Ауғанстан және Иран

Сабақтың мақсаты: Білімділік : Бірінші д ү ние ж ү зілік со ғ ысты ң со ң ында ғ ы ж ә не со ғ ыстан кейінгі Ау ғ анстан мен Иранны ң ішкі ж ә не халы қ аралы қ жа ғ дайын на қ ты фактілермен сипаттау; Дамытушылы қ : саба қ ты о қ ытуда о қ ушы белсенділігін арттыру, о қ ушыларды ң іс- ә рекетін бас қ ару, ой талас ту ғ ызу, білім – біліктілігін дамыту; Т ә рбиелік : ө з елін, жерін қ ор ғ ау ғ а ат салысатын патриот болу ғ а т ә рбиелеу.

І топ Қытай ІІ топ Моңғолия ІІІ топ Ауғанстан VІ топ Иран

Ү й тапсырмасы I топ. Қытай Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Қытай. Қытай коммунистік партиясының құрылуы. ІІ топ. Моңғолия жылдардағы ұлттық революция. Гоминьдан мен коммунистердің арасындағы қарулы күрестің басталуы. Чан Кайши үкіметінің ( ж.ж.) саясаты IІІ топ. Ауғанстан Қытайдағы ж.ж. азамат соғысы ж.ж. Қытай халқының Жапония басқыншылығына қарсы күрес. VI топ. Иран ж.ж. Моңғолияның саяси экономикалық даму жолдары. Моңғолиядағы жж. экономикалық реформа.

1919 жылыдың 5 маусымында Шанхай қаласындағы антиимпериалистік ереуілге 70 мың жұмысшы қатысты. 4 мамыр қозғалысы Қытайдағы ең ірі және ең күшті антиимпериалистік қозғалыс болды. Онымен санасуға мәжбүр болған Париждегі Қытай үкметінің ресми өкілдері Версаль-Вашингтон шартына қол қоюдан бас тартты. 20- жылдардың басында Пекин, Шанхай, Чанша сияқты ірі жұмысшы орталықтарында ұсақ коммунистік үйірмелер пайда болды.

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ҚЫТАЙ 1917 жылы Қытай үкіметі Антанта блогының жағына шығып, Германияға қарсы соғыс жариялайды. Жеңіл өнеркәсіп анағұрлым даму жолына түсті. Қытай ұлттық капиталына 675 кәсіпорын салынды жылы сәуірде Кантонға жиылған парламет мүшелері Сунь Ятсенді Қытай Республикасының призиденті деп жариялады. Жапония Қытайда, жалпы алғанда, 222 зауыт-фабрика салды жылдың 5 маусымында Шанхай қаласындағы антиимпериалистік ереуілге 70 мың жұмысшы қатысты. 4 мамыр күні Пекин унивирситетінің студенттер тобы көтерілді.

Жапония Қытайдағы өзінің экономикалық қажеттіліктерін қаржыландырушы 26 банкке әмірін жүргізе алды. Париждегі бітім туралы конференцияда Қытайдың ұлттық мүддесі ескерілмеді. Германия иелігінде болған Қытайдың Шаньдун провинциясын Жапонияға беру жөніндегі империалистік державалардың әділетсіз шешімі жарияланды. Осы әділетсіз шешімі Қытайдағы 1919 жылдың 4 мамыр қозғалысына себеп болды. Қозғалыстың басында студент жастар тобы тұрды. 4 мамыр күні Пекин унивирситетінің студенттер тобы көтерілді. Полицияның жазалау әрекеті Қытайдағы оқушы жастардың ереуілдерін тудырды жылдың маусымында жастар қозғалысын басқа да әлеументтік топтар қолдады. Жұмысшылар, қаладағы ұсақ және ұлттық буржуазия өкілдері – саудагерлер, қолөнершілер, қаланың кедей топтары. Жапон тауарларныа бойкот жариялау әрекеттері күшейді. Антиипериалистік және антифеодалдық сипаттағы қозғалыс маусым айында Қытайдағы 150 қала мен 10 млн-нан астам тұрғындарды қамтыды.

Қытай коммунистік партиясы (ҚКП, Чжунго гунчаньдан) – Қытайдың Шанхай, Пекин және басқа да қалаларында пайда болған коммунистік топтардың бірігуі негізінде 1921 жылы құрылды.

Қытай коммунистік партиясы Партияны құруда Солтүстік Қытайда марксистік алғашқы үйірмелерді ұйымдастырған Ли Да-чжао көрнекті рөл атқарды.Ли Да-чжао 1921 жылы маусымның аяғы мен шілденің басында Шанхайда өткен ҚКП-нің 1 съезі партияның негізгі міндеті – Қытайда социализм орнату деп жариялады. ҚКП-нің 1922 жылғы 2-съезі Устав және манифест қабылдап, онда ҚКП-нің таяудағы негізгі міндеті демократиялық революцияны жүзеге асыру деп тапты.

Қытайдың көрнекті революциялылық демократы және мемлекет қайраткері жылы Гоминьдан партиясын құрды жылы Сунь Ятсен мен Чэнь Цзюнмин арасында қақтығыс болады жылы Ятсен Кантон үкіметін құрады. Ресейдегі Қазан төңкерісін қолдады. Негізгі ұраны- «жер шаруаларға берілсін». Ол 3 халықтық принцип пен 5 билік конституциясын ұсынады жылы үш халықтық қағиданы жаңаша тұжырымдады. КСРО-мен одақтасу; Қытай Коммунистік партиясымен одақтасу; Еңбекшілердің қалың бұқарасына сүйену; Қытайдың көрнекті революциялылық демократы және мемлекет қайраткері жылы Гоминьдан партиясын құрды жылы Сунь Ятсен мен Чэнь Цзюнмин арасында қақтығыс болады жылы Ятсен Кантон үкіметін құрады. Ресейдегі Қазан төңкерісін қолдады. Негізгі ұраны- «жер шаруаларға берілсін». Ол 3 халықтық принцип пен 5 билік конституциясын ұсынады жылы үш халықтық қағиданы жаңаша тұжырымдады. КСРО-мен одақтасу; Қытай Коммунистік партиясымен одақтасу; Еңбекшілердің қалың бұқарасына сүйену; Сунь Ятсен жж.

1921 жылы сәуірде Кантонға жиылған парламет мүшелері Сунь Ятсенді Қытай Республикасының призиденті деп жариялады. Астана Кантон қаласы болып, осы қалада жаңа үкімет құрылды. Бірақ Пекиндегі оңшыл буржуазиялық топтар мұндай шешімге қарсы болды. Сунь Ятсен Кеңес үкіметімен саяси байланыс орнатты. Революцияшыл Қытай армиясына офицер мамандар даярлау үшін Вампу аралында арнайы мектеп ашып, оны қаржыландыру міндетін КСРО мемлекеті өз мойнына алды.

1925 ж. Пекинде Солтүстік Қытай топтарымен кездесу барысында Сунь Ятсен қайтыс болды. Кантон ревалюциялық үкіметі өзін Қытай Республикасының ұлттық үкіметі деп жариялады ж. Наурызда ірі қалаларда төңкеріс жасалып, коммунистер қуғынға алынды. Нанкинде Чан Кайши бастаған үкімет жарияланды. Бұл үкімет қанды террор жолына түсті.

Чан Кайши Қытайдың саяси қайраткері, генералиссимус. Жас кезінде әскери білім алған. Жапонияның әскери уч-щесінде ( ) оқып, жапон армиясында ( ) қызмет етті ж. Қытай революцияшыларының біртұтас одағына мүше болды ж. Жапониядан еліне оралып, Синьхай революциясына қатысты ж. Гоминьдан партиясын құруға ат салысты. Сун Ятсенмен тығыз байланыста болып, оның саяси бағытын қолдады.

Чан Кайши реформасы Солт. өлкелерде билік құрған әскерилерді жеңіп, 1927 ж. тамызда гоминьдандық Нанкин үкіметін құрды. Бірқатар реформалар жүргізіп, әлеуметтік дамуды ілгерілетті ж. Әскери кеңестің төрағасы, Орт. саяси конгрестің төрағасы, Ұлттық үкіметтің төрағасы міндеттерін қоса атқарды. Халықтың қысымымен азамат соғысын тоқтатып, коммунистермен уақытша бітім жасады. Кейбір әскерилерді өзіне қарсы қойып алды, соның салдарынан билігі әлсіреп, агр. реформасы сәтсіздікке ұшырады. Елде азамат соғысы басталды.

жж. саяси құрылыстың өзгеруі болды 1928 ж. соңында бүкіл ел Пекиндегі гоминьдандық ұлттық үкіметті немқұрайлылықпен мойындады. Нанкин Қытай Республикасының астанасы болып жарияланды.

Чан Кайши үкіметінің ( жж.) саясаты Ірі банктерді мемлекеттік меншікке айналдырып, олар арқылы экономикалық бақылау орнатты ж. Аграрлық реформа нәтижесінде жерді жалға алу ақысы азайтылды ж. Қабылданған «Еңбек пен капитал арасындағы жанжалдарды реттеу жөніндегі» Заң еңбек ақының ең төменгі мөлшерін белгілеп, жұмыс уақытының ұзақтығын шектеді.

1931 ж. Орталық базаның әкімшілік қаласы Жуйцзинде өткен Қытай – кеңес аудандарының І съезінде Орталық жұмысшы-шаруа үкіметі сайланды. Оның төрағасы Мао Цзэдун ( жж.) болса, Қызыл Армия қолбасшылығына Чжу Дэ ( жж.) тағайындалды ж. Шэньси-Ганьсу- Нинся провинцияларының түйіскен жерінде жаңа ревалюциялық орталық ұйымдастырылды.

моңғолия Синьхай ревалюциясының арқасында 1911 ж. қытай үстемдігі жойылып, тәуелсіз Моңғол мемлекеті жарияланды Д.Сухэ-Батор ( жж.) мен Х.Чойбалсан ( жж.) бұхара халықтың басын қосып, ревалюциялық ұрандарды жақтады. Халық үкіметі 1921 ж. Боғдыханмен «Сертті келісімге» қол қойды ж. Моңғолия жеріне Қытай милитаристік топтарының әскерлері басып кіріп, автономиялық құқықты жойды ж. Ақырғы боғдыхан дүниеден өтті. Қараша айында Конституция қабылданып, МХР жарияланды. Моңғолия КСРО-ң көмегімен Улан- Баторда банк ашты. 1925ж. Банк ең алғашқы Ұлттық ақша-тугрикті басып шығарды жж. Ламалық монастырлар жабылды жж. 11 мыңнан астам ірі феодалдар, дінбасылар, саудагерлер тәркіленді ж. Қытай үкіметі МХР-ң тәуелсіздігін ресми түрде мойындады.

Үш қадам сұхбат әдісі Ауғанстан және Иран мемлекеттеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстар қандай шетел үстемдігіне қарсы бағытталды ? Ауғанстан және Иран қандай елдермен сыртқы байланыстар жасады ? Ауғанстан және Иран дүниежүзілік соғыс қарсаңында қандай топтар билік басына келді ? Ауғанстан және Иранның әлеуметтік және экономикалық жағдайы қандай болды ?

Ағылшын ұшақтары елдің аспан кеңістігін жиі-жиі бұзып отырды.

1919 жылы 9 тамызда ағылшын-иран келісімшартына қол қойылды, ағылшындар елді өз «қамқорлығына» алды.

Солтүстік Ирандағы Гилян провинциясының азаттық күресінің басында Көшек хан тұрды.

Реза шах бастаған әскер тобы Тегеранға өтіп мемлекеттік төңкеріс ұйымдастырды. Реза шах үкіметі фашистік германиямен жақындасуды жөн көрді жылы 16 қыркүйекте Реза хан тағынан бас тартып, саяси қызметтен кетуге мәжбүр болды.

Назар қ ойып ты ң да ғ андары ң ыз ғ а рахмет