İstehsalın kombin ə l ə şdirilm ə sinin mahiyy ə ti v ə formaları.İctimai ə m ə k bölgüsü v ə istehsalın t ə m ə rküzl ə şm ə si onun ictimai t ə şkili formalarından biri olan kombin ə l ə şm ə nin d ə yaranmasının ə sas ş ə rti kimi çıxış edirl ə r. Bir çox s ə naye sah ə l ə ri üçün s ə ciyy ə vi olan, istehsalın ictimai t ə şkili forması kimi kombin ə l ə şdirm ə – texnoloji, iqtisadi, t ə şkilati baxımdan ə laq ə li olan müxt ə lif sah ə l ə r ə m ə xsus ayrı-ayrı istehsalların, m ə hsul buraxmaq qabiliyy ə tl ə rinin proporsionallığını t ə min etm ə k ş ə rtil ə, vahid istehsal kompleksind ə birl ə şdirilm ə sidir. Başqa sözl ə, kombin ə l ə şdirm ə maddi-texniki bazasına v ə ya texnoloji istehsal üsulunun ümumiliyin ə v ə habel ə xammal v ə materialların müşt ə r ə k istifad ə sin ə gör ə müxt ə lif istehsalların m ə kanca eyni ə razid ə, bir mü ə ssis ə d ə t ə m ə rküzl ə şdirilm ə sidir.

Ə m ə k predmetl ə rinin emalının ayrı-ayrı m ə rh ə l ə l ə rinin birl ə şdirilm ə si xarakterind ə n asılı olaraq kombin ə l ə şm ə nin 3 forması mövcuddur. Tullantılardan istifad ə y ə gör ə. H ə r şeyd ə n ə vv ə l, qeyd etm ə k lazımdır ki, t ə bi ə td ə monot ə rkibli mineral xammal yoxdur. Buna gör ə d ə, bu q ə bild ə n olan h ə r hansı bir xammalın emalı zamanı h ə min istehsal üçün h ə m ə sas olan v ə h ə m d ə ə sas olmayan m ə hsullar alınır v ə bir d ə texnoloji tullantılar yaranır. Xammalın kompleks emalına gör ə. M ə lumdur ki, mineral (üzvi) v ə k ə nd t ə s ə rrüfatı xammalı bir sıra müxt ə lif faydalı komponentl ə rin (madd ə l ə rin) birl ə şm ə l ə rind ə n ibar ə tdir. Elmitexniki t ə r ə qqinin müasir v ə ziyy ə tind ə, xüsusil ə kimy ə vi v ə termiki prosesl ə rin köm ə yil ə, xammalın t ə rkibind ə olan bütün faydalı ünsürl ə ri ayırmaq v ə istifad ə etm ə k mümkün olur. Xammalın – hazır m ə hsulun alınmasına q ə d ə r – ardıcıl emalına gör ə. Kombin ə l ə şm ə nin bu forması üçün qara metallurgiya kombinatları daha s ə ciyy ə vidir.

Kombin ə l ə şdirm ə mü ə ssis ə d ə istehsalların ə n sıx ə laq ə l ə ndirilm ə sin ə ə saslanan istehsalın ictimai t ə şkili formasıdır. Kombin ə l ə şmiş mü ə ssis ə l ə rd ə texnoloji prosesin bir m ə rh ə l ə sind ə n dig ə rin ə keçid fasil ə siz v ə ə n qısa yolla, az vaxt intervalında baş verir; istehsallardan birinin n ə tic ə si dig ə ri üçün başlanğıc olur – birinin m ə hsulu dig ə ri üçün xammal, material v ə ya yarımfabrikat rolunda çıxış edir. Bir qayda olaraq, kombinatlar ümumi istilik-enerji t ə chizatına, vahid n ə qliyyat sistemin ə malik olur v ə ə ks ə r hallarda bir ə razid ə yerl ə şirl ə r.

kombinatlara 3 ə sas c ə h ə t s ə ciyy ə vidir kombinata daxil olan istehsalların texniki-iqtisadi v ə hd ə ti vahid enerji sistemi v ə n ə qliyyat bazası müxt ə lif istehsalların birliyi

xammalın kompleks emalına ə saslanan kombin ə l ə şdirilmiş istehsallar yalnız o vaxt mümkündür ki, texnoloji m ə rh ə l ə nin h ə r biri üçün mük ə mm ə l texniki işl ə m ə l ə r mövcud olsun v ə onların t ə tbiqi texniki c ə h ə td ə n heç bir ç ə tinlik tör ə tm ə sin. yaxud, ə g ə r yaranmış tullantıların utill ə şdirilm ə si (faydalı edilm ə si) üçün müvafiq texnologiya mövcuddursa, onda h ə min kombinatda emal edil ə n xammal – ə g ə r h ə min istehsalda t ə şkilati itkil ə r ə yol verilmirs ə – son faydalı komponentin ə q ə d ə r emal oluna bilir. bel ə halda, istehsala daxil olan xammal öz ç ə kisin ə gör ə istehsaldan çıxan hazır m ə hsulun ç ə kisin ə b ə rab ə r ola bil ə r. dem ə li, mü ə ssis ə nin kombin ə l ə şdirilmiş mü ə ssis ə olması, istifad ə edil ə n xammalın tam d ə rinliyin ə q ə d ə r emal olunması üçün ə sas ş ə rt elmi-texniki nailiyy ə tl ə rin h ə min istehsalın bütün m ə rh ə l ə l ə rini ə hat ə ed ə bilm ə sidir.

Kombin ə l ə şm ə v ə bunun ə sasında kombinatların yaradılması s ə nayenin bir sıra sah ə l ə rind ə geniş vüs ə t almışdır. Bel ə s ə naye sah ə l ə rind ə n, artıq qeyd olunduğu kimi, metallurgiya, kimya, yeyinti v ə ağac emalı s ə naye sah ə l ə rini göst ə rm ə k olar. Kombin ə l ə şdirm ə s ə nayenin ə n böyük sah ə l ə rind ə n olan hasiledici s ə nayed ə, daha d ə qiq des ə k, hasiledici s ə nayey ə daxil olan sah ə l ə r arasında mümkün deyildir. Çünki kombin ə l ə şm ə nin h ə lledici ş ə rti olan müxt ə lif s ə naye sah ə l ə rinin birg ə s ə yi il ə «xammalın ardıcıl emalı» ş ə rti pozulur – «hasiledici» anlayışı il ə «xammalın ardıcıl emalı» anlayışları bir-birini inkar edir, «emaledici» v ə «hasiledici» s ə nayel ə r arasındakı prinsipial texniki-texnoloji f ə rql ə r silinir; hasiledici s ə naye firması eyni zamanda emaledici firma ola bilm ə z metallurgiya zavodlarının emal s ə nayesi filiz m ə d ə nl ə ri hasiledici s ə naye koks-kimya zavodları emal s ə nayesi kömür şaxtaları hasiledici s ə naye koks-kimya zavodları emal s ə nayesi kömür şaxtaları hasiledici s ə naye

Kombin ə l ə şm ə, istehsalın ictimai t ə şkilinin dig ə r formaları kimi, s ə naye istehsalının iqtisadi s ə m ə r ə liliyinin yüks ə ldilm ə sind ə müst ə sna rola malikdir. Kombin ə l ə şdirilmiş istehsallarda, xüsusil ə kimya, neftayırma, metallurgiya v ə yeyinti s ə nayesi sah ə l ə rind ə prosesin fasil ə sizliyi texnoloji ə m ə liyyatları icra ed ə n maşın, avadanlıq, aparat v ə s.-nin aramsız işl ə m ə l ə ri il ə ş ə rtl ə ndiyind ə n istismarda olan ə m ə k vasit ə l ə rind ə n s ə m ə r ə li istifad ə ni t ə min edir.

Konkret olaraq kombin ə l ə şm ə a şağıda göst ə ril ə n istiqam ə tl ə r üzr ə ictimai ə m ə y ə q ə na ə tl ə n ə tic ə l ə nir v ə istehsalın s ə m ə r ə liliyini yüks ə ldir: a) kombinatın ə sas istehsallarında ə m ə k predmetl ə ri v ə vasit ə l ə rin ə, iş qüvv ə sin ə ç ə kil ə n x ə rcl ə r ə q ə na ə t; b) istehsalın t ə şkili il ə ə laq ə dar olan v ə sait ə q ə na ə t; c) xammal bazasının genişl ə ndirilm ə si; d) mü ə ssis ə l ə rin coğrafi baxımından ə lverişli yerl ə şdirilm ə si e) xammal, hazır m ə hsul v ə yarımfabrikatların daşınma x ə rcl ə rin ə q ə na ə t f) istehsal ehtiyatları h ə cminin ciddi sur ə td ə azalması