ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ

физикалық типтер теориясы психоаналитикалық теориялар. ә леуметтік (немесе м ә дени) теориялар.

жеткіншектерде девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына ықпал ететін факторларға мыналарды жатқызуға болады: ә леуметтік-экономикалық қолайсыздықтар; к ә мелетке толмағандарды оқыту мен т ә рбиелеу процесінде оқыту мекемелерінің жауапкершіліктерінің т ө мендеуі; бұқаралық ақпарат құралдарының (кино, радио, телевидение, публицистика), адами құндылықтарды елемеуді, күштеуді, пайдакүнемдік мақсаттарды к ө здейтін тұлғааралық қатынастардың тұрақсыздығын насихаттайтын ұждансыз ә дебиетердің ықпалы; ә леуметтік тұрғыда мақұлданған мақсаттар мен оған қол жеткізу мүмкіндіктері арасындағы қайшылық.

Еникеева Д жеткіншектерге т ә н девиациялардың мынандай түрлерін б ө ліп к ө рсетеді: 1) бас тарту реакциясы – қарым-қатынасқа түсуден, ойнаудан, тамақ ішуден, үй шаруашылығындағы міндеттерді орындаудан бас тарту (ата-аналары оларға құрбысымен/досымен немесе құрдастар қауымдастығымен қарым-қатынасқа түсуге тыйым салған жағдайларда болады); 2) қарсылық к ө рсету реакциясы (оппозиция) – таңдамалықпен ж ә не бағыттылықпен сипатталады; ата-аналар арасындағы конфликтілі қатынастар, қорлайтын немесе ә ділетсіз жаза қолдану, үйде, мектепте тым жоғары талаптар қойылған жағдайларда пайда болады;

3) имитация реакциясы – біреуге толық еліктеуге ұмтылу; 4) құрдастарымен топтасу реакциясы – жеткіншектің еркін түрде құрылған топқа немесе бұрыннан бар топқа қосылуы (асоциалдық топтар мен ә леуметтік тұрғыда мақұлданған топтар болады, мысалы, спорттық секциялар); 5) девиантты мінез-құлық – ә р түрлі т ә ртіпсіздіктер, теріс қылықтар, айыпты болу, мектептегі сабақтарға үнемі кешігу; 6) эмансипация реакциясы – жеткіншектің ө з дербестігі, еркіндігі, т ә уелсіздігі, ө зін таныту үшін күресуі; 8) дромомания – қаңғыруға бейімділік – саяхат жасауға деген арынды ұмтылыс – психиатрлар оны қарқынды ниеттерді басқара білудің бұзылуы деп қарастырады, ал шынайы дромомания ө те сирек кездеседі;

9) елігу, ә уестену реакциялары; 10) компенсация ж ә не гиперкомпенсация реакциялары – жеткіншектің ө зінің ә лсіз жақтарын жасыруға к ө мектесетін мінез-құлық түрлерінің пайда болуы; 11) жыныстық елігулерге негізделген реакциялар – онанизм, оның ішінде топтық түрі, жыныстық қатынасқа түсудің ерте басталуы, ретсіз жыныстық байланыстар; 12) балғын қыз балалардың жез ө кшелікке салынуы – психикалық аурудың негізінде жыныстық байланыстардан ұялуды да, қанағаттануды да, жиіркенуді де сезінбейді.

Агрессивті – басқа адамдарды ө зіне бағындыру немесе оларға үстемдік ету мақсатында нақты немесе қиялынан туған мінез- құлықтан к ө рініс табатын тенденция, екі түрі болады: латентті (жасырын) ж ә не айқын; Т ә уелді – қанағаттану, рахатқа б ө лену немесе бейімделу мақсатында біреуге немесе бірдеңеге міндетті болуға ұмтылу, симбиотикалық т ә уелділік; Суицидальді – ө зіне қол жұмсау бағытындағы саналы ә рекеттер. Жеткіншектердің суицидальді мінез-құлқы отбасындағы, сондай- ақ, құрдастарымен қатынастардағы жағдайларды қабылдамау салдарлары болып табылады. Немқұрайдылық, селқостық, жек к ө рушілік, ә ділетсіздік атмосферасы үмітсіздік, жалғыздық сезімін туғызады. Кін ә ні сезіну, ата-аналар мен педагогтар тарапынан қойылған талаптарды орындау мүмкіндіктерінің болмауы, ө зін- ө зі бағалаудың т ө мен болуы да суицидтің алғышарттары болып табылады. Үйден қашудың себептері ә р түрлі. Ә детте, отбасы арасында немесе мектеп ішінде қандай да бір қорлауға, моральдық немесе физикалық күш к ө рсетуге қарсыласу сезімінен туындайды.

Жеткіншектерде аддиктивті мінез-құлықтың пайда болуына себепші болатын факторлар: отбасындағы жағымсыз, қолайсыз атмосфера; жеткіншектің араласатын құрдастар тобының арасындағы мінез-құлықтың қандай да бір түріне қатынас; жеткіншектің интеллектуалдық деңгейінің жеткіліксіздігі; жағымсыз ықпалдарға қарсы тұруға мүмкіндік беретін тұлғалық сапалардың болу, болмауы; тұқымқуалаушылық; жағымсыз салдарлар ж ө нінде ақпараттардың аздығы; мінез акцентуацияларының типтері.

Ағылшын психологы Хевитта және Дженкинс қиын балаларды екі үлкен категорияға бөлген : 1. Әлеуметтік формадағы антиқоғамдық мінез- құлқы тән балалар. 2. Әлеуметтік емес антиқоғамдық агрессивті мінез-құлықты балалар. Бұл балалардың жанұясымен, қатарластарымен қарым- қатынасы жаман, эмоциялары бұзылған, агрессивті, қатыгез әрі кекшіл балалар.