Э КОЖҮЙЕ ӨНІМДІЛІГІ Орында ғ ан: Карбаева А. Н ә жкен А. Оразхан А. Тексерген: Ра қ ымжан қ ызы Жанар

Бірлестікті ң ма ң ызды қ асиеті-оларды ң жа ң а биомассаны құ рау ғ а қ абілеттілігі. Б ұ л қ асиет ж ү йені ң ө німділігі т ү сінігіні ң негізінде жатыр. Экож ү йелерде органикалы қ заттарды ң құ ралу жылдамды ғ ы- биологиялы қ ө німділік, ал тірі организмдерді ң дене массасы- биомасса деп аталады. Сонымен, биологиялы қ ө німділік оларды ң биомассасын құ ру жылдамды ғ ы. Ө нім м ө лшері к ө біне энергетикалы қ эквиваленттермен (мысалы, бір т ә улікте 1 м 2 – ге келетін калория немесе джоуль) немесе құ р ғ а қ органикалы қ затты ң массасыны ң м ө лшерімен (мысалы, 1 жылда ғ ы 1 гектарда ғ ы килограмм) сипатталады.

Экология лық пирамида Сандар пирамидасы Биомасса пирамидасы Энергия пирамидасы

Экологиялы қ пирамиданы ң негізгі ү ш т ү рі болады. Сандар пирамидасы (м 2 /даралар саны) - ә рт ү рлі қ оректік де ң гейдегі организмдерді ң санын к ө рсетеді. Орманны ң жайылымды қ қ оректік тізбегіні ң басы продуценттер- а ғ аш болса, ал 1 реттік консументтер - буна қ денелілер бол ғ анда, 1 реттік консументтер де ң гейіні ң санынан продуценттер де ң гейі особьтар санынан к ө бірек. Б ұ л жа ғ дайда сандар пирамидасы- т өң керілген к ү йде болады.

Биомасса пирамидасы-(г/м 2 ) ә рбір қ оректік де ң гейдегі тірі заттарды ң жалпы құ р ғ а қ салма ғ ын сипаттайды. Экож ү йеде ө те ұ са қ продуценттер мен ірі консументтерді ң жалпы салма ғ ынан кез келген уа қ ытта продуценттерді ң жалпы салма ғ ы жо ғ ары, я ғ ни биомасса пирамидасы да т ө нкерілген болуы м ү мкін.

Энергия пирамидасы- (Дж/м 2 жыл)- қ оректік де ң гейдегі энергия а ғ ыныны ң немесе " ө німділігіні ң " шамасын к ө рсетеді. Ж ү йеге қ орекпен келетін энергияны ң барлы қ к ө зі ескерілген жа ғ дайда, энергия пирамидасы жо ғ ары қ арай ү шкірленеді.

Экологиялы қ пирамидаларыны ң ү ш т ү ріні ң ішінен энергия пирамидасы ғ ана бірлестікті ң қ ызметтік ұ йымдасуы туралы толы қ м ә лімет береді. Қ андай да бір қ оректік де ң гейді бір жа ғ дайларда қ олдауы м ү мкін организмдер саны мен массасы керек уа қ ытта ілгері т ұ р ғ ан де ң гейдегі жина қ тал ғ ан энергияны ң санына емес, оны ң қ оректі ө ндіру жылдамды ғ ына байланысты. Ж ү йені ң есебінбейнелейтін сандар мен биомасса пирамидалары емес, энергия пирамидасы қ оректік тізбек ар қ ылы қ орек массасыны ң ө ту жылдамды ғ ын к ө рсетеді.

Энергия пирамидаларынсыз биомасса ж ә не сан пирамидаларын құ растыру популяцияны ң қ ызметтік ролін, к ү шті ажыратылатын метаболизм қ ар қ ынын, я ғ ни особьтарды ң м ө лшерін сенімсіз ба ғ алау ғ а ә келуі м ү мкін. Саны жа ғ ынан к ө рсеткіштер - ұ са қ организмдерді ң белгілерін қ айта санау ғ а, ал биомасса жа ғ ынан к ө рсеткіштер - ірі организмдерді ң ролін қ айта ба ғ алау ғ а ә келеді. Ж ү йені ң м ө лшері мен к ү рделілігін ө зін- ө зі қ олдайтын энергия шы ғ ыны тежейді. Егер ө зін- ө зі қ олдау ғ а кеткен энергия оны ң т ү суімен те ң болса, ж ү йе ө суі то қ талады. Осындай тепе-те ң дік жа ғ дайда қ олдауы м ү мкін биомасса саны орта қ олдаушы максимальды сыйымдылы ғ ы деп аталады.

Қ орша ғ ан ортаны ң ө згерістеріне қ абілетті қ арсы т ұ ратын оптимальды қ олдаушы сыйымдылы қ максимальды сыйымдылы қ тан теориялы қ жа ғ ынан екі есе т ө мен деп еспетелінеді. Сонымен, мысалы, мамандарды ң есептеулері бойынша, жерді ң оптимальды қ олдаушы сыйымдылы ғ ында 8,5-13,5 млрд адам бар. Қ азіргі кезде бізді ң планетамызды ң халы қ тарыны ң орналасу саны шамамен 6,0 млрд адамды құ райды, ал 2010 жылы Б ҰҰ -ны ң есебі бойынша ол шамамен 6,3-6,5 млрд адамды құ рауы м ү мкін.