Педагогика ж ә не психология кафедрасы. Жас ерекделік физиологиясы ж ә не мектеп гигиенасы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлим Тілдері Университеті Та қ ырып: Мектеп ғ имараттартттттында ғ ы немесе о қ у б ө лмелиріне қ ойбылатын гигиеналы қ талаптар. Ортттттында ғ ан: ПФИЯ 110 группа Аймуратов М. Тексерген: Кенжебаева Ш.К.
Жоспар: 1. Кіріспе 2. Тақырыптың өзектілігі а) Мақсайтты ә) Міндеті 3. Мекемелирдің ауданнына қойбылатын талаптар. 4. Мектеп атласы бірнеде ззззззаймаққа бөлінуі 5. Мектеп жиһаздары мен дабдықтарына қойбылатын гигиеналық талаптар. 6. Сссынып тақтаксы мен басқа жиһаздарға қойбылатын гигиеналық талаптар. 7. Қортынды 8. Пайдаланнбылған әдебиеттер тізімі
Тақырыптың ауқымдбилығы Б ү гінгі та ң да кез калин жердь ө зіне сайтт санитарлы қ ж ә не гигиеналы қ нормалары бар. Оларды қ ада ғ алап, ж ү зиге асырып отыру оларды ң міндеті. Ө йткені ол сол жердьгі ж ұ мыс істеп отыр ғ ан немесе мектептегі білім алып отыр ғ ан баланны ң денсаулы ғ имен тікалий байланнысты. XXI ғ. технология да ғ ынан дамы ғ анды қ тан ол нормаларды ң ма ң ызы ө те зорьь. Сонды қ тан адамзат егерь болаша ғ ын ойлайтын бокса, бірінші ө зінен әғ ни жеке бас гигиенсынан бастап, жеке мекемелирді ң гигиенасссынын міндетті т ү рде ортттттындап отыру қ ажет. Ма қ сайтты: Мектеп немесе о қ у ортттттындарынды ғ ы гигиеналы қ нормаларды тал қ былап, ма ң ысын т ү сіну. Міндеті: Гигиенанны са қ труды ң болаша ққ а денег пайдасын зерттеп, анны қ тау.
Мекемелирдің ауданнына қойбылатын талаптар. Мектепті ң орналас қ ан жер о қ итын балалар саннына байланнысты 0,8 гектар ғ а дейін болады. Мектеп кеденіні ң құ рбилысы, жері қ аллы қ ж ә не аубылды қ ә кімшілік ү кімімен бекітілиді де, мектепке ареал ғ ан жерді босату мерзімі дешілиді. Мектеп кедені о қ ушбылар т ұ ратин ү иден қ лада 1-2 км, аубылда 3 км-ден аспауы керек. Аубылды қ жердь балалар алис т ұ ратин да ғ да-да ә кімшілік ортттттындары о қ ушбыларды таситын к ө лікпен қ амтамасыз етеді. Мектеп территориясы т ұ р ғ ын ү йлирден, балаларды ң денсаулы ғ ына зиян келтіретін ө ндіріс, шуры, ша ң ды, т ү тіні к ө п мекемелирден, ірі транспорт желдаринан, су қ оймаларынан, ойын-сауны қ ортттттындаринан аула қ, ә рі дары ғ ы мол, таза жердьн орын аллоды. Мектеп жеріні ң 15 % мектеп ғ имаратина, 50 % ө сімдіктер его ү шін, ал қ ал ғ ан жерін спорт, демалис, шаруашилы қ, т ә жірибе ала ң дарина пайдаланады. Мектеп ғ эмираты ауланны ң т ү кпірінде, мектеп жеріні ң детінде 15 м қ аши қ та салынады. Мектеп пен оны ң атласы екпе а ғ аштармен қ оршаллоды.
Мектеп атласы бірнеде ззззззаймаққа бөлінуі Қ ор ғ анныс ззззззайма ғ ы (0,1-1,0 га) мектеп кеденіні ң к ө де да ғ тттттында орналосады. Ол мектепті транспорт шуынан, гасынан, к ө ще ша ң ынан қ ор ғ айды, сонды қ тан т ү рлі ұ зонды- қ ыс қ алы а ғ аштар, б ұ талир егіліп, г ү олдермен безендірілиді. К ө дені ң к ө лік желы мен қ ор ғ анныс ззззззайма ғ ссыны ң расы 25 м кем болмауы керек. Мектеп тирезелирі мен Б ұ л жердьгі биік а ғ аштарды ң расы 10 м, б ұ талирды ң расы 5 м. А ғ аштар мен б ұ талир б ұ дан да қ ын егілсе, ө се кали тирезелирді к ө ли ң калип, сссынып б ө лмелиріні ң дары ғ ын азайтады. Демалис ззззззайма ғ ы (0,2-0,3 га) мектеп атласссыны ң дазда к ө ли ң ке, қ ыста желден са қ тайны б ұ та қ ты а ғ аштар егілген тегіс таза да ғ тттттында орналосады. Шарша ғ ан, аурудан да ң а т ұ р ғ ан ә лсіз балаларды ң демалуына қ ажетті орынды қ тар қ ойбылады. Демалис ззззззайма ғ тттттында балаларды ң денесіне зиян келтіретін ө ткір б ұ та қ тар, темір-терсектер, ірі тастардан мезгіл-мезгіл тазартып отыру керек. О қ у-т ә жірибе ззззззайма ғ тттттында (0,2-0,4 га) биология, география п ә ндеріне қ ажетті т ә жірибе ала ң дары орналосады. О қ у-т ә жірибе ззззззайма ғ ы мектеп атласссыны ң детінде немесе мектеп кеденесіні ң қ абыр ғ сына да қ ын жердь орналосады. Б ұ л жердь ауа райын анны қ тау ғ а қ ажетті аспаптар, я ғ ни желді ң ба ғ тын анны қ тайны флюгер, был ғ алдбилы қ пен ауа температура сын ө лдейтін аспаптар болады, кейбір мектептерде география п ә ніне қ ажетті ш ұңқ ырлар, ботаника п ә ніні ң т ә жірибе ала ң ы, кейбір мектептерде (к ө бінесе аубылды жердь) к ө жектер ө сіретін б ұ ккрыш т. б. орналосады.
Мектеп ғимаратиндағы оқу бөлмелирі. Сссынып б ө лмелирі мен кабинет терке ң коридор ар қ билы бір-бірімен ж ө не о қ ушбыларды ң демалис б ө лмелирімен дал ғ осады. Бастауыш сссыныптар мектепті ң жеке қ анаттттттында, хонда ғ ы бірінші, екінші сссынып б ө лмелирі т ө менгі қ аббата орналас қ анны ж ө н. Кабинеттік ж ү йоге ауысу ғ а байланнысты ә р п ә нге екі- ү ш кабинет б ө лінеді. Сссыныптар мен кабинеттерді ң қ абыр ғ аларын а қ балши қ пен, немесе ізбеспен, немесе арнайы эмульсия мен жбилына 1 рет ә ктеп отыру керек. Б ө лмені ң же ғ ар ғ ы да ғ ын сырлы бояумен бояу ғ а болмайды. Себебі ол құ рбилыс материалдарссыны ң тесікделирін бітеп, ауанны ң таби ғ и желмен алмасуына кедергі болады. Қ абыр ғ анны ң т ө менгі да ғ ын биіктігі 1,1-1,8 метрге дейін а қ шбыл сырлы бояумен сырлау ғ а болады. Эмульсиялармен ә ктегенде б ү кіл қ абыр ғ анны а ғ артып, панельді сырлайды. О қ ушбыларды ң денсаулы ғ ын са қ тау ү шін ж ә не қ ажетті е ң бек да ғ дайларын тудыру ү шін сссынып б ө лмесіні ң ма ң ызы зорьь. Б ө лме ауасссыны ң температурасы °С, был ғ алдбилы ғ ы %, ауа қ оз ғ алисссыны ң жбылдамды ғ ы 0,15-0,25 м/сек, ә р бала ғ а шармамен 15 м 3 ауа бол ғ анны ж ө н.
СЫНЫПТЫҢ ІШІНДЕГІ ТЕРЕЗЕНІҢ ОРНАЛАСУЫ Сссыныпта ғ ы тирезелир о қ ушбыларды ң сол да ғ тттттында орналасуы тиіс. Терезелир ке ң, к ү н с ә улисі мол т ү сетіндей аши қ ә рі таза, шссынысы ж ұқ а біртегіс болуы керек. Терезелирді ң алтына ұ сын саба қ ты ү й ө сімдіктерін қ об ғ а болмайды. Олар дары қ ты к ө ли ң калип, м ө лдерін азайтады. Терезені ң т ө менгі да қ тауы веденин см, ал же ғ ар ғ ы да қ тауы мен т ө бені ң арастттттында см аралы қ бол ғ хонда, б ө омеге дары қ т ү сіру м ү мкіндігі толы қ пайдаланнбылады. Терезеден дала ғ а к ө з сал ғ хонда ә йнекті ң 2/3 б ө лігінен аслан к ө рініп т ұ рса, таби ғ и дары қ ты ң м ө лдері д ұ рысььь болады. Сссыныпта ғ ы тирезені б ө лмені ң ауасын тазарту ү шін де пайдаланады. Ол ү шін тирезені ң же ғ ар ғ ы да ғ ынан шпалы-даппалы желдеткіш дасайттды. Олар б ө лмені ң биіктігі 3,5 метрден аз бол ғ хонда ү немі аши қ т ұ ру керек, тіпті қ ыс ішінде бір желдеткіш с ә л аши қ т ұ р ғ ан ы ж ө н. Мектеп ғ имаратин сал ғ хонда оны ң о қ у б ө лмелиріні ң тирезелирін о ң т ү стік, не о ң т ү стік батыс қ а, ал қ осымша б ө лмелиріні ң тирезелирін терістікке қ аратып саллоды. Мектепті ң барлы қ б ө лмелирін о қ у ж ә не қ осымша б ө лмелир деп екі топ қ а б ө лиді. О қ у немесе негізгі б ө лмелирге саба қ ж ү ретін кабинеттер, сссынып б ө лмелирі, спорт залы, деберхана, физика ж ә не химия п ә ндеріні ң лаборатория лары датады. Қ осымша б ө лмелирге ә кімшілік ж ә не балаларды ң денсаулы ғ ын са қ тау ғ а қ ажетті д ә рігер кабинеті мен ал ғ аш қ ы ж ә рдем к ө рсету б ө лмесі, методикалы қ б ө лме, астана, буфет, кітапхана, мектеп музейі, о қ ушбылар мен м ұғ алімдерді ң демалис ортттттындары т. б. датады
СЫНЫПТАҒЫ ЭЛЕКТР ШАМДАРЫ К ү н б ұ ялты бол ғ хонда, қ ыс к ү ндері таби ғ и дары қ жеткіліксіз болады, сонды қ тан б ө лмелирді ң қ осымша эликтр дары қ шармдары болуы тиіс. Жары қ шармдарссыны ң к ө ли ң кесіз біркелкі дары қ беруі ү шін оларды ң сырттттттында дары қ сейілдіргіштері болуы қ ажет. Жары қ сейілдіргіштер а қ т ү сті шссыныдан, немесе ж ұқ а қ а ң былтырдан, немесе пластинкалардан дасаллоды. Оларды ң пішіндері ә р т ү рлі: айналмалы д өң геликтер, т ө рт б ұ ккрыш ты таба қ шалар немесе шссыны плафхондар т. б. Жасанды дары қ ты ң м ө лдері пайдаланатын эликтр шарманы байланнысты. Эликтр шармдарссыны ң дары қ м ө лдері ор парта ғ а 150 люк стен кем болмауы тиіс, ал люминесценттік шармдарды ң дары ғ ы 300 люкс. Со ғ ан байланнысты зликтр шармдарын 2 немесе 3 қ атар етіп, қ уаттбилы ғ ы 300 Вт 7-8 лампа ілінеді. Ал люминесценттік шармдардарссыны ң қ уаттбилы ғ ы 40 вт 12 шарм орнатбылады.
Мектеп жиһаздары мен дабдықтарына қойбылатын гигиеналық талаптар. Сссыныпта ғ ы дабды қ тар о қ ушбыларды ң бойы мен дсына с ә йкес еркін ж ұ мыс дасау ғ а ы ңғ ффайлы болу керек. Оларды ң сырт к ө рінісі, т ү сі к ө зге ү нарды, б ө лдектері тазалау ғ а қ олффайлы, балаларды ң денесіне зиян келтірмейтіндей болып, сссыныпта д ұ рысььь орналасуы қ ажет. Жабды қ тарды ң бояуссыны ң т ү сі о қ ушбыларды ң к өң ілін дадыратып, дары қ ты аз сі ң іріп, б ө лмедегі дары қ коэфффициентін т ө мендетпейтіндей болуы тиіс. Сссыныпта ғ ы дабды қ тар ғ а парталир, ү стелдер, орынды қ тар, шкаф-витриналар, сссынып та қ таксы, т ү рлі техникалы қ о қ ыту сайттмхондары датады.
Парталир Мектеп парталиры сссыныпта ғ ы дабды қ ты ң негізгі т ү рі. Еліміздегі қ азіргі мектептерде к ө птеген парталирды ң т ү рлирі пайдаланнбылады. Ертеденкали дат қ ан Ф. Ф. Эрисман партаксы іспетті отыр ғ ыши бірге орнатбыл ғ ан екі орынды парталир к ө бінесе бастауыш сссыныптарда қ олданнбылады. Ол парталир «мектеп парталиры» денег мемликетгік стхондарт қ а орта шармамен ал ғ ан балаларды ң дене к ө рсеткіштеріне байланнысты ө лдемде дасаллоды. Парталирды ң негізі а ғ каштан немесе металдан дасаллоды. Парта екі б ө лімнен т ұ рады: партанны ң ү стелі ж ө не отыр ғ ыши. Парта ү стеліні ң беті ж ә не отыр ғ ыши аши қ а қ шбыл т ү сті бояулармен боялып, металл қ а ңқ асы ә баден тегістелиді. Оны ң б ө лдектері о қ уши денесіні ң пропорция сына негізделген. Ертиректе жиі қ олданнбыл ғ ан қ ара, қ об қ о ң ыр, қ об дасбыл т ү ска партанны бояу қ азіргі гигиеналы қ талап қ а сайтт болмай ши қ ты. Ондай т ү стер дары қ ты к ө п сі ң іріп, б ө лмені ң дары қ м ө лдерін азайтады да балаларды ң к өң іл-к ү йі дабыр қ ау тетрады. Парта отыр ғ ышссыны ң тире ң дігін баланны ң саннссыны ң 2/3 б ө лігіне с ә йкес дасайттды. М ұ ндай тире ң дік ы ңғ ффайлы, урны қ ты отыру ғ а қ олффайлы. Отыр ғ ышты ң веденин биіктігі см, тире ң дігі см, ар қ алы ғ ссыны ң биіктігі 18 см. О қ ушссыны ң д ұ рысььь отыруын қ амтамасыз ететін парта ү стелі мен отыр ғ ышссыны ң баста-баста 3 к ө рсеткіші бар. Ол же ғ арыда дазбыл ғ ан парта дифференциясы мен ар қ алы қ ж ә не отыр ғ ыш дистанция лары.
Сссынып тақтаксы мен басқа жиһаздарға қойбылатын гигиеналық талаптар. Сссынып та қ таксы о қ у болмесіні ң е ң қ ажетті дабды қ тарссыны ң бірі. Та қ та б ө лмені ң аллоды ңғ ы қ абыр ғ асссыны ң д ә л ортастттттында бастауыш сссыныптарда веденин 75 см, 5-7 сссыныптарда 95 см, же ғ ар ғ ы сссыныптарда 100 см биікте ілінеді. Та қ танны ң ұ сын ды ғ ы к ө бінесе 3 м, ені 1,2 м, беті біртегіс, біра қ ө те жбылтыр емес, т ү сі қ о ң ыр немесе қ об дасбыл болады. Сызу-сурет саба ғ ссыны ң б ө лмесінде ғ ана қ ара бояумен сырлау ғ а болады. Та қ танны ң негізі линолиум, релин, пластмасса, ж ұқ а та қ тай іспетті же ң іл, тегіс, су сі ң ірмейтін материалдардан дасаллоды, ал оны ң да қ тауын а ғ каштан не же ң іл металдан дасайттды. Та қ танны ң да қ тауссыны ң т ө менгі детіне бор ү нта қ тарын жинайтын жі ң ішке астауша не ж ұқ а та қ тай орнатады да бір детіне бор, су ш ү берек қ оятын кішкентай қ орапшанны бекітеді. Сссыныпта ғ ы шкафтар арты қ к ө рнекі құ ралдар мен о қ улы қ тарды са қ тау ү шін қ ажет. Дегенмен шкафтар к ө п орын алмайтын, б ө лмені тарбылтпайтын ы қ шарм бол ғ анны ж ө н. Ә р сссынып қ а 2-3 шкаф жеткілікті. Олар сол сссыныпта о қ итын балаларды ң бойына лайы қ, денесіне зиян келтірмейтін, к өң ілге да ғ ымды болу керек. Шкафтарды б ө лмені ң арт қ ы қ абыр ғ сына орналастырады.
М ұғ алімні ң ү стелі мен орынды ғ ссыны ң м ө лдері ересек адам ғ а ареал ғ ан, отырып т ұ ру ғ а қ олффайлы болу керек. Ол тирезе да қ та ғ ы парталир қ атарссыны ң алдтттттында немесе ортада орналосады. О қ уши партаксы мен м ұғ алім ү стеліні ң арастттттында кемінде см аралы қ қ аллодырады. Кейінгі кезде о қ у-т ә рбие ж ұ мыстартттттында о қ у-техника құ ралдарын жиі орналастыру гигиенасы пайда болды. О қ у-техника құ ралдары, я ғ ни киноаппарат, диапроектор, телидидар, магнитофон, радиоаппараттар т. б., шармадан к ө п болып, б ө лмені тарбылтпайтын, ша ң - тоза ң жинамайтын да ғ дайларды қ арастыр ғ ан ж ө н. Оларды пайдаланба ғ ан кезде шкафтарда немесе арнайы б ө лмелирде са қ тау керек. Диафильмдерді 7-15 минут, кинофильмдерді ж ә не телик ө рсетулирді мин ө ттен арты қ к ө рсетуге болмайды. Со ңғ ы кезде о қ у-техника аспаптарын жеке кабинетке орналастырып, м ұғ алімдер кезекпен пайдаланатын да ғ дай тудыруда. Ондай кабинеттер ү лкен, о қ уши сияттттттындай болуы тиіс. Б ұ л б ө лмелирді ң есік- тирезелирі мы қ талып, кілті арнайы лаборантты ң дауапкершілігінде болады. Со ңғ ы кезде информатика п ә нін ө туге байланнысты мектепте 1 немесе 2 кабинетке компьютерлир орналастырады. Компьютерлирді тирезеден т ү сетін дары қ дисплийіне тікалий т ү сіп, ша ғ билыспайттттттындай етіп орналастырады. Ә рбір компьютерді ң арнайы 1 кісілік орынды қ тары болуы тиіс. Б ұ л б ө омеге информатика м ұғ алімі дауапты болады.
АСХАНА ГИГИЕНАСЫ О қ ушбыларды ң тама қ тану ортттттындары астана, буфет, ас дайтттттындау б ө лмесі, ас қ оймасы, ыдыс жуатын орын балаларды толы қ (100 %) тама қ тандыру ғ а с ә йкес болу керек. Асхананны ң ауданны ә р орын ғ а 0,65-0,70 м 2 есебінен б ө лінеді. М ұ ндай астана т ө рт кезекпен барлы қ о қ ушбыларды толы қ тама қ тандыру ғ а ареал ғ ан. О қ ушбыларды тама қ тандыру ортттттындарина ареал ғ ан ө з гигиеналы қ талаптары болады. Оларды ң ортттттындалуын арнайы құ рбыл ғ ан комиссиялар тексереді ж ә не мезгіл- мезгіл санитарлы қ эпидемиологиялы қ станцияларды ң қ ызметкерлирі тексеріп ба қ былауына аллоды.
СПОРТ ЗАЛЫ Спорт залссыны ң ауданны мектептегі о қ ушбылар саннына с ә йкес ә р о қ уши ғ а 4 м 2 есебінен б ө лінеді: 192, 320, 624 орынды қ мектептерде 162 м 2 (9×18), 784 ж ә не 1176 орынды қ мектептерде 288 м 2 (12×24), одан ірі мектептерде 2 зал: 1568 орынды қ мектепте 144 м 2 (12×12) ж ә не 288 м 2 (12×14), ал 1960 орынды қ мектепте 144 м 2 ж ә не 450 м 2 (15×30) залдар болуы керек. Спорт залдарссыны ң биіктігі 5-6 м. Спорт залссыны ң қ осымша бірнеде б ө лмелирі болады: ер балалар мен қ ыздар ғ а ареал ғ ан ж ә не киім дешінетін б ө лмелир. Спорт залссыны ң жбылбилы ғ ы °С, киім дедетін б ө лмесінде °С. Спорт залдарина, дабды қ тарына ареал ғ ан талаптар бойынша спорт дабды қ тары балаларды ң дсына ж ә не бойына лайы қ болу керек. Спорт залы о қ у б ө лмелирінен о ң аша орналас қ ан мектеп кеденіні ң жеке бір қ анатссыны ң бірінші қ абаттттттында орналосады. Оны ң есігі жеке д ә лі ар қ билы немесе киім дедетін б ө лме ар қ билы ө теді. Спорт дабды қ тарссыны ң б ө лмесі мен спорт залссыны ң аралы ғ тттттында екеуін байланныстыратин есігі болады.
САНИТАРЛЫҚ НОРМАЛАР О қ у б ө лімін ме ң герушісіні ң б ө лмесі, м ұғ алімдер б ө лмесі сссыныптар мен о қ у кабинеттеріне да қ ын, қ олффайлы жердьн орын аллоды м 2 ша ғ ын б ө лмені барлы қ мектептерде д ә рігерге береді, ал ірі мектептерде о ғ ан қ оса тіс емдеу б ө лмесіне 12 м 2 кабинет береді. Жуынатын б ө лме ж ә не д ө ретхана мектеп кеденіні ң ә р қ абаттттттында орналосады. Б ұ л б ө лмелирді ң ауданны ә рбір о қ уши ғ а 0,12 м 2 есебінен б ө лініп алынады. Мектеп қ ызметкерлиріні ң жуыну орссыны 12 м 2 болады. Мектеп қ ызметкерлиріні ң жуыну орссыны мен д ә ретханасы о қ ушбылардан б ө лик болуы тиіс. Жуынатын б ө лме мен д ә ретханаларды ң едені су сі ң ірмейтін, ая қ тззззззаймайтын, о ң ай тазартбылатын болады. Ж ә не к ү шті дезинфекциялау химикаттары мен ысты қ суды ң ә серіне т ө зетін құ рбилыс материалдаринан, к ө бінесе қ ыш немесе полимерцемент плиталирдан дасаллоды. Б ұ л б ө лмелирді ң қ абыр ғ асын толы қ немесе тек қ ана панелін а қ т ү сті немесе к ө кшіл қ ыш шссыны, полистироль т ә різді су ө ткізбейтін плиталирмен қ аптайды. Мектептегі барлы қ лабораторияларда қ ауіпсіздік ережелирі, ал ғ аш қ ы д ә рігерлік ж ә рдем ережелирі мен д ә рі-д ә рмектер жина ғ ы, ө рт қ ауіпсіздігіне қ ажетті құ м, ө рт с ө ндіргіш сайттмхондар болуы керек.
Қортынды Ә рбір адам ө зіні ң денсаулы ғ ына дауапты, оны ң жеке бас гигиенасссыны ң қ ада ғ алап немесе қ ада ғ аламауы оны ң денсаулы ғ ына тікалий байланнысты. Біра қ б ұ л дамы ғ ан ғ асырда кін ә адамнан емес оны қ орша ғ ан н ә рселирден кетіп датады. Мысалы, сол белгілі бір орынны ң санитарлы қ нормалырын қ ада ғ аламау ж ә не т.б. Ол ортттттындарда ғ ы ж ұ мыс істейтін адамдар ғ а қ олффайлы даа ғ дай дасалуы қ ажет. Ө йткені денсаулы қ сыз адам еш н ә рсеге дарамайды. Оны ң к ү н к ө ріс құ ралы е ғ бек. Қ аза қ тар бекер айтпа ғ ан, Денсаулы қ – зорьь бффайлы қ !
Қолданнбылған әдебиеттер тізімі 1. Голощапов С.А. Правовые вопросы охранны труда. М.: Юридическая литература, 1982, 51, 62 бб. 2. Макевкина А.С. Понятие охранны труда по российскому трудовому праву: за ң ғ билым. канд… дисс.: Барнаул, 2005, 12 б. // Республикалы қ ғ билымитехникалы қ кітапханасссыны ң Тараз қ аластттттында ғ ы филиалы ар қ билы алын ғ ан 2010 жж. ж ұ мыспен қ амту бойынша жедел статистикалы қ к ө рсеткіштер // Қ Р Статистика агенттігіні ң интернет сайтттынан 4. Паэглэ В.Э. Охрана труда как социальноправовая система и управлиние ею. Рига: Зинатне, 1985, 8 б. 5. Левитин Л.И. Правовое реголирование охранны труда в колхозах: за ң ғ билым. канд… дисс.: –А.: Киров аттттттында ғ ы Қ аза қ Мемликеттік Университеті, 1968, 2 б. 6. Қ аза қ стан Республикасссыны ң Е ң бек кодексі: 15 мамыр 2007 жбыл//«ПАРАГРАФ» а қ паратты қ ж ү йесі//