Ауыл шаруашылығы

Бидай Күріш Қарбыз ҚауынАсқабақ

Бидай астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда 6 түрі (Еділ бидайы, Польша бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі..астық тұқымдасынадәнді дақылҚазақстандаЕділ бидайыПольша бидайыкөже бидайжұмсақ бидайқатты бидайкөбен бидай

Биіктігі см, тамыр жүйесі шашақты, тарамданған. Сабағы қуыс, жұмыр, жапырағы таспа тәрізді, сағағы сабағын орай орналасқан. Гүл шоғыры күрделі масақ, оның қынабында 2 масақша қабыршағынан тұратын масақтар орналасқан, ал олардың аралығында 3 5 гүлдері болады. Масақтың пішіні ұршық тәрізді, түсі ақ, қызғылт, кейде қара, ішінде қылтанағы болады. Тұқымы ұзына бойына тартылған сызаты бар, беті жылтыр дән.Масақ қылтығына, түсі мен масақша қабыршағының түк басуына, қылтықтары мен дәндерінің түсіне, т.б. байланысты бидайдың түрлері түршелерге бөлінеді, ал әрбір түрше сорттардан тұрады. Қазақстанда негізінен жұмсақ және қатты бидай өсіріледі.шашақтыдәнМасақбидай

Күріш

ТАРАЛУЫ ДҮНИЕ ЖҮЗІНДЕ КҮРІШТІҢ 20-ДАН АСТАМ ТҮРІ НЕГІЗІНЕН ОҢТҮСТІК- ШЫҒЫС АЗИЯ, АФРИКА, АМЕРИКА, АВСТРАЛИЯНЫҢ ТРОПИКТІК ЖӘНЕ СУБТРОПИКТІК АЙМАҚТАРЫНДА ӨСІРІЛЕДІ. ДҮНИЕ ЖҮЗІНДЕАЗИЯАФРИКААМЕРИКААВСТРАЛИЯНЫҢТРОПИКТІКСУБТРОПИКТІК Күріш – астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. Күріш – негізгі азықтық дақылдардың бірі. Күріш дәнінен спирт, крахмал алынады, сыра дайындалады, сабанынан қағаз жасалады. Кебегі – мал азығы, одан жоғары сапалы май алуға болады.сабанынан

Оның биіктігі 60 – 150 см, бір жылдық өсімдік. Шашақты тамыры болады (70 – 80 см тереңдікке дейін кетеді). Осы тамырларында ауа жинап өткізуші ұлпалар – аэренхима дамиды. Сабақтың жоғарғы буын аралығының іші қуыс, төменгі буын аралығының ішінде паренхималық ұлпалар бар. Жапырақ саны сабақ буындары санына сәйкес келеді, бұл Күріштің сорттық қасиетін көрсетеді. Гүлшоғыры – сыпыртқы тәрізді, масағы бір гүлді. Гүлдері екі қабат – жоғарғы жағында аналық, төменгі жағында аталық гүл орналасады. Күріш өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сортына байланысты вегетация кезеңі 90 – 130 күн, жылуды, суды көп қажет етеді. Күрішті егуден 5 – 6 күн бұрын тұқымын күнге қыздырып, 2 тәулік жылы суда жібітеді, тұқымды себу алдында кептіреді.аэренхимасорттықвегетация

Күрішті өңдеу Күріш – астық тұқымдастарының бірі, 20 – ға жуық түрі бар. Отаны – Оңтүстік – Шығыс Азия. Қазақстанның суармалы жерлерінде өседі. Біздің еліміздің Қызылорда облысында, Алматы облысында, Бақанаста қызыл күріш егіледі.ҚазақстанныңҚызылорда облысындаАлматы облысындаБақанаста Гүлшоғыры сыпыртқы, аталығы -6, жемісі- дәнек. Жылу сүйгіш өсімдік. В дәрумені, қағаз, крахмал, сприт, бұйым, қатырма қағаз. Мал азық, азық түрінде алынады. Күріш қазақ халқына өте ұнап, оны қайткенде де Қытайдан шығармақшы болыпты, бірақ шашының арасына, киіміне тықса да шекарадан өткізе алмапты. Бір шаруа қайтсем де күрішті Қытайдан алып шығамын деп ант беріпті. Сөйтіп шаруа Қытайға барып күріш плантациясында 2 жыл жұмыс істейді. Шаруаның аяғы әбден быт – шыт болып жарылады. Сол аяғының жарылған жеріне күрішті тығып, бетін батпақпен жауып әкелген.Қытайдан Күріштің дәндерін күзде жинап алады. Химиялық құрамы: Дәндерінде 3-12% белок, 65-70% көмірсулар, 4-6% майлар болады.Масақшалары тік өседі, қысқа гүлсағақта бір ғана гүл болады.

Қарбыз

Қарбыз дәмді ас. Жейсің әрі суын ішесің. Қарбыздың көп бөлігін су құрайды. Көп адам қарбызды оның тәттілігінен шөлді басуға пайдаланбайды, алайда оның құрамында түрлі газдалған сусындар мен жемісті шырындарға қарағанда қант болмайды. Қарбызды, көбінесе жаз айымен байланыстырамыз. Мүмкін оның жарқын түсінде, хош иісі мен ауыз үйірер дәмділігінде шығар. Сондай-ақ, қарбыз адам денсаулығына өте пайдалы: 200 грамм қарбызда сіздің күнделікті нормаңызға қажет 20% С дәрумені, 17% А дәрумені бар. Қарбызды буынның ұстамалы және қабыну ауруларын, жүрек-қан тамырларын емдеуде қолданады. Сонымен қатар, оны үздіксіз пайдалансаңыз, гастрит ауыруын да емдеп шығуға болады.

Жаттығудан кейін қарбыз шырынын ішіңіз, ол бұлшық еттегі ауруларды басуға көмектеседі. Өйткені, қарбыз шырынының құрамында цитруллин адам организмі үшін өте маңызды амин қышқылы болады. Қарбыз шырынының антиоксидантты қасиеттері бұлшық ет ақуыздарын көбейтуге мүмкіндік береді. Қарбыздың құрамында жаңа піскен қызанаққа қарағанда ликопин көп. Ликопин антиоксидант ретінде маңызды: ол рак және жүрек-тамыр ауруларының алдын алуы мүмкін. Зерттеулерге қарағанда, қарбыздың құрамындағы антиоксиданттарды анағұрлым ұзақ уақыт сақтау керек болса, оны бөлме температурасында сақтау керек.

Орташа ерте пісетін, домалақты-сопақша жолақты жеміс салмағы кг. Балдыры қытырлақты, қызыл қант құрамы өте жоғары, балдыр құрылымы нәзік, дәмдік сапасы ерекше, осы будандардын «маркасы» саналады. Тұқымы өте майда. Жоғары және тұрақты өнімді (85 т/га артық), тасмалдауға төзімді. Шырынды, балдыры тәтті осы буданды жеп көрген адам, әрқашанда осыны қайта-қайта жегісі келе береді. Фузариоздың солуға тұрақты. Орташа ерте пісетін қарбыз, бірақ даму қуаты өте күшті. Өсу жағдайына байланысты далалық тұрақтылығы өте жақсы. Жемісі домалақ, ірілігімен ерекшеленеді (әдеті жағдайда 10 кг көп), өте біркелкі. Балдыр құрылымы нәзік, ашық-қызыл, шырынды. Фузариоз өте тұрақты тұқымы майда, күнгірт-қоңыр. Көшеттен отырғызғанда жемісі күнде немесе тікелей себін өскіні пайда болғаннан кейін күнде піседі. Алыс қашықтыққа тасмалдауға төзімді. Әртүрлі жағдай және топырақ типіне өсірүге жақсы бейімделген. Өнімінің біркелкілігі өте жоғары.

Қарбызды өңдеу Орташа ерте пісетін, домалақты-сопақша жолақты жеміс салмағы кг. Балдыры қытырлақты, қызыл қант құрамы өте жоғары, балдыр құрылымы нәзік, дәмдік сапасы ерекше, осы будандардын «маркасы» саналады. Тұқымы өте майда. Жоғары және тұрақты өнімді (85 т/га артық), тасмалдауға төзімді. Шырынды, балдыры тәтті осы буданды жеп көрген адам, әрқашанда осыны қайта-қайта жегісі келе береді. Фузариоздың солуға тұрақты. Орташа ерте пісетін қарбыз, бірақ даму қуаты өте күшті. Өсу жағдайына байланысты далалық тұрақтылығы өте жақсы. Жемісі домалақ, ірілігімен ерекшеленеді (әдеті жағдайда 10 кг көп), өте біркелкі. Балдыр құрылымы нәзік, ашық-қызыл, шырынды. Фузариоз өте тұрақты тұқымы майда, күнгірт-қоңыр. Көшеттен отырғызғанда жемісі күнде немесе тікелей себін өскіні пайда болғаннан кейін күнде піседі. Алыс қашықтыққа тасмалдауға төзімді. Әртүрлі жағдай және топырақ типіне өсірүге жақсы бейімделген. Өнімінің біркелкілігі өте жоғары.

Қауын

Қауын – асқабақ тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік. Қауын жабайы түрде Оңтүстік-БатысАзия мен Африкада өседі. Бұдан 2 мың жыл бұрын Қауынды Кіші және Орта Азия жерінде мәдени дақыл ретінде өсіре бастаған. Жапырағы ірі, кезектесіп орналасқан, жіңішке сабағы буындарға тарамданып жер бетіне төселіп өседі.Гүлі сары, дара жынысты, қос жынысты түрі де кездеседі. Жемісі – көп тұқымды, жемісінің түсі де, пішіні де сортына байланысты әртүрлі болады, салмағы 200 г-нан 16 кг-ға дейін. Қауынның жемісінің құрамында 4,5 – 18% қант, 0,6% белок, С, РР витаминдері, каротин болады. Қауын жәндіктер арқылы тозаңданады да, гүл жатыны түйнекке айналып жеміс салады. Қауын 25 – 30 0 С температурада жақсы өседі, температура 15 0 С-қа төмендесе өсуі баяулайды да, 3 – 5 0 С-та үсікке шалдығады. Құрғақшылыққа төзімді, саздақ, құмайт, құмды жерлерде жақсы өседі. Пісу кезінде суарса немесе жаңбыр жауып топырақта ылғал шамадан тыс көп болса дәмі кемиді, кейде шіріп те кетеді. АзияАфрикада

Қауынды өңдеу Егу және көгерулерді алу. Дәндердің өсуіне арналған минималды температура 1415°С, оңтайлы 25 30°С. көшеттік әдіспен өсірген кезде күндік көшетті отырғызады. Өсімдіктің өсуі мен дамуы Қарбыз өсімдігінің өсу және дамуына арналған минималды температура 12°С. Жердің оңтайлы температурасы 1822°С, ауанікі 1930°С. Тозаңдықтар 20°С-дан төмен емес температурада, жемістердің байлануы 20°С-дан 3235°С дейінгі температура аралығында ашылады, 6070% салыстырмалы ылғалдықта болады. Қауын тозаңдатушы жәндіктерге (ара, түкті ара) байланысты, оны әсіресе жылыжай жағдайында өсіру кезінде есепке алу керек. Жемістердің қалыптасуына және пісуіне оңтайлы температура түнде 1820°С –дан, күндіз 2533°С-ға дейін қобалжып отырады. Қауынның дамуына ең жақсы жағдай - көп мөлшерлі топырақ ылғалдығы және құрғақ ауа, сондықтан бұл дақыл тамшылық суармалауда өте жақсы сезінеді. Жер және тыңайтқыштар Қауын жеңіл бірақ органикалық заттарға бай жерді жақсы көреді. Күзде жерді дайындау кезінде олардағы құнарлы заттардың мөлшеріне байланысты 2030 т/га қарашірік, суперфосфат енгізеді. Азоттық және калийлық тыңайтқыштарды вегетация кезінде N (4552 кг ә.з. бойынша), К (га –ға 3040 кг ә.з.) мөлшерінде енгізген жақсы.