. Осы курстар ая қ тал ғ аннан кейін К ө шбасшылы қ серти- фикаттары беріледі.

Студенттік Ү кімет (Student Government) университет ө мірін ұ йымдастыруда ө те ү лкен р ө л ат қ арады. Б ұ л жо ғ ары о қ у орныны ң ә кімшілігі ж ә не кез- келген бас қ а ұ йымдар алдында студенттерді ң м ү дделерін білдіретін ресми ә кімшілік орган. К ө п жа ғ дайда Жоо ә кімшілігі Студенттік Ү кіметті ң ұ сынымдарын ескере отырып, университет ө мірін бас қ ару ж ө нінде шешімдер қ абылдайды. Оны ң құ рылымы ж ә не қ ызметіні ң б ү кіл ж ү йесі А Қ Ш ү кіметіні ң ж ұ мыс істеу құ рылымы мен ж ү йесіне ұқ сас құ рыл ғ ан. Б ұ л ә зірге ша ғ ын мемлекетті бас қ аруды ң на ғ ыз мектебі. Студенттік Ү кімет жанында бірнеше Комитет ж ұ мыс істейді. Академиялы қ комитет (Academic Committee) академиялы қ саясат қ а мамандандырылады, ғ ылыми кітапхананы ң ж ә не а қ паратты қ технологияларды ң ж ұ мысын талдайды. Университет Ө мірі Комитеті (Campus Community Committee)студенттік қ о ғ амды қ ұ йымдармен, студенттік жата қ ханамен, студенттік спорт секцияларымен ж ұ мыс істейді. М ә дени Ә рт ү рлілік Комитеті (DiversityCommittee) м ә дениетаралы қ ө зара қ арым- қ атынастар ж ә не ә рт ү рлі н ә сіл мен этностар ө кілдеріне те ң м ү мкіндіктер беру ү шін жауап береді. Қ аржы Комитеті (Finance Committee) тікелей Студенттік Ү кімет бюджетін қ алыптастырады. Ұ йымдастыру Комитеті (Operations Committee) ішкі істермен, сайлаумен айналысады, колледждерді ң ке ң естерімен ж ұ мыс істейді.

Тьюторлы қ. Т ә рбие ж ұ мысыны ң ә р т ү рлі нысандары бар. Кейбіреулері д ә ст ү рлі болып табылады ж ә не ә р т ү рлі елдерді ң барлы қ о қ у орындарында қ олданылады, кейбіреулері жекелеген білім беру ж ү йелеріне т ә н. Еуропада ж ұ мыс істейтін не ғұ рлым қ ызы қ ты ж ә не табысты білім ж ә не т ә рбие беретін практикаларды ң бірі т ә лімгерлікті ң институцияландырыл ғ ан нысанын білдіретін тьюторлы қ ж ү йесі болып табылады. Тьюторлы қ феномені еуропалы қ университеттерді ң тарихымен ты ғ ыз байланысты ж ә не Ұ лыбриятаниядан шы ққ ан. Ол шамамен XIV ғ асырда классикалы қ а ғ ылшын университеттерінде – Оксфордта ж ә не бірталай кейінірек – Кембриджде ресімделді. Осы уа қ ыттан бастап тьюторлы қ деп университеттік т ә лімгерлікті ң қ алыптас қ ан нысаны т ү сініледі. Тьюторлы қ ұғ ымыны ң д ә л аны қ тамасы жо қ, ө йткені ә рбір университет атал ғ ан практиканы ө з қ алауы бойынша ұ йымдастырады. К ө птеген жа ғ дайда ол студенттерді ң ша ғ ын тобыны ң (бір-екіден т ө рт-беске дейін) о қ ытушы-тьютормен саба қ о қ уын білдіреді. О Қ У - Т Ә РБИЕ Ж Ұ МЫСЫНЫ Ң НЫСАНДАРЫ

Ұ лыбританияда тьюторлы қ ж ү йе құ рылымы мынадай т ү рде беріледі ( Кембридж университетін мысал ғ а аламыз): Саба қ ты ң жетекшісі (Director of Studies) студенттерді ң о қ уын жалпы қ амтамасыз етеді; Моральды қ т ә лімгер (Moral Tutor) – студентті ң университет ө міріне араласуына жауап береді; тьютор (Tutor or Supervisor in Cambridge)студентті ң о қ у жылы ішіндегі білім алуы ү шін жауап береді. Германияда тьюторлы қ практикасы бір қ атар бас қ а нысанда бол ғ анымен, ке ң тарал ғ ан болып табылады. Б ә рінен б ұ рын, неміс студенттері т ұ тас ал ғ анда жеткілікті академиялы қ бостанды ққ а ие екенін атап ө ту қ ажет, б ұ л олар ғ а студенттік ж ә не азаматты қ қ о ғ ам саласында бастамашылы қ жасау ғ а м ү мкіндік береді. Неміс жо ғ ары о қ у орындары ө з студенттеріне о қ у ба ғ дарламалары мен курста- рын та ң дауда, д ә ріс беру ж ә не семинар саба қ тарына баруда ерік береді, б ұ дан бас қ а, егер олар білім алу ү шін қ ажет деп санаса, бас қ а университеттер-де саба қ тар ғ а қ атысу ғ а ж ә не бір университеттен екіншісіне ауысу ғ а м ү мкіндік береді.

А Қ Ш-та, Канадада, Австралияда ж ә не Жа ң а Зеландияда тьюторлы қ ж ү йе бір қ атар бас қ а фор матта ж ұ мыс істейді. Мысалы, Жа ң а Зеландияда, Австралияда о қ ыту ж ө ніндегі к ө мекшілер де тьюторлар деп аталады. Олар да ұқ сас фнкциялар ат қ арады, оны ң бастысы о қ ытушы ғ а саба қ ө ткізуге к ө - мектесу болып табылады. О қ ытушы ауыртпалы ғ ы к ө п бол ғ ан кезде д ә рістер мен семинарлар ө ткізуді,пікірталастар, зертханалы қ саба қ тар ұ йымдастыр ғ а к ө мектесуді, кейбір жа ғ дайларда қ ашы қ ты қ тан білім алатын студенттермен ж ұ мыс істеуді тьютор ғ а сеніп тапсыра алады. Ресейде тьюторлы қ практикасы енді ғ ана енгізі- ле бастады. Бірінші тьюторлы қ топ 1992 жылы Томскіде Эврика- развитие мектебінде құ рыл ғ ан болатын. Содан бері оннан астам Б ү кілресейлік ғ ылыми-практикалы қ тьюторлы қ конференция ө ткізілді, онда тьюторлы қ ты ң тарихи негіздеріне реконструкция ж ү ргізілді ж ә не ресейлік білім беру жа ғ дайында тьюторлы қ технологияларды ң сыни т ұ жырымдамалы қ мазм ұ ны пысы қ талды.

Студенттік ө зін- ө зі бас қ ару. Жо ғ ары о қ у орнында ғ ы т ә рбие ж ұ мысыны ң ұ йымдастыру нысаны ретінде студенттік ө зін- ө зі бас қ ару Еуропа мен Американы ң жо ғ ары о қ у орны ж ү йелерінде ке ң тарал ғ ан. Студенттік ө зін- ө зі бас қ ару бас қ арылатын нысанды білдіреді, оны ң негізінде Жоо- ғ ы ө мірге, суденттерді ң құқ ы қ тары мен м ү дделерін қ ор ғ ау ғ а қ атысты бас қ арушылы қ шешімдерді іске асыру ғ а қ атысу, оларды ң ә леуметтік ма ң ызды қ ызметті ң ә рбір т ү ріне белсенді қ атысуы жатыр. Студенттік ө зін- ө зі бас қ ару орта ғ асырда ғ ы Еуропаны ң жо ғ ары мектебіні ң ж ә не бірінші университеттеріні ң пайда болуымен қ атар ө мірге келді. Ол кезде студенттер университетті ң ресми за ң жобаларын шы ғ ару ғ а, ректорды – оларды ң ө кілді т ұ л ғ асын сайлау ғ а ж ә не о қ ытушыларды ң к ә сіби қ ызметіне ба қ ылау жасау ғ а құқ ылы болатын. Еуропалы қ Жоо-ды ң студенттік ө зін- ө зі бас қ аруы ә рдайым Білім министрлігіне қ аржы жа ғ ынан т ә уелді болмайды. К ө бінесе ол белгілі бір жарна (Швеция) т ө лейтін студенттерді ң есебінен қ аржыландырылады. Бельгиялы қ студенттік бас қ аруды тікелей университеттер қ аржыландырады. Кей уа қ ытта еуропалы қ студенттік ода қ тар ө з ү кіметтерінен а қ шалай қ аражат алады. Студенттік ө зін- ө зі бас қ ару сонымен қ атар студенттерге ә рт ү рлі қ ызметк ө рсету есебінен қ аржыландыру ү шін қ аражат таба алады

Норвегияда студенттік ө зін- ө зі бас қ ару орган дары ы қ пал етіп, университеттерді ң барлы қ ке ң естерінде ү кіметтері болады. Б ұғ ан қ оса, Норвегияны ң студенттік ө зін- ө зі бас қ аруы студенттер санына қ арамастан оны ң м ү ддесін қ ор ғ ап, кепілді қ аржыландыру алады. Қ аза қ станда да Жоо-ды ң базасында студенттік ө зін- ө зі бас қ ару т ә жірибесі бар. Астана қ аласында ғ ы Л.Н. Гумилев атында ғ ы Е Ұ У- де, студенттік ө зін- ө зі бас қ аруды іске асыру ғ а жауап беретін Жастар саясаты орталы ғ ы ұ йымдастырыл ғ ан.

Қ ытайды ң жо ғ ары о қ у орындарында ғ ы т ә рбие ж ұ мысын ж ү ргізуді ң практикасын талдау барысы Қ ХР ү кіметі идеологиялы қ саясатты пайдалану ғ а ерекше к өң іл б ө леді. К ө птеген мамандарды ң айтуынша идеология жастарды ң моральды қ болмысын қ алыптастыруда, сондай-а қ ө зін- ө зі іске асыруда д ә ст ү рлі ма ң ызды құ рал болып табылады. Б ү гінгі к ү ні Қ ХР-да ғ ы жастармен ж ү ргізілетін т ә рбие іс-шаралары моральды қ білім беру ә дісін енгізу есебінен ж ү зеге асырылады ( қ ыт. (DeYu), а ғ ылш. MoralEducation ), олар міндеттіп ә н ретінде Қ ытайды ң барлы қ о қ у орындарыны ң о қ у ба ғ дарламаларына енгізілген. Осында 1995 ж. Білім туралы Қ ХР за ң ына с ә йкес елді ң ұ лтты қ білім беру институттары мемлекеттік идеологияны тарату бойынша саяси функцияны орындау ғ а міндетті. М ә селен: марксизм-ленинизм қ а ғ идаттарын, Мао Цзэдун идеяларын, қ ытай сипаттамасында ғ ы социалистік теорияны тарату ( Қ ХР б ұ рын ғ ы лидерлеріні ң теориялы қ ж ұ мыстары), социалистік жа ңғ ырту ғ а қ ызмет ету, жас ұ рпа қ ты дайындау ж ә не т.б..

Моральды қ білім беру қ азіргі ба ғ дарламасы қ ытайды ң Жоо- да отбасылы қ ө мірді ң білімі мен этикасы, мансапты қ ө су, интимді білім алу ж ә не т.б. қ амтиды. Қ ХР Моральды қ білім беру саясатыны ң негізгі элементтері мемлекетті ң тарапынан мы қ ты ұ йымды қ ж ә не институционалды қ қ олдау ғ а ие. Моральды қ білім беруді ң теориялы қ құ рамдас б ө лігінен бас қ а Қ ХР Жоо-да Қ ХР ү кіметі практикалы қ жа ғ ына, я ғ ни ә рт ү рлі акцияларды, қ о ғ амды қ компанияларды ұ йымдастыру ғ а баса к өң іл б ө леді. Та ғ ы бір ма ң ызды ба ғ ыт – қ ытайлы қ студенттерді таби ғ и апаттарды ң салдарын жою ғ а тарту.М ә селен, осындай акцияларды ұ йымдастыруда ү йлестіруші орган болып табылатын Б ү кіл қ ытай Жастар Федерациясыны ң а қ параты бойынша, 2008жылы Сычуань провинциясында ғ ы жер сілкінісінен зардап шеккендерге к ө мек ү шін нан астам қ ытайлы қ волонтер студенттер ж ұ мылдырыл ғ ан болатын.

Т ү ркияда жас ұ рпа қ ты т ә рбилеуде Т ү рік Ұ лтты қ Т ә рбие Ода ғ ы (Т Ұ ТО) ү лкен р ө л ат қ арады. Т Ұ ТО –б ұ л ө зін құ рметті ж ә не т ә уелсіз қ о ғ амды қ институт ретінде таныт қ ан жастар ұ йымы. Т Ұ ТО-ны ң нысаналы аудиториясы жо ғ ары о қ у орындарында білім алатын жастар, я ғ ни барлы қ де ң гейдегі студенттерболып табылады. Жастарды т ә рбиелеу ж ұ мысын іске асыру ж ә не к ә сіптік ба ғ дарлануына ж ә рдемдесу ұ йым қ ызметіні ң ма ң ызды құ раушысы болып табылады. Т Ұ ТО-ны ң к ө птеген табысты жобаларыны ң ішінде тарихи о қ и ғ а – Т ү рік Республикасыны ң құ рылуына ж ү з толуына арнал ғ ан Т ү ркия 2003 жылы: Т Ұ ТО пайымдауы деген атпен ерекше ұ лт- ты қ баяндама дайындал ғ анын атап ө ту керек.Ж ұ мыс істеп т ұ р ғ ан со ңғ ы он жыл бойы орыналып келген өң ірлік де ң гейде Т Ұ ТО-ны ң т ә рбиеж ұ мысын жандандыруды атап ө ту ма ң ызды. Т Ұ ТО к ө шбасшылары мен м ү шелері ө здеріні ң ө згерістер мен толы қ тыруларын енгізе отырып, Ұ лтты қ бірлік ж ә не бауырласты қ мемлекеттік жобасын ә зірлеуге белсенді т ү рде қ атысты.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ: 1. Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007жылғы 27 шілдедегі 319-III Заңы ( ж. жағдай бойынша өзгерістермен және толықтырулармен) zakonrespubliki-kazakhstan-ot-27.html 2. Қазақстан Республикасы үздіксіз білім беру жүйесіндегі тәрбие тұжырымдамасы, ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2009 жылғы 16 қарашадағы 521 бұйрығымен бекітілген publ/ Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми сайты 4. Uwe Brandenburg, Diane Carr, Sabine Donauer, Christiane Berthold Analyzing the Future Market– Target Countries for German HEIs. Center for Higher Education Development. WorkingpaperNo107. May P