Семей қаласыны Назарбаев Зияткерлік мектебі Тақырыбы: Спермиялардың биохимиясы Нұрмағамбет Ұлан Нұрмағамбет Ұлан Cемей, 2016 ж

Сперматогенез (грек, sperma-шәует, genesis-шығу тек) Сперматогенез (грек, sperma-шәует, genesis-шығу тек) – еркек жануарлардың жыныс безінде жүреді. Бұл процесс кезегімен өтетін төрт кезеңнен: көбею, өсу, жетілу және қалыптасу кезеңдерінен тұрады. Спермотогенездің көбею кезеңінен гаметобласттардан жетілген жас, жыныс жасушалары – спермотогониялар енінің ирек тұқымдық өзекшелері қабырғаларында, өздерін қоршаған тіректік торшалардан тиісті қоректік заттарды қабылдап, митоз арқылы үздіксіз көбейеді. Олар дөңгелекше келген ұсақ ядролы шағын жасушалар. Спермотогония ядросында хромотинге бай хромосомалардың дигогоидты жиынтығы болады. Спермотогенездің өсу кезеңінде спермотогониялар өсіп, терфазаның S кезеңіндегі қорлану процесіне сәйкес ДНҚ, мен протеиндердің мөлшері 2 есе көбейіп, олар көлемі жағынан ұлғаяды.

Бас бөлімі шәует ұзындығының 8-10 мкм құрайды, мойын бөлімі – 1, ортаңғы бөлімі 8-10, талшық (жгутиктер) 35-50, талшықтың (жгутиктің) соңғы бөлімі – 3 мкм. Шәуеттің бас бөлімінің барлық массаның 49%, денесі 15, құйрығы 36% құрайды. Бас бөлімі генетикалық материалдың тасымалдаушысы болып табылады; мойын, дене және құйрық – қозғалыс бөлімідерін құрайды.

Спермотогенез қалыптасу процесі Спермотогенез қалыптасу процесі – кезеңімен немесе спермиогенезбен аяқталады. Хромосомалардың жылдам ширатылуының нәтижесінде спермотит ядролары тығыздалады, олар функционалды енжар болады. Пластинкалы кешен ядроның бір полюсіне орын алмастырып, акро-сомды аппарат түзеді. Ол спермотозоидтың жасушасына енуінде үлкен рөл атқарады. Центроилдер ядроның қарама-қарсы полюсінде орналасады және олардың біреуінен талшық өсіп шығады, оның түбіне митохондрия орамдалған қапшық түрінде шоғырланады.

Шәуеттің биоактивті заттарына кіретіндер: ферменттер (қышқыл және сілтілік фосфатаза, гиалуронидаза, глюкозидазы, амилаза, липаза, протеаза, оксидаза, және басқалар); ферменттер (қышқыл және сілтілік фосфатаза, гиалуронидаза, глюкозидазы, амилаза, липаза, протеаза, оксидаза, және басқалар); антагглютининдер, простагландиндер, гормондар (андроген, эстроген), витаминдер (аскорбин қышқылы, тиамин, рибофлавин, ретинол). антагглютининдер, простагландиндер, гормондар (андроген, эстроген), витаминдер (аскорбин қышқылы, тиамин, рибофлавин, ретинол).

Ш ә уетті ң химиялы қ құ рамы Ш ә ует құ рамында 90-98% су ж ә не 2-10% құ р ғ а қ заттан т ұ рады. Құ р ғ а қ затты ң шамамен 60% а қ уыз. Ш ә уетті ң негізгі компоненттеріне - протеиндер мен липидтер құ райды. А қ уызды ң құ рамына к ү кірті бар амин қ ыш қ ылы кіреді.

Б ұқ а мен қ ош қ арды ң ш ә уеті қ ант қ а бай, соны ң ішінде фруктоза басым. Ш ә ует құ рамын лимон қ ыш қ ылы құ райды, бос амин қ ыш қ ылдары, сорбитол, инозит бар.

Ш ә ует құ рылымы Ш ә ует микроскопиялы қ ө лшем-бірлікті құ райды. Оны ң жалпы ұ зынды ғ ы мкм. Ол 5 б ө ліктен құ рал ғ ан: бас, мойын, дене (орта б ө лігі), талшы ғ ы ( құ йры қ ) ж ә не талшы қ со ңғ ы б ө лігі. Ш ә уетті ң бас б ө ліміні ң барлы қ массаны ң 49%, денесі 15, құ йры ғ ы 36% құ райды. Бас б ө лімі генетикалы қ материалды ң тасымалдаушысы болып табылады; мойын, дене ж ә не құ йры қ – қ оз ғ алыс б ө лімі болып табылады.

Ш ә ует қ оз ғ алысы ү шін энергия к ө здер: Ш ә уетті ң қ оз ғ алысы к ө п энергеияны ж ұ мсауды қ ажет етеді. Энаргияны ң негізгі к ө зі к ө мірсулар (глюкоза, фруктоза, сорбит), липидтер, бос амин қ ыш қ ылдары болып табылады. Ш ә уетті ң энергиясын ү ш к ү рделі биохимиялы қ процесс н ә тижесінде алады: тыныс алу, гликолиз ж ә не аденозин ү шфосфатыны ң (АТФ) ыдырауы.

Тыныс алу (дыхание) Ол – ш ә уетті ң қ оз ғ алысы ү шін қ ажетті энергияны қ амтамасыз ететін негізгі биохимиялы қ процесс. Шамамен барлы қ энергияны ң 90% ш ә ует тыныс ар қ ылы қ абылдайды. Тыныс алу процесі кезінде оттегі ә серінен к ө мірсулар, н ә руыздар, а қ уыздар мен майлар тоты қ танады. Е ң алдымен қ арапайым қ анттар тоты ғ ады: фруктоза, глюкоза, содан кейін бас қ а заттар.

Гликолиз не фруктолиз Б ұ л оттексіз ортада қ антты қ орыту ар қ ылы энергия ө ндіру. Гликолизде ш ә ует 19 есе аз энергия алуына қ арамастан, анылы қ мал жыныс жолында оттегі жо қ бол ғ анды қ тан, б ұ л биохимиялы қ процесс тыныс алу ғ а қ ара ғ анда ұ ры қ жасушасы ү шін ма ң ызды.

АТФ Тыныс алу мен гликолиз н ә тижесінде алын ғ ан энергия митохондрияны ң спиральды жіпшесіні ң ш ә уетінде жина қ тал ғ ан арнайы органикалы қ қ осылыстар – аденозин ү шфосфат. Ш ә уетті ң құ йры қ б ө лімінде жиырыл ғ ыш белок бар – энергия ар қ ылы спермозин ж ә не ш ә ует қ оз ғ алысын аденозин ү шфосфат қ амтамасыз етеді.

Қ олданыл ғ ан ә дебиеттер КОРОВКО В.И. «Физиология и биохимия спермы» Интернет желісі: Г.Д. Некрасов, И.А. Суманова. Акушерство, гинекология и биотехника воспроизводства животных, 2007 Биоформология терминдеріні ң т ү сіндірме с ө здігі, Алматы 2009 ж