ОРЫНДАҒАН: СЕЙТМАХАН А, КАМАЛОВ Д. А БИЛА Н. ҚАБЫЛДАҒАН: ДИНИШЕВА Л.

Кавказды қ т ү ркілер

Ә ЗЕРБАЙЖАН ҚҰ МЫ Қ НО Ғ АЙ Қ АРАШАЙ БАЛ Қ АР ТРУХМЕНДЕР Т Ү РКІ МЕСХИТЕНДЕР

ТАРИХЫ Ә ЗІРБАЙЖАН- Азия мен Еуропа аралығында, Шығыс Кавказда орналасқан мемлекет « Ә зірбайжан» грекше, «от са қ таушылар елі» деген мағынаны білдіреді Салжұқтар 11 ғасырдың 40 – 80- жылдары, Әзірбайжанды және өзгеде мемлекеттерді жаулап алды.

Тоғрул-бек ( ) Алп-Арслан ( ) М ә лік-шах I ( ) тұсында меклекет саяси жағынын күшейді. Мемлекет астанасы Исфаһан қаласы болды ХІІ ғ асырда Ә зербайжан Атабейлеріні ң мемлекеті құ рылды. Астанасы – Тебриз. Олар О ң т ү стік ж ә не Солт ү стік Ә зербайжанды біріктірді. М ә лік шах 1

Әзірбайжан халқы негізінен 11 – 13 ғасырларда түрік тайпаларының негізінде қалыптасты. 13 ғасырдың 30-жылдарында Әзірбайжанды және оған көрші елдерді моңғолдар жаулап алып, Хулагу әулеті билеген мемлекет құрылды. Империя құ ла ғ ан со ң оларды ң иеліктерін т ү ркмен- о ғ ыздарды ң Қ ара – Қ оюнлу ж ә не А қ - Қ оюнлу деген бір- бірімен жаулас қ ан мемлекеттер иемденді жылға қарай Қара қоюнлы бірлестігі Оңтүстік Кавказ, Солтүстік батыс Иран және Арабтық Ирактың біраз жеріне билік етті. Х Ү ғ асырды ң ортасында А қ - Қ оюнлу мен Осман империясы арасында со ғ ыс басталды. 15ғ. соңы мен 16 ғасырдың басында Әзірбайжан тарихында жаңа кезең ашылды 16 ғасырдың басында Әзірбайжан жерінде Сефеви әулетінің мемлекеті орнады

Қ АРА Қ ОЮНЛЫ МЕМЛЕКЕТІ АСТАНАСЫ ТЕРБИЗ

СЕФАВИ МЕМЛЕКЕТІ

Исмайлдың тұсында мемлекет жері едәуір ұлғайды. Ө з заманында бiлiмдi адам бол ғ ан А қ ындар ғ а, суретшiлерге, ғ алымдар ғ а қ ам қ орлы қ жасап отыр ғ ан. Исмайл к ө рнектi ә зiрбайжан а қ ыны ретiнде де белгiлi, ө з шы ғ армаларын Хатаи деген б ү ркеншiк атпен жаз ғ ан. Шах Исмайл 1 ( ) Исмаил I - Иранда ғ ы Сефевид ә улетi мемлекетiнi ң негiзiн салушы.

Ол жылы қызылбас тайпаларының көмегiмен Әзiрбайжанда үкiмет басына келдi 1502 жылы Тебриздi бағындырғаннан кейiн шаһиншах деп жарияланды жылдары Иранды толығымен, Арменияны, Иракты, Орта Азияның бiр бөлiгiн басып алды. Исмаил I-нiң Орталық Азияға басып кiруi көшпелi өзбектер мемлекетiмен соғысқа алып келдi. Соғыс шииттер мен сунниттер арасында дiни ұранмен болды жылы Мерв түбiнде болған шайқаста Исмаил I көшпелi өзбектердiң әскерiн талқандап, Мұхаммед Шайбанидiң. басын кесiп алады. Исмаил I-нiң батысқа қарай жылжуы 1514 жылы Сефевидтер мен Османдарарасындағы соғысқа әкеп соқтыСефевидтерОсмандар Чалдыран түбiнде түрiктерден жеңiлiп, Батыс Армения, Күрдiстан, Ирактан айырылады.

16 ғасырдың соңына қарай Әзірбайжанның солтүстігі мен оңтүстігіндегі едәуір жерді түріктер жаулап алды. 17 ғасырдың 30-жылдарының аяғында Әзірбайжан Иранның қол астына қарады. ХҮІІІ ғасырдың аяғында Иранда билікке Гаджарлар келді (Әзербайжан династиясы). Әзербайжан хандықтарын бір орталықтан билеуді енгізді. Әзербайжан хандықтары ( ) Солтүстік – Батыс Иранда құрылды: Карабах, Шекин, Ширван, Бакин, Гянджа, Кубин, Нахичевань, Дербент, Тебриз, Урмий, Сараб, Ардебиь, Гарадаг, Марагин, Макин, Талыш, сонымен қатар т.б. ұсақ сұлтандықтар – 35 жылдарыӘзірбайжанның Каспий жағалауындағы аймақтарын Ресей жаулап алды 1805 – 13 жылдары және 1826 – 28 жылдары орыс-иран соғыстары барысында Солтүстік Әзірбайжан Ресейге қосылды.

Ә зербайжан ханды қ тары ( ) Солт ү стік – Батыс Иранда құ рылды: Карабах, Шекин, Ширван, Бакин, Гянджа, Кубин, Нахичевань, Дербент, Тебриз, Урмий, Сараб, Ардебиь, Гарадаг, Марагин, Макин, Талыш, сонымен қ атар т.б. ұ са қ с ұ лтанды қ тар

(1813) және Түркменчай (1828) келісім-шарттары жасалып, Әзербайжан екі империя арасында бөліске түсті: Солтүстік Әзербайжан – Ресейге, Оңтүстік Әзербайжан – Иранға өтті жылы 28 мамырда О ң т ү стік Кавказды ң шы ғ ыс б ө лігінде Ә зербайжан Демократиялы қ Республикасы жарияланды. Астанасы – Гянджа қ аласы. Ә зербайжан Демократиялы қ Республикасыны ң президенті боп Мамед Эмин Расулзаде келді жылы 4 маусымда Т ү ркия мен Ә зербайжан Демократиялы қ Республикасы бейбітшілік ж ә не досты қ туралы шарт қ а қ ол қ ойды.

1920 жылы 28 сәуірде Әзербайжан Демократиялық Республикасы территориясында Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы құрылды 1922 жылы желтоқсанда Әзербайжан, Грузия және Армения бірігіп Закавказье Социалистік Федеративтік Кеңестік Республикасын құрды жылы КСРО құрамына еніп, кейін 1936 жылы таратылды, ал Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы КСРО құрамында 1991 жылға дейін дербес республика ретінде танылды.

Әзірбайжан Республикасы (әз. Azərbaycan Respublikası) Азия мен Еуропа аралығында, Шығыс Кавказда орналасқан мемлекет.әз.АзияЕуропамемлекет Ә зірбайжан солт ү стігінде Ресеймен, солт ү стік- батысындаГрузиямен, о ң т ү стік- батысында Армения ж ә не Т ү ркиямен, о ң т ү стігінде Иранмен, шы ғ ысында Каспий те ң ізі ар қ ылы Қ аза қ станмен шектеседі.РесейменГрузияменАрменияТ ү ркияменИранменКаспий те ң ізі Негізгі за ң ы – 1995 жылы 12 қ арашада қ абылдан ғ ан Конституция. Аума ғ ы 86,6 мы ң км², хал қ ы 9,5 млн. адам Астанасы – Баку (Ба қ ы) қ аласыБаку Хал қ ыны ң 83%-ы ә зірбайжандар Хал қ ы негізінен ислам дінін ұ станады

Мемлекеттік рәміздері

Жер к ө лемі бойынша 111 орында.

Но ғ айлар Еуразияда мекендейтін т ү ркі хал қ ы