Բագրատունիների թագավորության դրոշ
Եղել է Հայաստանի ամենանշանավոր քաղաքներից մեկը, երկրի տնտեսական ու մշակութային կենտրոնը : Ունեցել է մոտ 100 հազար բնակիչ : Բարձր Հայքում կառուցված Անի ամրոցի անունով էլ անվանվել է երկրի մայրաքաղաքը Շիրակ գավառում :
Քաղաքը կառուցվել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգում ` Ախուրյան և Անի գետերի միախառնման վայրում : Այս երկու գետերի միացման տեղում ` եռանկյունաձև տարածության վրա էլ փռված է Անի քաղաքը։
Անին արտաքին աշխարհի հետ կապված է եղել Ախուրյան գետի վրա կառուցված հինգ քարաշեն կամուրջներով, որոնք բոլորն էլ ունեցել են 30 մետրից ավելի երկարություն։ Քաղաքն ունեցել է 40 դուռ։
Անիի հարավային մասում, մի վիթխարի ժայռի վրա է գտնվում քաղաքի միջնաբերդը։ Անին առևտրական և արհեստագործական խոշոր կենտրոն էր։ Արհեստանոցները կառուցված էին իրար մոտ : Ըստ արհեստների ձևավորվել էին ամբողջական թաղամասեր։
Թագավորական պալատի ընդհանուր մակերեսը քառակուսի մետր է։ Պալատի սրահների պատերը զարդարված էին աշխարհիկ թեմաներով կատարված որմնանկարներով։ Գործում էր յոթ սրահներից բաղկացած պալատական բաղնիք՝ սառը և տաք ջրի ավազաններով, խողովակաշարի միջոցով օգտագործված ջրի հեռացմամբ։
Մայրաքաղաք հռչակվելուց հետո վերջինս զարդարվում է բազմաթիվ տուֆակերտ գեղեցիկ կոթողներով, որոնցից շատերն ունեն համաշխարհային արժեք։ Անիի շենքերը, եկեղեցիները հայ ճարտարապետության լավագույն գործերն են :
Ամենից շատ իր ճարտարապետական ոճով հայտնի է Անիի Մայր եկեղեցին, որը կառուցել է Տրդատ ճարտարապետը թթ.: Քաղաքը նաև հայտնի էր որպես 1001 եկեղեցիների քաղաք :
1053 թ. ընկավ Բագրատունյաց թագավորությունը։ Թշնամիների հարձակումները, առևտրական ճանապարհների փոփոխությունը, հաճախակի երկրաշարժերը Անիի կործանման պատճառ դարձան։ Առավել մեծ հարված էին 1319 թվականի երկրաշարժը և Լենկթեմուրի արշավանքները, որոնք կործանարար եղան Անիի համար։
Անին սկսեց աստիճանաբար ամայանալ : 17- րդ դարի սկզբին նա արդեն անմարդաբնակ էր և ավերված։ Անիի հայերը մեծ մասամբ գաղթեցին Լեհաստան և Ղրիմ։ Քաղաքի ավերակները ներկայումս գտնվում է Թուրքիայի Կարս նահանգում ` հայ - թուրքական սահմանի մոտ, Գյումրիից 30 կմ հարավ - արևմուտք :
Անին մնացել և մնում է մեր ժողովրդի համար ամենանվիրական վ այրերից մեկը, ուխտատեղի, որտեղ գուցե երբևիցե կայցելենք տա նտիրոջ իրավունքով :