Зәрдің физиологиялық және потологиялық жағдайдағы мөлшерінің, тығыздығының, түсінің, мөлдірлігінің өзгеруі Орындаған: Насрулла Н. Орманов Ғ ЖМФ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

КІРІСПЕ Зәр (Uron) – құрамында 96% су және 4% құрғақ қалдық бар биологиялық сұйықтық, бүйректен өндіріледі және зәр жолдары жүйесі арқылы организмнен шығарылады; зат алмасудың соңғы өнімдерін жою қызметін атқарады. Артық сулар мен тұздар, және де бөгде заттар, оның ішінде токсикалық заттар тірі организмге сырттан түседі немесе өзінде түзіледі.

Зәрдің осмостық қысымы атм. шамасында, ал тығыздығы -1,020-1,040 аралығыңда сақталады. Оның құрамында г/л еріген заттар болады, олардың 2/3-сі органикалык, ал 1/3 бейорганикалық заттар үлесіне тиеді. Органикалық заттардың 80-85%-ы мочевинадан, ал қалған %-ы креатин, зәр қышқылы, аллантоин (пуриннің алмасу өнімі), аммиак, амин қышқылдары сияқты заттардан тұрады. Бейорганикалық қосылыстар натрийдің, калийдің, магнийдің көмір қышқылды, хлорлы, фосфор қышқылды тұздары, кальций оксалаты мен фосфаты түрінде болады.

Зәр мөлшері Жалпы зәр мөлшері адамның қаншалықты сұйықтық қабылдағанына тамақтану, режиміне, жасына, қоршаған орта ауасының температурасына, жұмысына және демалуына байланысты. Күндізгі және түнгі диурез қатынасы (3-4):1 Қалыпты жағдайдағы зәрдің мөлшері мл-дей.

Физиологиялық жағдайдағы зәр мөлшерінің өзгеруі Суды аз қабылдау Қатты терлеу Қоршаған ортаның ауа температурасы жоғарылауы Олигоурия (тәул. 500 мл аз) Қарбыз,қауын,жеміс- жидектер қабылдау; Жоғарғы эмоциональдық жағдайда (стресс); Дәрі- дәрмек қабылдау т.б.; Полиурия (т ә ул. 2,5 л жо ғ ары)

Патологиялық жағдайдағы зәр мөлшерінің өзгеруі Олигоурия (тәул. 500 мл аз) Жүрек аурулары; Жедел нефрит, жедел бүйрек жеткіліксіздігі,нефросклероз; Құсу, диарея, токсикоз; Полиурия (тәул. 2,5 л жоғары) Жүйке жүйесінің зақымдалуы-ұстамалы полиурия; Гидронефроз-ұстамалы полиурия, Ісіну, экссудат, транссудаттардың сорылуы, Қантты және қантсыз диабет; Созылмалы нефрит және пиелонефрит

Анурия жедел бүйрек жеткіліксіздігі, созылмалы нефрит, менингит, перитонит, қорғасыннан,мышьяктан улану,зәр шығару жолдарының ісікпен немесе таспен бітелуі(ретенционная анурия) және ол уремиямен қабаттасады. Поллакиурия зәр шығару жолдарының қабынуы нефроз; Олакиурия Жүйке-рефлекторлы

Зәрдің түсі Қалыпты жағдайда зәр сабан сары түсті болады. Зәр түсіне қабылдаған тағам, дәрілік заттар әсер етуі мүмкін.Ол ашық сары түстен, қанық сары түске дейін өзгереді.Ал басқа түстерге өзгеруі адамдарда зат алмасу және зәр шығару жүйесінің ауруларын анықтауға мүмкіндік береді.

Физиологиялық жағдайдағы зәр түсінің өзгеруі Әр түрлі бояғыш заттары бар тағамдарды қолдану. Мысалы: қызылша - қызғылт, сәбіз - қанық сары түс; Әр түрлі медикаменттерді қолдану - амидопирин зәрді қызыл түске бояйды, триамтерен – көкшіл- жасыл, ацетилсалицил қышқылы – қызғылт түс; Сұйықтықты аз қолдану.Ол кезде зәрдің мөлшері аз және түсі қанық сары түсті болады. Сұйықтықты көп қолдану.Ол кезде зәрдің мөлшері көп және түсі ашық, тіпті түссіз болуы мүмкін.

Патологиялық жағдайдағы зәр түсінің өзгеруі Даму себебі Организмдегі жалпы зат алмасу бұзылыстары желтуха, гемолиз, гиперлипидемия т.б. Зәр шығару жүйесіндегі бұзылыстар Нефрит, пиелонефрит, цистит, т. б.

Бауыр аурулары (гепатит, цирроз) Эритроциттердің массивті бұзылулары (қан құюдан кейін, малярия) Қою түс (қара шай түстес) Қант диабеті Бүйрек паталогиялары (концентрациялық қызметінің бұзылысы) Түссіз зәр Гипогидратация Жүрек жеткіліксіздігі Қою жасыл түс Бүйрек инфарктісі, пиелонефрит, гломерулонефрит Зәр жолдарындағы тас Қызыл түс

Ет жуындысы тәрізді түс жедел гломерулонефрит, созылмалы гломерулонефрит, бүйректегі тастар, бүйрек инфарктісі Қара түс Маркиафав Микелли ауруы, Алкаптонурия, Меланома тәрізді аурулар кезінде көрінеді. Ақ түс Гиперлипидемия кезінде қаннан зәрге липидтердің түсуі.

Зәр мөлдірлігі Қалыпты жағдайда зәрді ыдысқа құйғаннан кейін бірнеше сағат ішінде зәр мөлдірлігін сақтау керек. Аз ғана лайлану оның құрамындағы эпителиалды жасушалар мен шырыш әсерінен болуы мүмкін.

Зәрдің лайлану себебі: Эритроциттердің болуы (зәр тас ауруы, пиелонефрит, гломерулонефрит, қуық қатерлі ісігі, простатит) Лейкоциттердің болуы (пиелонефрит, цистит) Зәрде бактериялардың көп болуы (пиелонефрит, цистит) Зәрде белоктың болуы (пиелонефрит, гломерулонефрит, амилоидоз) Көп мөлдерде эпителийдің болуы (пиелонефрит) Тұздардың зәрде жоғары болуы (ураттар, фосфаттар, оксалаттар)

Зәрдің салыстырмалы тығыздығы Зәрдің салыстырмалы тығыздың ондағы еріген заттардың концентрациясына байланысты. Ағзадан қаншалықты концентрленген заттар бөлінсе, соншалықты зәрдің салыстырмалы тығыздығы жоғары болады. Зәр тығыздығын тұздармен қатар ондағы органикалық заттар (белок, қант, билирубин) жоғарылатуымен қатар, бактериялар, лейкоциттер, эритроциттер де тығыздығын жоғарылатуға қасиеті бар.

Физиологиялық жағдайдағы зәр тығыздығының өзгеруі Зәрдің тығыздығы жоғарылау себебі (>1,030 г/л) Зәрмен сыртқа шығатын препараттарды көп қолдану (антибиотиктер, зәр айдаушы препараттар) Сұйықтықты аз қабылдау Зәр тығыздығының азаюы (1,010 г/л аз) Зәр айдаушы кейбір препараттар Суды көп ішу

Патологиялық жағдайдағы зәр тығыздығының өзгеруі Зәрдің тығыздығы жоғарылау себебі (>1,030 г/л) қант диабеті,Гломерулонефрит, нефротикалық синдром Ағзадан сұйықтықты көп жоғалту (құсу, диарея, көп терлеу) Жүктілер токсикозы Бүйрек және зәр шығару жолындағы инфекциялық аурулар (пиелонефрит, цистит) Зәр тығыздығының азаюы (1,010 г/л аз) Қантсыз диабет Бүйрек жетіспеушілігі

Зәрдің иісі Зәрдің иісі онда болатын ұшпалы эфир қышқылына байланысты, сондықтан зәрдің алғашында әлсіз өзіндік иісі бар(жаңа піскен көже) Физиологиялық жағдайда кейбір тағамдар мен дәрілер зәрге өзіне тән иіс бере алады(коффе, сарымсақ, валериана жіне т.б.)

Патологиялық жағдайдағы зәрдің иісі: Аммиак иісі- зәрде микрофлора болғанда және цистит, пиелит, пиелонефрит кезінде; Ацетонды иіс–кетонурия кезінде; Шірік тәрізді иіс – зәр шығару жолдарының гангреналық процестерінде; Нәжіс иісі – Е. Coli-мен инфекциялану Терлеген аяқ иісі немесе шіріген ірімшік иісі Қоңырқай сироп – қоғырқай сироп ауруы-кетоқышқылдар декарбоксилаза белсенділігінің жоқ немесе төмен болуынан; Тышқан иісі– фенилкетонурия, Орамжапырақ – метиониннің мальабсорбциясы; Өлген балық– триметиламинурия (бауырдың ферменттер жүйесінің дисфункциясы) Мысық зәрі-лейцин алмасуының бұзылуы;

Қорытынды Жалпы зәр анализі клиницист үшін өте құнды ақпараттар береді. Ол науқастағы болып жатқан түрлі өзгерістердің көрінісі, соған қарап науқастың жағдайына баға беруге, диагнозды нақтылауға, ауруларды дифференцировка жасауға болады. Бұл анализді жасау әдістемесін дұрыс реттілікпен орындау да өз рөлін ойнайды.