С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА Қоғамдық Денсаулық Сақтау кафедрасы Динамикалық қатардың құрылуы және оны өңдеу. Орындағандар: Қосаева К., Чүкен Н. Қабылдаған: Баймолдин Н.М. ҚДС Курс: 2

Жоспар I.Кіріспе II.Негізгі бөлім Динамика қатарлары, олардың түрлері Динамикалық қатарларды талдау көрсеткіштері Маусымдық тербелістерді статистикалық зеттеу III. Қорытынды IV. Қолданылған әдебиеттер

Динамика сөзі гректің dinamikos-күшке тиісті,күшті деген мағынаны білдіреді. Бұл термин қозғалыс- әрекетті, өсу-даму жағдайын білдіреді. Динамикалық қатар деп – біртекті статистикалық шамалардын тұратын және бір құбылыстың уақыт бойы өзгеруін көрсететін қатарды айтады.

Динамикалық қатарлар Күрделі Қатыстық немесе орта шамалардан Жай Абсолюттік сандардан Динамикалық қатардың сандары оның деңгейі деп аталады. Ол қатардың деңгейі абсолюттік, салыстырмалы немесе орта шамалардан құрылады.

Жай динамикалық қатардың Мезгілдік Бір уақытқа, мезгілге сай құбылыстың өзгеруінің шамасын көрсетеді.Бұл мезгілдік қатардың деңгейлерін бөлшектеуге болмайды. Мысалы: Әр жылдың аяғындағы дәрігерлердің, ауруханадағы төсектердің т.б, саны. Белгілі бір уақыт арасында (тәулік, апта, ай,жыл) болған өзгерістердің қорытындысынан тұрады және уақыт аралығы бірдей болуы керек. Мысалы: Жыл сайын жаңа туған балалардың саны немесе сол уақытта өлген адамдардың, ауырғандардың саны. Тең аралық

Құбылыстың уақыт моменттеріне немесе кезеңдерге тиісті көрсеткіштері қатар дәрежелері деп аталады. Әр динамикалық қатардың бастаушы- Уo, соңғы – Уm, нақты аралық- Уі және орта – ӯ дәрежелері бар.

Динамикалық қатардың сипаттары: Ұзақ мерзімді қозғалыс бағыты яғни жалпы ғасырлық тенденция; Қысқалау кезеңдерге тән циклдік немесе локалдық өзгерістер; Кейбір жылдарға тиісті тербелістер мен маусымдық өзгерістер;

Аралық қатардың мезгілді қатардан айырмашылығы болса, оны уақыт бойынша бөлшектеуге болады.Егер 2016 туылған балалардың саны 1200 болса әр тоқсанда қанша туылғанын есептеуге болады: 1200:4= 300 болады. Күрделі қатарлар орта шамалардан болмас, салыстырмалы мөлшерден тұрады. Мысалы: Аурудың емдеу ұзақтығы, ауруханадаға төсектердің орта саны, аурушылық, туушылық, тағы сондай көрсеткіштердің бірінші жылдығы мөлшерлері алынады.

Динамикалық қатардың талдау процесі: Қарқынды көбею (азаю) көрсеткіш абсолюттік алдыңғы деңгейге пайыздық қатысы ретінде есептелінеді (абс. көбею бөлу алдынғы деңгей) 1OO). Қарқынды өсу (азаю) қарқынының көрсеткішін есептегенде келесі деңгейдің оның алдындағы деңгейге пайыздық қатысы алынады (келесі деңгей бөлу алдынғы деңгей1OO ). Көбеюдің 1% маңызын есептеу үшін абсолюттік көрсеткіші мен қарқынды өсу көрсеткішін қатысын алады (абсолюттік көрсеткіш : қарқынды көбею). Көрнекті көрсеткіш- қатардағы деңгейлердің біреуін жүзге теңдеп қалғандарын осыған салыстырып есептеу қажет. Абсолюттік көбею(азаю, төмендеу) көрсеткішін есептеу үшін келесі деңгейден оның алдыңғы деңгейі алынып отырады (келесі деңгейі- алдындағы деңгейі).

Динамикалық қатардың деңгейлері кейде біркелкі жоғарылау немес төмендей бағытында болмайды, сондықтан зерттелген құбылыстың жалпы заңдылыған табу үшін динамикалық қатарды бірыңғайлаудың әдістері бар: -аралықты үлкейту; -қатарды біркелкілендіру (топтық болмас жылжымалы орта санды есептеу арқылы); Алайда, динамикалық қатарды бұлай өзгерту үшін әрбір деңгейдің өзгеруін нақты да жан-жақты зеттеу қажет. Себебі, зерттелінген құбылыстар басқа жағдайлармен анықталмауы мүмкін.

Динамикалық қатарды талдау Ол үшін алдымен динамикалық қатарды графикалық сызумен бейнелейді, себебі көрнекті түрде зерттелінетін құбылыстың өзгеруінің жиілігі байқалады.

Маусымдық тербелістер дегенде біз жылдың кейбір мезгілдер мен айларында құбылыстар мен процестердің көп жылдық динамикасында ұдайы байқалып тұратын тұрақты тербелістерді айтамыз. Статистикада маусымдық тербелістерді зерттеу мақсаты: Қатар дәрежелерінде байқалатын маусымдық тербелістерді айқынырақ сипаттау және өлшеу; Көрсеткіштерді маусымдық ықпалдан тазартып олардың ай сайынғы, кезең сайынғы өзгерістерін таза күйінде өлшеп, практикалық мәселелерді шешу кезінде пайдалану; Экономикалық даму перспективаларын белгілеу кезінде маусымдық тербелістерді есепке ала отырып, тиісті көрсеткіштерді анықтау.

Маусымдық толқынды әдістер бар: Олардың арасында ең қарапайымы – маусымдық индекстерді жасау. Бұл үшін жылдық орта дәрежені есептеп, оны кейбір айдың, тоқсанның немесе жылдың дәрежелерімен салыстыру керек яғни Y = Ӯt/Ӯ*100

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 1.ҚР Статистика жөніндегі Заңы Астана, 2001 жыл. 2.Мемлекеттік статистика мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілері.Алматы: ҚР Статистика агенттігі, 2005 жыл. 3.Абдурахманов,Құсайынов Т.А., Байдақов А.Қ., Статистика және ҰШЖ. Астана 2010 жыл. 4.Шайкенов Н.Т. Статистика. Оқу құралы. Астана, 2006 жыл. 5.Абдурахманов М.А. Статистика. Оқу құралы. Астана, 2005 жыл.