LOGO Орында ғ ан: Атабаева Айн ұ р

Қ А Ш П Ы Қ Қазақтар Татарлар Башқұрттар Қарақалпақтар Қырым татарлары Құмықтар Қарашайлар Қарайымдар Ноғайлар Қырымшақтар

Көмектес жалғаулы сөздер сөз тіркестерін құрайды: Құралдық мағыналы. Атты қамшымен айдама.Отынды балтамен шап. Заттық мағыналы. Отпен ойнама. Бірлестік мағыналы. Жандоспен бардым. Пысықтауыштық қатынастағы сөз тіркестері мезгілді, мекенді, себеп-салдарды,іс- қимылдың амалын білдіреді. Қошан ертемен қайтып кетті.

Қазақ Башқұрттар Қарақалпақтар Қырым татарлары Қ ыпша қ тобы Татар

С ө здерге жал ғ ану ү лгісі Сөздің соңғы дыбысы Көмектес жалғауы Мысал Дауысты не үнді дауыссыздардан кейін -мен даламен өлеңмен Ұяң дауыссыздардан кейін - бен ағамызбен Қатаң дауыссыздардан кейін - пен көлікпен

Омонимдес тұлғасын ажырату кестесі

А.Н.Кононов зерттеуі бойынша Орхон-Енесей жазуында 11 септік бар 1.Атау 2.Табыс 3.Барыс 4.Жатыс 5.Шығыс 6.Ілік 7.Құралдық 8.Бағыттық 9.Орындық 10.Барыстық-бағыттық 11.Шектік

Құралдық септігі -ы,-ын,-ін қосымшасы арқылы жасалып,қазіргі қазақ тіліндегі көмектес септігімен мағына жағынан сәйкес түсіп: тұтастықты біргелікті қимылдың орындалған уақытын қимылдың орындалу аясын білдірген

Көмектес септігі тек қазақ тілінде (-мен) Құралдық септік хакас тілінде (-нақ) Шор тілінде (-ба) Татар, чуваш тілінде (-была,-биле)

ХІХ-ХХ ғ асырды ң басына дейін к ө мектес септігі септеулік шылау ретінде біл ә н,бірл ә н,мін ә н,мінен т ү рде қ олданылып Менен ар қ ылы қ азіргі –мен, –бен,-пен қ алыптас қ ан

Барыс,жатыс,шығыс,көмектес септік түрлері бір, жағынан, заттық мағынаға байланысты жанама объектіні білдіреді де,соның негізінде септік жалғау жүйесінің бір түрі ретінде зат есімнің грамматикалық тұлғалық көрсеткіші болады.Яғни,бұл септіктер заттық мәнге ие болып,кейде басқа сөз табына жалғансада субстантивтендіріп, зат есімге айналдырып тұрады. Жақсыдан шарапат. Жақсыда жаттық болмас. Жаманмен жанасса.

Б ұ л септіктер ба ғ ытты қ,мекендік,мезгілдік, амалды қ,жалпы к ө лемдік ма ғ ынаны білдіріп,затты қ ма ғ ынаны адвербиалдандырып, ү стеуге айналдырып жібереді.

С ө йлемдегі қ ызметі Жанама объект ма ғ ынасын білдіріп,затты қ м ә нде қ олданып толы қ тауыш, ба ғ ытты қ,мезгілдік,мекендік ма ғ ынаны білдіріп,адвербиалды қ м ә нде ж ұ мсал ғ анда пысы қ тауыш қ ызметін ат қ арады.

Пайдаланылған әдебиеттер Қ.Айтжанова «Тұлғалас қосымшалыр» Б.Момынова «Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы» С.Исаев «Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар»

LOGO КZL-3A