Эмбриоинженерия ж ә не эмбриондарды трансплантациялау

1. Эмбриоинженерия. 2. Трансплантация. 3. Эмбриондарды трансплантациялау ма қ саттары. 4. Эмбриондарды тасымалдау кезе ң дері. 5. Эмбриондарды шы ғ ару 3 т ә сілі. 6. Мал эмбриондарын са қ тау.

Эмбриоинженерия – организмні ң жатырда ғ ы дамуыны ң ерте кезе ң іне ә сер ету ар қ ылы эмбриоидарды генетикалы қ құ растыру. М ұ ндай, алдын ала к ө зделген генетикалы қ жоспар ғ а с ә йкес малды алу мал шаруашылы ғ ында ке ң қ олданбаса да, оны ң болаша ғ ы орасан зор, тіпті кейбір ба ғ ыттары, мысалы, мал эмбриондарын трансплантациялау немесе клонын к ө бейту ң азіргі кезді ң ө зінде коммерциялы қ негізге қ ойыл ғ ан.

Эмбриоинженерия ә дістеріні ң кез келгені биотехнологиялы қ ба ғ ыт қ а ие бола алады, ал оларды ң негізін эмбриондар, трансплантациясы құ райды.Трансплантация (к ө шіру, тасымалдау) деп генетикалы қ т ұ р ғ ыдан жо ғ ары ба ғ алы аналы қ малды ң (донорды ң ) бірнеше эмбриондарын бас қ а аналы қ малдарды ң (реципиеттерді ң ) жыныс жолына тасымалдауды т ү сінеді. Ал ғ аш рет эмбриондарды трансплантациялау туралы хабар 1890 жылы Хип қ ояндар ғ а ұ ры қ тан ғ ан аналы қ жыныс клетканы тасымалдап, к ө жектер ал ғ аннан кейін алынды. Алайда, б ұ дан кейінгі к ө п жылдар бойында эмбриондарды тасымалдау идеясын мал т ұқ ымын жа қ сарту ма қ сатына қ олдану ғ а оншалы қ ты м ә н берілмеді. Сонды қ тан бізді ң ғ асырымызды ң жетпісінші жылдарына дейін эмбриондарды трансплантацнялау ә дісі тек зерттеу ма қ сатына ғ ана қ олданылды. Жетпісінші жылдарды ң бас кезе ң інен бастап мал эмбриондарын трансплантациялау проблемасы ғ алымдар мен мал шаруашылы қ мамандарын қ ызы қ тыра бастады. Қ азіргі кезде ғ ылыми дамы ғ ан елдерде мал эмбриондарын траисплантациялау ар қ ылы жыл сайын ж ү здеген мы ң б ұ зау, бірнеше мы ң қ озы алынуда. ТМД елдері ң де эмбриондарды трансплантациялау бойынша 20-дан астам орталы қ тар құ рылды. Бізді ң республикамызды ң ғ алымдарыны ң б ұ л проблеманы шешу ү шін қ ос қ ан ү лесі ү лкен. Қ аза қ республикасы ғ ылым Академиясыны ң эксперименттік биология институты қ ой зиготаларын трансплантациялау ж ұ мысын 20 жылдай уа қ ыт бойында ж ү ргізіп келеді.

. Эмбриондарды тасымалдауды ң негізгі ма қ саты болып генетикалы қ құ ндылы ғ ы ө те жо ғ ары ұ р ғ ашы малда ң жылына барынша к ө п ұ рпа қ тар алу ар қ ылы мал т ұқ ымын асылдандыру ж ұ мысыны ң тиімділігін арттыру болып саналады. Ә детте, біз, мысалы, бір сиырдан 3-6 б ұ зау ғ ана алатын болса қ, онда эмбриогенетикада биотехнология к ө мегімен алынатын ұ рпа қ ты ң санын онда ғ ан ж ә не ж ү здеген есе к ө бейтуге болдды. Теориялы қ есеп бойынша генетикалы қ т ұ р ғ ыдан ба ғ алы жал ғ ыз донор сиырдан 500-ден астам б ұ зау алу ғ а болады.

ерте эмбриондарды б ө лу ар қ ылы бір-бірінен еш қ а ң дай айнымайтын малдар (монозиготалы) алу; генетикалы қ т ұ р ғ ыдан ба ғ алы мутантты малдарды са қ тап, оларды ң санын к ө бейту; ша ғ ын популяцияны ж ә не жойылу ғ а жа қ ын т ұқ ымны ң генофондын са қ тау; генотипі бойынша генетикалы қ ба ғ алы, біра қ таби ғ и жа ғ дайда т ұқ ым бере алмайтын малдан ұ рпа қ тар алу; генетикалы қ кемістіктерді тарататын малды табу; климаты бас қ а – шетелден ә келінген малды жерсіндіру; эмбрионны ң кариотипін зерттеу ар қ ылы жыныс проблемасын реттеу; эмбриондарды т ү рлер арасында тасымалдау; химерлі (аллофенді) ж ә не трансгенді малдар алу ү шін.

донорларды та ң дау; донорларды ң суперовуляциясын іске асыру; донорларды ұ ры қ тау; донорлардан эмбриондарды шы ғ ару ж ә не оларды ба ғ алау; эмбриондарды арнайы ортада ө сіру ж ә не са қ тау; эмбриондарды реципиенттерге к ө шіріп отыр ғ ызу (тасымалдау).

Зиготаларды трансплантациялау ә дісіні ң тиімділігі оларды донор жыныс жолынан шы ғ ару т ә сіліне к ө п байланысты. Эмбриондарды ү ш т ә сіл ар қ ылы шы ғ ару ғ а болады: донорды сойыс қ а жы ғ у, хирургиялы қ жуу. арнайы ерітінділер к ө мегімен жуу (хирургиялы қ емес). Қ азіргі уа қ ытта негізінен со ңғ ы екі т ә сіл қ олдану алды. К ө пшілік жа ғ дайда эмбрионды донордан шы ғ аруды ң на қ ты т ә сіліні ң қ олданылуы мал т ү ріне байланысты болып келеді. Ірі қ ара мен жыл қ ыда негізінен хиургиялы қ емес т ә сіл, ал қ ой мен шош қ ада арнайы операция ө ткізу ар қ ылы эмбриондарды аналы қ жыныс жолынан жуып шы ғ арады. Кейінгі кезде қ ой эмбриондарын хирургиялы қ емес т ә сіл ар қ ылы б ө луге болатын м ү мкіндіктер пайда болады. Жалпы б ұ л т ә сілді ң арты қ шылы ғ ы донор малды бірнеше рет қ олдану м ү мкіндігін ту ғ ызуынан т ұ рады.

Мал эмбриондарын с ү т қ оректі аналы қ тарды ң жыныс т ү тігіне тасымалдау ар қ ылы са қ тау ғ а болады. Б ұ л ма қ сатпен ү й қ ояндарын пайдалану ө те ы ңғ айлы. Ұ р ғ ашы қ оянны ң жыныс т ү тігіндегі сиыр эмбриондары реципинеттерге тасымалдау ғ а жарамды саты ғ а дейін морулаж ә не бластоциста ғ а шейін ө се алатынын ғ алымдар д ә лелдеді. Р.Лаусон ж ә не т.б. (1972) ұ р ғ ашы қ оян жыныс т ү тігінде 3-4 т ә улік бойында са қ тал ғ ан ірі қ ара эмбриондарын реципинет – сиырлар ғ а тасымалда ғ анда транспланттарды ң шы ғ уы 73% те ң екендігін к ө рсетті. Ә рі қ оян организмінде я ғ ни in vivo жа ғ дайында са қ талатын эмбриондарды тым ұ за қ қ ашы қ ты ққ а жеткізу қ иын ғ а со қ пайды.