1 Селекция - жануарладың асыл тұқымын,өсімдіктердің сорттарын, микроорганизмдердің штаммаларын шығарудың,жаңартудың әдістерін және биологиялық негізін зерттейтін ғылым.

2 Селекция ғылымының теориялық негізі-генетика. «Селекция» –сұрыптау деген мағынаны білдіреді.

3 1.Жануарлардың, өсімдіктердің және микроорганизмдердің тұқымдық, сорттық,түрлік, және туыстық ерекшеліктерін зерттеуді көрсетті. 2.Тұқым қуалайтын өзгергіштік белгілер мен қасиеттердің дамуына сыртқы орта факторларының әсер ететіндігін анықтады. 3.Организмдердің пайдалы белгілері мен қасиеттерінің тұрақтандырылуына жағдай жасайтын қолдан сұрыпталу жүйесін жасады. Селекцияның теориялық негізін қалаған -Н.И.Вавилов. Селекция үшін қажетті бастапқы материалды білмей, олардың шығу тегі мен эволюциясын зерттемей тұрып,жануарлардың, өсімдіктердің қазіргі сорттарын,тұқымын жаңарту,жақсарту мүмкін емес.

4 Сұрыпталу міндеттері Өнімдердің, іріктемелердің және қолтұымдардардың сапасын жақсарту Іріктемелер түсімділігі мен қолтұқымдар өнімділігін арттыру Ауруға қарсы тұрақтылы қты арттыру Іріктемелер мен қолтұқымдарды ң экологиялық сапасын жақсарту Механикаландыр ылған немесе өнеркәсіптік бағытта өсіріп,дамытуға жарамды іріктемелер мен қолтұқымдар шығару

5 Мәдени өсімдіктердің шығу орталығын анықтаған-И.В.Вавилов. 7-орталыққа бөлінеді.Әрбір орталық белгілі бір мәдени өсімдіктердің шыққан отаны болып есептеледі.

Селекция әдістері БудандастыруСұрыптауМутациялық селекция 6

Cұрыптау Табиғи сұрыптау Қолдан сұрыптау Мақсатсыз (санасыз )жабайы жануарларды қолға үйрету( ит –қасқыр) жабайы өсімдіктерді сұрыптау Мақсатты (саналы) Жаппай (белгілі мақсат,жаңа түр) Жеке (бір дарадан көп ұрпақ алу) 7

БУДАНДАСТЫРУ Туыстас емес Аутбридинг Туыстық будандастыру инбридинг 8 Өсімдіктердің сорттары,жануарлардың жаңа сорттарын шығару Тур ішіндегі будандастыру Әріден будандастыру Ұрпақта бағалы белгілер беки түседі,сорттармақтар алу үшін қолданылады

9 Ата –анасымен салыстырғанда, буданның тіршілік қабілеті артып, мол өсім береді.мыс:1914 жыл америка ғалымы В.Шелл-жүгері Жыныс органдарының жақсы дамуына байланысты тұқым мен жемістің өнімі артады. Вегетативті органдардың іріленуі Будан өсімдіктердің ортаға бейімделіп тіршілік қабілетінің артуы,мыс:қазақтың ақбас сиыры,қашыр Гетерозис Жыныстық гетерозис Денелік гетерозис Бейімделг іш гетерозис

10 Әріден будандастыру- әр түрге және туысқа жататын организмдердің будандасуы.Мақсаты- бір түрге жататын дараларды будандастыруда беріле алмайтын белгілер мен қасиеттердің тұқым қуалауын зерттеу.мыс:қара бидай мен бидай,бидайды бидайықпен.(Г.Мендель,И.В.Мичурин,Н.В. Цицин т.б)

11 Мутациялық селекция Табиғи мутацияларҚолдан тудырған мутация (Спонтанды) Мутация тудыратын факторлар-мутагендер. Мутация бөлу процесін-мутагенез дейді. Гендік,хромосомалық соматикалық генеративтік Микроорганизмдер селекциясы Мукор,ашытқы саңырау құлақтары,азотобактериялар дың түрлері

12 Полиплоидия-жасушаның хромосомалар санының өзгеруінен туындайтын геномды мутацияларға жатады.(Б.А.Астауров-жібек құртының жұмыртқаларына t-мен партагенез жолымен полиплоидті түрін алды) Автополиплоидия-бір түрге жататын организмдердің хромосома санының еселеніп артуы. (Алма,жүзім, қарбыз) Аллополиплоидия- әр түрге жататын организмдердің хромосомалар жиынтығының бірігуі нәтижесінде пайда болады.(мыс:тұрып пен қырыққабат)