Та қ ырыбы: Ежелгі шы ғ ысты ң медициналы қ м ұ ра жазбалары Орында ғ ан:Абдыкерова Арайлым 108 топ ЖМФ Тексерген:Нургазина Мереке Сартаевна 2016 жыл

Ежелгі Қ ытай медицинасы Б.э.д ІV ғ -ІІІ мы ң жылды қ та Хуанхэ ө зеніні ң жа ғ асында тайпалар қ оныстанып б.э.д ІІ ғ ортасында мемлекетке айнал ғ ан. Ежелгі қ ытайда ғ ы медицинаны ң дамуы туралы к ө не иероглифтік кітаптарда жазыл ғ ан. Оны ң кейбіреуіне е ң к ө несі Нэй цзинні ң энциклопедиялы қ е ң бектері болып саналады (18 кітап). Ал ғ аш қ ы то ғ ызы (Су вэнь) а ғ заны ң құ рылысы мен қ ызметіне, ауруды ң диагностикасы мен еміне арнал ғ ан. Қ ытай халы қ медицинасыны ң негізінде ежелгі қ ытайлы қ материалистік философиясы жатыр. Қ ытай халы қ медицинасыны ң ерекшелігі чжень – цзю терапиясы (чжень-акупунктура немесе инелік терапия; цзю-мокса немесе к ү йдіру)болып саналады.

Оны ң эмперикалы қ тамыры ерте заманда қ ытай д ә рігерлері-ні ң ө мірлік н ү ктелерді ң барын ж ә не оларды тітіркендіргенде емдік ә сер беретіндігін тап қ ан- нан бастал ғ ан. Б ұ л ә діс туралы толы қ ма ғұ лматтар б.э.д ІІІ ғ жазыл ғ ан. XIV ғ « ө мір н ү кте-лері» 700 астам бол ғ ан, « ө мір сызы қ тары» 14 топ қ а біріктіріл-ген. Инелер ал ғ аш қ ы кезеде кремни мен яшмалардан жаса- лын ғ ан, содан кейін бамбук с ү йектерінен, кейінірек қ ола, к ү міс, алтын, платина метал-дарынан жасалынды.

Инелік терапиясын ү йрену ү шін арнайы атлас-тар ж ә не шиелерді н ү ктелермен ж ү йелерге енгі-зуге арнал ғ ан манекендер болды.Барлы қ ата қ ты қ ытай д ә рігерлері инелік терапияны білген.

Ежелгі қ ытай д ә рігерлері пульстік терапия ғ а ерекше к өң іл б ө лген. Қ ытай д ә рігерлері пульті ң 24 –200 астам т ү рін б ө лген. Пульс туралы Нэй цзин трак- татында айтыл ғ ан. Б.э.д. ІІІ ғ ежелгі Қ ытай пуль тура- лы ғ ылымы 10 томды қ трактатта жазыл ғ ан (Мо-цзин 280 ж). Ибн –Сина пульсті ң 48 т ү рін жаз ғ ан, соны ң ішінде 35 Қ ытай медицинасынан ал ғ ан. Оны ң негізін қ ала ғ ан д ә рігер Бянь-цзяо перифериясында ә рбір органны ң тамыр со ғ ы-сы ә рт ү рлі болады ж ә не оларды кем дегенде то ғ ыз жерден ты ң дау керек деген.

Қ ытайда д ә рілік тера-пияда дамы ғ ан қ ытай-ды ң халы қ ты қ фарма-циясынан ә лемдік т ә -жірибеге ө сімдік туын- дыларынан:жень-шень тамыры, жуа, чеснок жануарлардан алын ғ ан: бауыр жела-тина ж ә не т.б. енген. Е ң к ө рнекті е ң бек – ұ лы ш ө пші Ли Ши-чженя 52 томды қ е ң -бек жаз ғ ан, оны ң ішінде 1892 д ә рілік заттар жазыл ғ ан. Соны-мен бірге Қ ытайда вариоляция ке ң дамы- ғ ан. Шешекке қ арсы егу, ауру адмны ң кепті-рілген ірі ң ді шешек пустуласын енгізумен ая қ тала ғ ан. Ауруды ң алдын алу ма қ сат-тарында келесі с ө здер айтыл ғ ан, медицина ө лімнен құ т қ армайды, біра қ ол ө мірді ұ зарт-пайды, мемлекеттерді ж ә не халы қ ты ө зіні ң ке ң естерінен к ү шейте алады деген. Гигиена ж ә не профилактика элементтеріне с ә йкес қ ытай медицинасында жалпы жа ғ дайды жа қ сартатын: диета, сулы процедуралар ж ә не емдік гимнастика ғ а к өң іл б ө лінген. Қ ы-тайда императорлар ғ а қ ызмет ететі ң мемлекеттік медицина мекемелері бол ғ ан. Д ә ріханалар арнайы мекеме ретінде бол ғ ан. Қ азіргі уа қ ытта Қ ХР- ң денсаулы қ са қ тау мекемелері ежелгі қ ытай медицинасынан қ ал ғ ан қ оса құ ру м ұ раларды қ олданады

Ежелгі Мысыр медицинасы

Мысырда ежелгі Мысыр м ә дениетіндегі фармация туралы т ү сініктер саркофагтарда ғ ы к ө п санды иероглифтер, пирамидаларда ғ ы ж ә не де бас қ а да құ рылыстарда ғ ы, папирустарда ғ ы жазулар болып саналады. Қ азіргі уа қ ытта медициналы қ папирустарды ң ішінде: Ә лемдер ауруына арнал ғ ан Кахуна папирусы, Смит папирусы (тап қ ан ғ ылымны ң атымен атал ғ ан) 2000 ж б.э.д., хирургия бойынша, балалар ауруын емдеуге арнал ғ ан Эберес 1500ж б.э.д. ж ә не Бругша (1450 – 1350 ж б.э.д.)медицинаны ң ү лкен папирустары са қ тал ғ ан. Эберес папирусында « Ә рт ү рлі ө сімдіктерден т ү рлі майлар мен шырындар алу туралы» 800 – ге жуы қ рецепт жазыл ғ ан «Денені ң ә рт ү рлі б ө ліктеріне арнал ғ ан д ә рілерді дайындау кітабы» туралы б ө лім бар. Ежелгі Мысыр ауыр құ ртты ауруларды ң оша ғ ы бол ғ ан. Мысырлы қ тар жеке бас гигиенасына ү лкен к өң іл б ө лген. Олар: темір ыдыстардан су ішіп, к ү ндіз ж ә не т ү нде 2екі реттен жуын ғ ан. Месопатамияда ғ ыдай Мысырда да кейбір ү лкен храмдарда психикалы қ аурулар ғ а арнал ғ ан мекемелер бол ғ ан. Олар емдеу мекемелерінен сары изолятор ғ а ұқ сас

Мысырда нау қ асты емдеу ү шін: маздарды, сулы ерітінділерді, жууыды, ашуды, компресстерді, қ ышаларды, та ң баларды ж ә не қ ашатпаларды қ олдан ғ ан. Жол желкен жапыра қ тары, жусан, те ң із жуасы, уксус, вино, сыра ашыт қ ылары ке ң інен қ олданыл ғ ан. Минералды заттарды ң ішінен: квасты, қ айнатыл ғ ан т ұ зды ж ә не мемфи тастарын қ олдан ғ ан. Ал жануарларды ң : майларын, ө тін, миын, бауырын ж ә не ә йелдермен ешкілерді ң с ү тін, сонымен қ оса балды қ олдан ғ ан. Мысырда тері аурулурына арнал ғ ан заттарды шы ғ ар ғ ан, сонды қ тан к ө птеген тарихшылар оны тері ауруларыны ң отаны деп санады. Ежелгі Мысырда д ә рігерлік м ә дениет мамандандырыл ғ ан д ә рігерлерді ң қ олында бол ғ ан. Біра қ та осы кезе ң ні ң ө зінде билер жо ғ ары білімді бол ғ ан ж ә не кейінгі ғ асырлада медицинаны ң дамуына ө з ү лестерін қ ос қ ан.

Ежелгі Римнің медицинасы Ежелгі Римде медицинанны ң дамуына ерекше к өң іл аударды. Тит Лукреций Карды ң 6 кітаптан т ұ ратын «Таби ғ и заттар» трактаты сол уа қ ытта ғ ы энциклопедия ж ә не Рим хал қ ыны ң философия, медицина, таби ғ ат білімі саласында алды ңғ ы к ө з қ арастарды бейнелейді. Лукреций е ң бегінде медицина с ұ ра қ тарына біліктілікпен жа қ ындайды. Ө те ұ са қ қ оз ғ аушы б ө лшектер, атомдар, тірі организмні ң ауыр құ рылысы, бірте-бірте ө сімдік ж ә не жануар ә леміні ң дамуы, организмдерді ң ө згешелігі ж ә не белгілерді ң м ұ рагерлікпен берілуі, организмдерді ң бейімделмей қ ырылып қ алуы туралы ойын айтады. Кейбір аурулар ғ а ө те д ә л сипаттама береді. Лукрецийді ң алтыншы кітабында ж ұқ палы аурулар, оларды ң пайда болуы туралы баяндалады да ауруды ң пайда болу концепциясын ұ сынылады. Ол су, тама қ ж ә не бас қ а заттар ар қ ылы ж ұғ у м ү мкіншілігі бар екеніне назар аударады, ө зіне ай қ ын емес н ұ с қ ауларды белгілеу ар қ ылы, инфекция туралы айтады.

Рим медицинасы туралы толы қ ма ғ л ұ мат Авл Корнелий Цельс е ң бегінде беріледі. О қ ы ғ ан ж ә не бай адам Цельс ө зіне аудармашыларды тартып, энциклопедиялы қ « Ө нер» к ү нбезін құ рды, осында ә р т ү рлі білім саласында ғ ы кітаптар болды. Е ң бектерді ң ед ә уір б ө лігі құ рып кетіпті, бізге жеткені «Медицина туралы» деген атпен VI-XIII кітаптары. Онда гигиена, патология, терапия ж ә не хирургия білімдері туралы баяндал ғ ан. Цельс ежелгі гректер, александрлы қ тар ж ә не ү нді д ә рігерлеріні ң е ң бектерін толы қ қ арастырып талдап қ орыттынды жаса ғ ан. Ә сіресе Цельс хирургия ғ а к ө п к өң іл б ө лген, ө зі де д ә рігерлік т ә жрибемен айналыс қ ан, құ лдарды емдеген. Оны ң трактаты медицина терминологиясыны ң дамуына ө те ма ң ызды табыс енгізді, ал шы ғ армаларыны ң тілі – классикалы қ. Плинийді ң айтуы бойынша, б ұ л «алтын латын тіл» заманы.

Қорытынды Медициналы қ т ү сініктерді ң ж ә не медициналы қ -гигиеналы қ қ ызметті ң т ү рлері мен мазм ұ ны ү стемдік етуші к ө з қ араспен, м ә дени ахуалы мен жаратылыстану ж ә не техинакалы қ дамуды ң де ң гейімен белгіленеді. Осыны ң б ә рін ескере отырып, ал ғ аш қ ы қ о ғ ам медицинасы, ежелгі ө ркениет медицинасы (Ежелгі Шы ғ ыс, Месопатамия, Ежелгі Иран, Ежелгі Ү нді,Ежелгі Қ ытай, Тибет), антикалы қ ә лемні ң медицинасы (Ежелгі Грекияда ғ ы эллинистикік д ә уір, Ежелгі Рим), феодалды қ қ о ғ аммедицинасы (Византия, Араб халифаты, орта ғ асырлы қ Батыс Еуропа), қ айта ө ркендеу д ә уіріні ң медицинасы (15 16 ғ.), Жа ң а д ә уір медицинасы (17 19 ғ.), 20 ғ. медицинасы ж ә не қ азіргі кезе ң медицинасы деп б ө леді. Қ азіргі кезе ң де медицина адамны ң биологиялы қ жаратылысын жетілдіру м ү мкіншілігіні ң ай қ ындылы ғ ын д ә лелдеді. М ұ нда ә р адамны ң генетикалы қ ж ә не физиологиялы қ процестеріне ә сер ету ар қ ылы адам организміндегі ү йлесімсіздік пен ү йлеспеушілікті жою ар қ ылы адамны ң физиологиялы қ ж ә не психикалы қ м ү мкіншілігін дамыту ғ а ж ә не оны сауы қ тырып, ө мірін ұ зарту ғ а болатыны аны қ талды.Ежелгі Шы ғ ысМесопатамияЕжелгі ИранЕжелгі Ү ндіЕжелгі Қ ытайТибетЕжелгі Грекияда ғ ыЕжелгі Римфеодалды қ о ғ амВизантияАраб халифатыорта ғ асырлы қ Батыс Еуропа

Қолданылған әдебиеттер: Интернет желісі