Стандарттарга дууштур тыва дыл кичээлдеринин тургузуу. Куудар г и

План: I. Теория 1. Кичээлге белеткенип тура, кайнаар, чууже кичээнгей салза чогуурул? 2. Кичээлдернин тургузуу чуден хамааржырыл? 3. Кичээлдернин хевирлери. 4. Кичээлдин хевиринин аайы-биле чижек тургузуу. 5. Кичээлдин технологтуг картазы. 6. УУД. Ол чул? Анаа чулер хамааржырыл?

II. Практика 1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. (тыва дыл)

1. Кичээлге белеткенип тура, кайнаар кичээнгей угландырза чогуурул? Кичээлдин чадаларын (кезектерин) бодамчалыг тургузар. 1. Ооренир материалдын темазы. 2. Теманын дидактиктиг сорулгаларын тодарадыры. 3. Кичээлдин хевири. 4. Кичээлдин тургузуун боданып алыры.

5. Кичээлдин дериг-херексели, материал-техниктиг хандырылгазы. 6. Методтарны шын шилип алыры. 7. Ажылдын хевирлери. 8. Билигни унелээри. 9. Туннел ундурери (рефлексия)

Кичээлди белеткеп тура, чуну удуртулга болдурар силер? - Кичээлдин тургузуун.

Кичээлдин тургузуу деп чул? Кичээлдин кезектеринин аразында харылзаазы, дидактиктиг сорулгаларга дуушкээ, кичээлди чадаларынын аайы-биле чыскаап, аайлаары, «чурумчудуп алыры».

Чанчылчаан хевирнин кичээлинин тургузуу: 1. Мурнунда ооренгенин айтырары. (айтырыг - харыы) 2. Чаа теманын тайылбыры. 3. Быжыглаашкын. 4. Онаалга.

2. Кичээлдин тургузуу чуден хамааржырыл? Кичээлдин тургузуу кичээлдин хевиринден кол хамааржыр.

3. Кичээлдернин хевирлери. 1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын кичээли. - Урок усвоения новых знаний.

4. Чаа билиглерни шингээдип алырынын кичээлинин тургузуу. 1. Организастыг кезээ. 2. Мотивация (кичээнгейни хаара тудуп алыры, сорулга салыры, сорулга, теманы тывары) 3. Катаптаашкын (актуализация) 4. Чаа билиглернин баштайгы шингээдип алыышкыны. 5. Билген чуулунун баштайгы хыналдазы. 6. Баштайгы быжыглаашкын. 7. Онаалгага тайылбыр ажылы, инструктаж 8. Рефлексия (Сайгарылга, туннелди ундурери)

Кичээл тургузуунга хамаарыштыр туннел: 1. Турум кезектер (чадалар) бар - (статичные элементы) 2. динамиктиг кезектер - динамичные элементы. (оскерлиичел)

5. Технологтуг карта. 1 ) Дидактика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы. 2) Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы. 3) Стандарт аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы.

Дидактиктиг тургузуглуг кичээлдин технологтуг картазы Тема: Класс: Кичээлдин хевири: Кичээлди н тургузуу Оореникчини н ажыл- чорудулгазы Башкынын ажыл- чорудулгазы Туннелдер чедип алырынче угланган онаалгалар, мергежилгеле р Эртемни оорениринин туннелдери Бот тускай лан предм еттиг метап редме ттиг Орг кезээ Кат-н Чаа билиглер Быжыгл-н Хыналда рефлексия

Методика талазы-биле тургузуглуг кичээлдин картазы. Кичээлдин кезектери Кичээлдин методиктиг тургузууууд методтарКичээлдин хевири принципте р Ажылд ын хевири Дерилгези Орг кезээ АктуализШинчилел … Семинар, лекция, оюн… тематиктигболукте п Карточка, Видеосюж ет… Чаа билигл шингээдир и башкынын созу Проблема- тематиктиг Бот тускайл ан Ном, аудиобиж идилге Быжыглаа шкын толевилелКоллект -г тест РефлексиякоргузугОоредилге кыдырааж ы Онаалга

Стандарт аайы-биле кичээлдин технологтуг картазы. Кичээлдин этавыБашкынын ажыл- чорудулгазы Оореникчилернин ажыл-чорудулгазы УУД (эртем ооредиринин туннелдери) Орг кезээАжылчын байдалче киирип, кичээнгейни хаара тудары Ажылдаарынга, билиглерни алырынга белеткел Бот -тускайлан: Предметтиг: Метапредметтиг: АктуализацияБилиинин деннелин тодарадыр, частырыгларны сайгарар… Тускай мергеж-лер, онаалгалар кууседири… Коммуникативтиг: Регулятивтиг: Бот-тускайлан:

6. Эртемни ооредиринин туннелдери. УУД. 1. Бот-тускайлан туннелдер (личностные) 2. предметтиг туннелдер 3. метапредметтиг.

1. Бот-тускайлан туннелдер (личностные) Оореникчинин бодунун узел-бодалын бот-тодарадып, бот сайзырадып, бот- углап билиринче; оорениринин чугулазын, чаа билиглер шингээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, хой чоннарнын аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузары, ону боттандырарынче угланган болур.

2. Предметтиг туннелдер Эртемнин тускайланын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырынын янзы-буру аргаларын ажыглап шингээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап оорениринче, эстетиктиг корушту хевирлээринче угланган.

3. Метапредметтиг. Бот-тускайлан: оске эртемнернин теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир шингээдири Коммуникативтиг: оске кижилер- биле, башкы, эш-оору-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары, бодалдарын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри…

Регулятивтиг – бот- угланыышкынныг: сорулга салып билири, план тургузуп, туннел ундуруп, бодунга унелел бээри… «чуну билип алдым», «чуну билип алыр мен…» Чаа билиг алырынын туннелдери – познавательные: рефлексия, анализ, сайгарылга, деннээри…

Практиктиг кезээ. 1. Чаа билиглерни шингээдип алырынын чижек кичээли. К-Э.Кудажы «Тараа» 1-ги кичээл.

Ды ң надын бе, оглум. – Ды ң надым, ды ң надым. – Аас- кежиктиг болур сен, оглум - деп, Чолдак-Кадай кырган- авам чугаалады. – Узун назылыг болур сен, оглум - деп, К ө к-Кадай кырган-авам немеди».

- Кайы чогаалдан узундул? «Степан Агбанович спиннинг мыры ң ай октай албас кижи чораан. Орааштырып-ла алыр. Оон ону чазып олура х ү нзээр. Оо ң орнунга балык ишти аштап, м ү н кылып, одагга паштанып турда, ындыг-даа кадайлар чок».

- Кайы чогаалдан узундул? «Кызыдып каан демирлерден чалданмайн, кым-даа ындыг улуг ажыл кылбайн турар…» - Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул? «Чуве ыыттавас, кайы хамаанчок аалдарга барбас, чулувес салы ургулчу карара берген чоруур…» - Кымыл ол? Кайы чогаалдан алган узундул? «Тывага революция унген соонда, 4-5 чыл болганда т ө р ү тт ү нген. Оо ң ады кымныынга-даа д ө мейлешпээн».

«Кызыл-Б ө ртт ү г» «Маргылдаа» «Кым э ң -не ажыктыгыл?» «Та ң ды кежии» «С.Сарыг-оолду ң плантациязы»

Авазы – Чада ңмаа Сарыговна

Ачазы- Михаил Суванович

3. Чогаалчы дугайында дыннадыглар. 1-ги оореникчиге сос: - Чогаалчынын ада-иези уруг-дарыглыг болуксааш, Моолдун девискээринге чурттап турган 2 кыс бурганнарга четкен. Олар «Чана бээринерге, орунунар адаанга чылан кежи тулей берген чыдар эвеспе. Удавас им-демдектиг оолдуг болур-дур силер. Оон адын Кызыл-Эник деп адап аар силер» дээн. Аалынга чанып кээрге, шынап-ла, чылан кежи тулей берген чыткан. Таптыг-ла 1 чыл болганда, тываларныы-биле чылан чылында, 1929 чылдын он ийи айнын 13-те Улуг-Хем кожууннун Чээнек деп черге Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы торуттунген.

2-ги оореникчи:- Ада-иези ону оглувус дивес, уруувус дээр, анаа ургулчу юбка кедирер, чажын 2 чара оруп каар чораан. Ол 8 харлыынга чедир авазынын судун ээп чораан. 6 харлыында чайлаг школазынга ооренген. Баштайгы башкызы Оюн Сёма 15 харлыг турган. 5 харлыындан эгелеп, куш, ан-мен сонуургаар турган. Эн баштайгы олчазы – хартыга деп куш болган. Ол кушту кырган-авалары салып чорудупкан.

3-ку оореникчи: - А 8 харлыында ону оске эштери-биле кады Шагаан-Арыг школазынче ооредип чоруткан. Хараганнар аразынга авазын солгу катап ээп алгаш, интернатче чорупкан. Чайлаг школазынга ооренип турган боорга, ону 2-ги классче дораан шилчидипкен. «2-ги класска 8 харлыг бистер-биле 20 ажыг харлыг улуг эрлер ооренип турган» деп чогаалчы сактып бижээн. Эки ооренген дээш, номнар-биле шаннаткан чылда 4 классты доозарга, лагерьге дыштаныр путёвка-биле шаннаткан турган. Интернатка шолазын Дангына дээр турган. Школачы чылдарында чурукчу болурун кузеп чораан.

4-ку оореникчи: - 7 чыл школазын дооскан соонда, 14 харлыындан эгелеп, тараа тарып, сиген кезип, мал кадарып ажылдап эгелээн чылда башкы училищезинче ооренип кирген. Анаа музыка кичээлин кончуг сонуургаар турган чылда ону дооскаш, Тере-Хол кожууннун Чыргаланды школазынга ажылдап эгелээн.

Башкынын немелде дыннадыы: - Тере-Хол школазынга ажылдап турган уезинде башкы кижи болганда, школа темазынга хойну бижээн. Баштайгы шулуу «Саша Сорук» 1948 чылда «Сылдысчыгашка» унген. Ында 3-ку классчы 10 харлыг Сашанын ооредилгеге кызымаан, аажы-чанынын топтун чаптап бижээн чылда бижээни «Бирги сос» деп шулукте Алдын-кыс деп бичи уругнун дугайында, а 1952 ч. «Шупту черде бирги черде» деп шулуунде пионер уруг Шомбун дугайында бижээн. Ол-ла школага ооренип турган 7 классчы Давый деп оолдун дугайында очерк-эсседе мынчаар бижээн: «Давый элдеп оолдарнын бирээзи турган. Ооренири-даа кончуг, тенээ-даа кончуг. Бир-ле чувени уулгедипкен чоруур. Достунмес, тывызык, кылыктыг. Самбыра мурнунга ону та чеже тургустум ыйнаан. Ынчалза-даа ол чанын черле салбас, доюлдуруп-ла чоруур. Ырлаар, танцылаар, спортка кедергей. Чамдык башкылар анаа хорадаар, а мен, та чуге-ле ийик, анаа кедергей ынак турган мен». Бо одуруглар чуну коргузуп турарыл дээрге, чогаалчынын оореникчилернин аажы-чанын кончуг кичээнгейлиг хайгаарап билирин, кижи бурузунун эки талаларын эскерип билирин коргускен. Бирги ному «Баштайгы базым» 1958 чылда чырыкче унген. Чогаалчынын кырган-ачазын Суван-Кок дээр чораан: 11 ажы-толдуг- 10 оол, 1 кыс чылда ак солааннар келгеш, улуг оглу Седип- биле ийилдирзин тудуп алгаш, чоруй барганнар. Чуге, кандыг чылдагаан-биле, кайнаар алгаш барганын, чууболганын «Тараа» деп тоожузунда бижээн.

5. Киирилде эгенин сайгарылгазы: - Айтырыглар- биле ажыл. - Болуушкуннар кайда болуп турарыл? - Кол маадырлар кымнарыл? - Антоновтун аажы-чаны кандыг кижил? Оон аажы-чанын коргускен одуругларны тывынар. - Кол маадырнын адын чуге Тарак-оол деп адаан деп бодаар силер? - Танышпазы 2 чорумалды чуу чоокшулаштырыпканыл? - Бо эгеде кандыг уран-чечен арга ажыглаттынганыл? (сактыышкын) - Киирилде эгенин соолгу домаандан чуну билип алыр бис?

Айтырыглар-биле ажыл: - Кол маадырлар кымнарыл? - Араптаннын овур-хевири. (бадыткаар одуруглар, состер, домактар) - Тарак-оолдун овур-хевири (бадыткаар одуруглар, состер, домактар) - Суваннарнын ажы-толу кажыл? - Суван ирейнин аажы-чанын канчаар билзе чогуурул? (бадыткаар одуруглар, состер, домактар тыптырар) - Болуушкуннар кайда болуп турарыл?

- Ынаар кошкен чылдагааны чул? -Кошкен аалды кым баштап чоруурул? Чогаалчы чуге Суван ирейни эгезинде чоруур кылдыр бижээнил? - Суван ирейнин соондан кым чоруп олурарыл? Чогаалчы чуге ынчаар бижээнил? - Бо эгеде кандыг уран-чечен аргалар ажыглаттынганыл? - Бичии оглу биле ачазынын аразында диалогту киирген чылдагааны чул? (бала, согааш, деспи – коргузер, тайылбыраар) - Ог-буленин кежигуннеринден ангыда, бо эгеде бир кол овур- хевир бар, чул ол? - Кавайны чогаалчы чуге кииргенил? Хайыракан дыргаан ааткыышка чуге азып кааныл? (кавайнын дериг- херекселин, адыг дыргаан коргузер, тайылбырлаар.) - Киирилде эгеде-даа, 1-ги – даа эгеде кол чугаа чунун дугайында чоруп турарыл?

11. Онаалга. Дыннадыглар белеткээр: а) К-Э. К. Кудажынын дугайында. Ажыглап болур литература: М.С.Байыр-оол «Тывалар» К., 2005ч б) Тараа дою, тарак доюнун дугайында. Ажыглап болур литература: М.Кенин-Лопсан «Тыва чоннун бурунгу ужурлары» К., 1994 ч.

Кадыг, чымчак ажык уннер. Удуртулга-биле ажыл.

Частырыгларны эдеринин бир аргазы. Чижээ: Диктант. Тараачын ажыл-агый. 5 кл 1. Орфограмма дурум чижек Калбак-Хову хуу ат… Тараачын …. Ээтпек … 2. Словарьлыг диктант. 3. Состерни шилээш, домактар чогаадыр.

Внеурочка. «Т ө левилел кичээл» Мотивация: Өө редиглиг чугаа «Чурукчу болгаш чорумал» «вила» «ферари» 3 буттуг дог

БАШКЫБАШКЫ БАШКЫБАШКЫ

А В А М

Ч А Ч Ы Л

Х А Р Ч А Г Д Ы

Башкы Аныяк. Шоколадка, Карамельге Ынак.

Бүгү чонну Ажыл-ишке Школага Кижизиткен Ынак башкым

Башкы Арай багай. Школачыларга Каш ийи салганын Ыыттап бербээн.

Башкы, балды, балык, Ава, ааржы, апельсин, Школа, шооча, шоколад, Класс, камбет, кызырак-кат, Ыргак-сээк, ымыраа

Аштыг-чемниг, Вареньелиг Аажы-чаӊы баштак- хѳглүг Мээӊ авам.

Чаа чыл Аалдап кээр. Аянныын! Чылан чылы Ырак эвес. Лаа кыпсыр үе келген.