К.М Сержановна Жетекші:С.А.Азатовна К.М Сержановна Жетекші:С.А.Азатовна 11 ЖОББМ 8 Ә сынып оқушысы 11 ЖОББМ 8 Ә сынып оқушысы
Мақсаты: Көлікпен сирек жүру, жаяу немесе велосипедпен және т.б. Зауыттардың мұржасын ұзарту. Көмір отынын тұтынатын орындар мен үйлердің жылу жүйелері түтінсіз немесе түтіні аз отын көздеріне ауыстыру. Көліктің сапасын арттыру. «Биік мұржа, Таза ауа актісі» іске асыру. Көлікпен сирек жүру, жаяу немесе велосипедпен және т.б. Зауыттардың мұржасын ұзарту. Көмір отынын тұтынатын орындар мен үйлердің жылу жүйелері түтінсіз немесе түтіні аз отын көздеріне ауыстыру. Көліктің сапасын арттыру. «Биік мұржа, Таза ауа актісі» іске асыру. Әр елдің жеке аспаны болса да,ауасы бір !
Ауа Салауатты өмір салты Қоршаған орта(табиғат) ЗИЯН
ҚР-сындағы көк түтінді зауыттар. Түтінді газдар – отын жағу кезінде ластағыш заттар шығаратын газдар; атмосфераның ла стануының негізгі көзі.отынгаздаратмосфераның Түтінді газдар құрамына көмір қышқыл газы, күкірт газы, азот тотықтары, иіс газы, қаракүйе, шаңдық бөлшектер, радиоактивті элементтер жатады.көмір қышқыл газыкүкірт газыазот тотықтарыиіс газықаракүйешаңдық радиоактивті элементтер Қазақстанда Түтінді газдармен ластанған аймақтарға ірі өнеркәсіпті қалалар (Қарағанды, Жезқазған, Теміртау, Балқаш, Өскемен, Риддер, Зыряновск, Павлодар, Екібастұз) мен мұнайлы аудандар (Атырау мен Маңғыстау облыстары) жатады.
Құ рамы/смог/ Азот оксиді. Мысалы: азот диоксиді; тропосфералы қ (жерге жа қ ын) озон; ауада ұ шып ж ү рген органикалы қ қ осылыстар,бензинні ң, бояуды ң, еріткіш- терді ң булары: азот қ ыш қ ылдарыны ң тоты ғ ы. Фотохимиялы қ смогты тудырушы басты фактор – авток ө лік пен ө ндіріс оша қ тарыны ң улы газдары мен т ү тіндері. Жо ғ арыда атал ғ ан органикалы қ қ осылыс- тар химиялы қ жа ғ ынан ө те активті, тез қ ыш қ ылдана алады. Сол себептен экология ү шін ө те ма ң ызды проблеманы ң бірі. Денсаулы қ ты ң қ ас жауы. Түтін kөк түтін егіс алқаптардың өріс алуына кедергі келтіреді.Себебі, өсімдік құрамында химикаттары бар ауаны бойына сіңіреді. Aл табиғатты аялау, адамзат жаратылысын қадірлеп,қастерлеу міндет.
Тұмша (ағылш. smog, smoke түтін, fog тұман) өнеркөсіп орталықтары мен ірі қалалардың қатты ластанған ауасы, құрамы түтін, тұман және шаңнан тұратын аэрозоль. Түтін немесе көсіпорынның газ қалдықтары қосылған қалың тұман және шоғырлануы жоғары тозаңдар мен ащы газдардар.ағылш.түтінтұманаэрозоль Смог үлкен қалалар мен индустриялық өндіріс орталықтарында кез- келген ауа-райы жағдайында пайда болады. Оған себеп ауаның ластығы. Смог жаздың ыстық күндері, желсіз күндері қауіптірек болады. Өйткені ауаның жоғарғы қабаты қатты ысып кеткен-діктен ластанған ауаны жоғары жібермей ұстап қалады. Мұндай жағдай таудың тасасы мен сайлы аймақтарда орналасқан қалаларда жиі болады. Оған мысал ретінде Алматы қаласын атауға болады. Алматының ауасы қысы-жазы түтінді әрі тұманды болып тұрады. Бір рет пайда болған смог тезірек тарай қоймайды. Оның басты себебі Алматының шетіндегі биік таулар мен қаладағы құмырсқадай қаптаған автокөліктер. Әлемдегі халқы көп қалалардың ішінде смогтан ең көп зардап шегетін қалалардың қатарына мыналарды жатқыза аламыз: Лондон, Лос-Анджелес, Мехико, Афины, Гонконг, Пекин және Москва. Гонконгтағы смогтан биік ғимараттардың басы көрінбейтіндей жағдайға жетеді. Мұндай жағдайлар Қытайдың өндірісті және халқы көп шоғарланған аймағында байқалады. Ресейде жыл сайын смогтың кесірінен 300 мың адам көз жұмады екен. Ал БҰҰ-ның деректері бойынша әлемде 1 млрд.-тан астам адам лас ауамен тыныс алса, жыл сайын 3 миллион адам ластанған ауаның кесірінен көз жұмады.
Лондондағы түтінді тұман орта ғасырдан бері бар жылы король Эдуард I көмірді жаққанда пайба болатын түтіннің көптігінен қалада көмір жағуға тыйым салды. XIX ғасырдың соңынан бастап Лондон мен смог айырылмастай болды,8000-нан астам адам қаза табады. Алайда, үкімет бұл болған жағдайлардың жағылған көмір түтінімен тығыз байланысты екендігін мойындамады жыл Лондон тұрғындары үшін ең ауыр жыл болып саналады жылы Лондонда «Таза ауа актісі» шықты. Актіге сай қаладағы көмір отынын тұтынатын орындар мен үйлердің жылу жүйелері түтінсіз немесе түтіні аз отын көздеріне ауыстырылды жылы Лондондағы түтін шығаратын өндіріс орындарында ауа тазалығын реттейтін «Биік мұржа, Таза ауа актісі» іске асты. Нәтижесінде зауыттардың түтін шығаратын мұржалары биіктетілді. Осылайша қалаладағы таза ауа мәселесі шешім тапты. Қазіргі кезде Лондонда қоршаған ортаны қорғау саясаты жөнге келгендіктен, смог деген кесапат құрыған. Тек өткен кездің еншісін- дегі апат ретінде қалды.
Лондондағы түтінді тұман орта ғасырдан бері бар жылы король Эдуард I көмірді жаққанда пайба болатын түтіннің көптігінен қалада көмір жағуға тыйым салды. XIX ғасырдың соңынан бастап Лондон мен смог айырылмастай болды жылы 8-12 желтоқсан аралығында Лондон қаласындағы смогтың кесірнен нан астам адам қаза тапты. Ал одан кейінгі уақыттарда 8000-нан астам адам қаза табады. Алайда, үкімет бұл болған жағдайлардың жағылған көмір түтінімен тығыз байланысты екендігін мойындамады жыл Лондон тұрғындары үшін ең ауыр жыл болып саналады жылы Лондонда «Таза ауа актісі (Clean Air Act)» шықты. Актіге сай қаладағы көмір отынын тұтынатын орындар мен үйлердің жылу жүйелері түтінсіз немесе түтіні аз отын көздеріне (газ, жанармай және, электр қуаты) ауыстырылды жылы Лондондағы түтін шығаратын өндіріс орындарында ауа тазалығын реттейтін «Биік мұржа. Таза ауа актісі» іске асты. Нәтижесінде зауыттардың түтін шығаратын мұржалары биіктетілді. Осылайша қалаладағы таза ауа мәселесі шешім тапты. Қазіргі кезде Лондонда қоршаған ортаны қорғау саясаты жөнге келгендіктен, смог деген кесапат құрыған. Тек өткен кездің еншісін- дегі апат ретінде қалды.
Смогтың салдарынан болатын шығандар мен адам денсаулығына төнетін қауіпті ойласақ, оның алдын алу әлде қайда пайдалы екендігін аңғаруға болады. Бірақ ол билік тарапынан жүргізілетін қоршаған ортаны қорғау саясатына тікелей байланысты. Алматыдағы жағдайды мысал ретінде қарастырайық. Ескі автокөліктерден бөлінетін зиянды газдардың зияны өте көп. Ондай автокөліктердің пайдасынан зияны басымырақ. Ауру адамдардың емделуге жұмсайтын шығындары мен мемлекеттен бөлінетін қыруар қаржының біраз бөлігіне Алматы қаласында қатынайтын жаңа автобустарды сатып алуға болар еді Зауытта, әсiресе, ауаға тарайтын зиянды заттар мөлшерi шамадан тыс шығарылып отыр. Мұнда жұмыс барысында түрлi зардапты заттар бөлiп шығаратын 309 көз бар екен. Олардың тек 47 процентi ғана тазалағыш қондырғылармен қамтамасыз етiлген жылы зауыт ауаға 4477,7 тонна зиянды заттар таратса, оның 1258 тоннасы залалсыздандырылған. Яғни, бұл бөлiнiп шығатын барлық зиянды заттардың 28 процентi ғана деген сөз. Ал қала бойынша бұл көрсеткiш 80,3 процент шамасында.. Ал ол қала басшылығы мен министрліктерді шешетін мәселесі. Осындайда «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген халық мақалы еске түседі. Ауаның ластану мәселесі тек қана берен-саран елдердің ғана мәселесі десек, қателік болар еді. Ауаның тазалығы үшін барлық ел жауапты. Өйткені ауа бәрімізге ортақ. Әр елдің жеке аспаны болса да,ауасы жеке болмайды сондыктандан да ауаға немқұрайлы қарамайық!
Қорытынды