I. Кіріспе II. Негізгі б ө лім 1. Экстрапирамидалы қ ж ү йеге жалпы т ү сініктеме, құ рылымы. 2. Экстрапирамидалы қ ж ү йені ң за қ ымдану белгілері. А) Паркинсонизм Б) Гиперкинез III. Қ орытынды Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Экстрапирамидалық жүйе – бас ми ядроларының және пирамидадан тыс өткізгіш жолдардың қозғалыс координациясын, бұлшықет тонусын реттеу, қалыпты ұстау, эмоциялық қозғалысты ұйымдастыру. Экстрапирамидалық жүйе құрамына бас ми қыртысы кейбір бөлімдері, базальды ядро, ми бағаны ядролық құрылымдары жатады. Одан басқа экстрапирамидалық әсер жұлынға және бас ми нерв ядроларына арнайы жол арқылы өткізгіш импульстер аралық ми, ортаңғы ми және сопақша мимен байланысады.

Экстрапирамидалық жүйе зақымдалған кезде қозғалыс сферасының бұзылысы болады, бұл кезде пирамидалық жүйе бұзылысының клиникалық белгілері және сезімталдық бұзылысы анықталмайды. Экстрапирамидалық синдром патогенезінде маңызды орын нерв импулстерін химиялық өткізгіштер - медиаторлар атқарады. Патология кезінде арнайыландырылған медиатор- лардың – дофамин, АХ, ГАМК, серотонин және т.б сәйкес нейромоноаминергиялық жүйе бұзылысы дамиды.

Экстрапирамидалық жүйенің әртүрлі бөлімінің зақымдалуына байланысты клиникалық синдромдар дамиды. Гипертониялық-гипокинетикалық статустың негізгі көрінісі бұлшықет тонусының жоғарылауы және қозғалыс белсенділігінің төмендеуі. Экстрапирамидалық бұлшықеттік гипертония пластикалық: пассивті қозғалыс кезінде үнемі қозғалыс кедергісін сезіну. Аяқ қолдарды пассивті жазу кезінде үздікті баспалдақты қозғалысты сезіну (тісті шеңбер симптомы). Жалпы қалпы:басы мен денесі алға қарай еңкіш, қолдары білегінен жартылай бүгілген, шынтағы денесіне жуық, аяқтары жамбас және тізе буындарында тиіп жүреді. Жүрісі баяулаған, дауысы құрғақ, сөйлеуі монотонды. Беті құбылмайды, маска тәрізді. Экстрапирамидалық бұзылыстың тағы бір көрінісі діріл, амплитудасы, жиілігі, ритмділігі, орналасуы әртүрлі.

Паркинсонизм – жалпы қозғалыс активтілігінің төмендеуімен, қозғалыстың баяулауымен, дірілмен, бұлшықет тонусының жоғарылауымен көрінетін нерв жүйесінің үдемелі зақымдалу синдромы. Патогенезі негізінде морфологиялық емес экстрапирамидалық жүйенің медиаторлық баланс өзгерісімен жүретін күрделі нейрохимиялық бұзылыс.

1.акинетико -ригидті; 2.ригидті- дірілді 3.Паркинсониз мнің дірілді формасы.

1. Жалпы қозғалыс активтілігі шектелген, науқас қозғалысы баяу күшпен, сөзі тыныш монотонды, беті амимиялық. Науқас адымдары өте тар, жүргенде екі қолын сау адамдай кезекпен сермемейді, пропульсия белгілері анықталады (егер науқасты арқасынан нұқып қалса, ол сол бетінде алға қарай ұмтыла жүріп кетеді, бірден тоқтай алмайды). Қаңқа бұлшықеттерінің тонусы жоғарылаған. Бұлшықет ригидтілігі науқасқа ерекше кейіп береді: кеудесі алға қарай еңкейген, басы кеудесіне иілген, қолдары білегінен жартылай бүгілген, шынтағы денесіне жуық.

2. Ригидті-дірілді формасына бұлшықет ригидтілігі мен ұсақ діріл тән. Діріл тыныштықта анықталады (қол саусақтарының дірілі тиын санап тартып отырғандай) және арнайы қимыл әрекеттер кезінде басылады. Басын шұлғып немесе шайқаңдатып отырады (қозғалыс «иә - иә» немесе «жоқ - жоқ»).

3. Дірілді формасының басты симптомы дірілді гиперкинез, гипокинезия және бұлшықет ригидтілігі төмендеген кезде.

- Паркинсонизмге қарсы заттар. - Комплексті емге 1-дофа мен холинолитикалық заттар мен дофаминергиялық рецепторлар (наком, синемед, мадопар). - Симптоматикалық емге антисклеротикалық заттар, тамыр кеңейтуші препараттар, метаболикалық процесті күшейтетін препараттар. - Емдік дене шынықтыру, сумен емдеу (радон, ванналар), омыртқаны гальванизациялау, трансцеребральный электрофорез 1-дофа, магнитотерапия. - Консервативті ем нәтиже бермегенде хирургиялық ем – қыртыс асты ядроның деструкциясына стереотоксикалық операция. - Паркинсонизнің алдын алу нейроинфекция, интоксикация, бас ми тамыр ауруларында қатаң көрсеткішпен нейролептиктерді қолдану.

Гиперкинездер – бет бұлшықеттерінің, кеуденің, аяқ қолдың, сирек көмей, жұмсақ таңдай, тіл, көздің сыртқы бұлшықеттерінің жиырылуынан еріксіз қимылдар туындайды. Гиперкинез экстрапирамидалық жүйе, мишық, таламус, күрделі байланыстардың зақымдалу салдарынан болады. Гиперкинездің даму механизмінде маңызды орын метаболизм бұзылысы, әсіресе дофамин, норадреналин, гамма-аминомай қышқылы, глутамин қышқылы, серотонин, АХ, Р және мет-энкефалин заттары.

Гиперкинез классификациясы бас миындағы патологиялық процестің орналасуына және клиникалық ерекшелігіне негізделген. Гиперкинездер бағаналық деңгейде (паркинсондық діріл, статикалық діріл, симптоматикалық миоклония, миоаритмия, спастикалық қисық мойын, қыртыс асты құрылым (миоклонус-эпилепсия, Хант асинергиялық миоклониясы ) және қыртыстық Гиперкинездер (джексондық және кожевников эпилепсиясы, гемитония).

Бағандық деңгейдегі гиперкинездің клиникалық белгісі ритмді, стереотипті, және қозғалыстың қарапайым құрылымы. Қыртыс асты гиперкинезге аритмділік, асинхрондылық, әртүрлі қозғалыстағы күрделі құрылымдар тән. Мысалы, атетозды гиперкинез баяу, құрт тәрізді, тоникалық тырысумен (аяқ қол саусақтары) көрінеді. Ол көбіне тамыр, инфекциялық және басқа бас ми аурулары (симптоматикалық атетоз деп аталады), аутосомды рецессивті тұқым қуалап балалық шақта симметриялық гиперкинез (Хаммонд ауруы). Гемиболизм аяқ қолдардың жоғары амплитуда және күшпен тез, өрескел қимыл жасауы; субталамикалық Льюис ядросымен бозғылт шардық байланысқан жерінде тамырлық және ісіктік генезді зақымдалуында анықталады.

Комплексті болу керек. Этиологиялық факторға әсер етуші препараттар вазоактивті қабынуға қарсы және басқа заттар қолданылады. Гиперкинездердің патогенетикалық симптоматикалық емі холинолитиктер мен адренергиялық заттар, миорелаксанттар, ганглиоблоктаушылар, седативті, дегидратациялаушы препараттар, сонымен қатар бас ми метаболизміне әсері бар заттар қолданылады.

1. Кемтар балаларды ә леуметтік ж ә не медициналы қ -педагогикалы қ т ү зеу ар қ ылы қ олдау туралы Қ аза қ стан Республикасыны ң За ң ы. 2002ж. 11 шілде 343-ІІ тарау. 2. Oснoвы лoгoпeдичeскoй paбoты с дeтьми / Пoд peд.Г.В. Чиpкинoй. – М.: APКТИ, – 240 с. 3. Aбpaшинa, Н.A. Двигaтeльныe цepeбpaльныe нapушeния./ Н.A. Aбpaшинa. – Сapaтoв: Пpивoлжскoй книжнoe издaтeльствo, – 244 с. 4. Зeeмaн, М. Paсстpoйствo peчи в дeтскoм вoзpaстe./ М. Зeмaн. / Пep. с чeш. E.O. Сoкoлoвoй. Пoд peд. В.К. Тpуткeвa, С.С. Ляпидoвскoгo – М.: Мeдгиз, – 299 с. 5. Лoгoпeдия / Пoд peд. Л.С. Вoлкoвoй, С.Н. Шaхoвскoй. – М.: ВЛAДOС, – 680 с.