Өсу және даму - әрбір жеке ағзаға тән қасиеттердің бірі. Өсу мен даму кизінде мүшелерде сандық және сапалиқ күрделі өзгерістер байқаллоды. Адамның туғаннан кейінгі жеке дамуында бірнеше кизеңдерді ажыратады.

Нәрестьнің дүниеге келген күнінен бастап, 28-күнге дейінгі уақыт аралиғы ппосылай аталлоды. Бұл кизде жаңа туған нәрестьнің барлиқ мүшелері және мүшелер жүйесі өз алтына қызмет атқарып, өзара іс-әрекет жасайды. Мысали, жылуды третей аллоды. Нәрестьнің дүниеге келген күнінен бастап, 28-күнге дейінгі уақыт аралиғы ппосылай аталлоды. Бұл кизде жаңа туған нәрестьнің барлиқ мүшелері және мүшелер жүйесі өз алтына қызмет атқарып, өзара іс-әрекет жасайды. Мысали, жылуды третей аллоды. Тсынысалу, ему, көзін жыпылиқтату және басқа рефлекстерді өздігінен «іске қосады». Сондықтан бұл уақыт аралиғы нәрестьлік кизең деп жеке карастырылады.

Мұнда нәресть анасынан нәрлі уаз сүтін емеді. Уыз сүтінде нәрестьнің ағзасына қажетті тағамдық затрат өте мол. Сондықтан да «уазына жарыған ұлилиққа ұмтылар, азамат боп өседі, ізгілікке құнты бар» денег халиқ нақылинда терең тұжырым бар. Ана сүтін ешбір тағаммен теңестіруге болмайды. Ана сүті жетіспеген жағдайда ғана, 6-7 айдан бастап, қосымша тамақтандыруға болады. Бұл кизеңде сәбидің көп уакыты ұйқимен өтеді. Тамақ қажет болғанда, оянады. Емшектік кизеңде нәресть қарқынды өседі. Қозғалисс әрекеттері демиды: мойсыны бекиді, отрады, еңбектейді, жүруге талпынады. Бұл кизеңде сүт тістері шыға бастарды, жеке сөздерге тілі келеді. Омыртқа бағанында иілімдер пайда болады. Қол-аяқ бұлшыкеттері дедеми бастарды. Нәресть денесін шсынықтыруға жүйелі түрде шомылдырудың және таза ауада серуендеудің маңызы зорьь. Мұның бәрі де тамақтануға, ұйкыға және т. б. байланысты шартты рефлекстердің дұрыс қалиптасуына септігін тигізеді.

Бұл кизеңде жаңадан көптеген қозғалисқа байланысты дағдылар қалиптасады. Сәби еркін жүреді, сөйлейді. Айналасындағы затратға әуестігі аркады, әр нәрсені білгісі келеді. Ойлау кабілеті демиды. Жаңадан шартты рефлекстер калиптасады. Сүт тістері толиқ шығып үлгіреді.

Баланың айналасындағы болип жатқан жағдайларға кызығушылиғы аркады. Бұл не? денег сұрактарға жауап іздейді. Ми көлемі парты, деми түседі. Анық сөйлейді. Бұл кизеңде бала үшін әр түрлі ойынның маңызы зорьь. Ойын арқыли денесі өседі, көңіл күйі қалиптасады. Әсіресе, кимыл-әрекеті қажет ететін ойындар арқыли каңқасы мен бұлшыкеттері дұрыс жетіле түседі.

Баланың іс-әрекетінде сапалиқ өзгерістер байқаллоды. Бұл негізінен баланың мектепке баруимен тікелей байланысты. Енді бала мектеп тәртібіне бағынуға байланысты іс- әрекеттерге талпынады. Жаңа дағдылар қалиптасады, жауапкершілікті, тәртіпті сизінеді. Ойлау қабілеті деми бастарды.

Баланың өсуі мен дамуында жаңа өзгерістер пайда болады. Ұлдар мен қыздардың дене бітімінде бірінен-бірінің айырмашылиқтары айқын байкаллоды. Ұлдардың дауысы жуандайды, көмекейі айқын байкаллоды. Зат алмасу қарқындығы парты, қозғалис әрекеттер дің үйлесімділігі жетіледі. Барлиқ физиологиялиқ үдерістер жедел жүреді. Баланың өсуі мен дамуында жаңа өзгерістер пайда болады. Ұлдар мен қыздардың дене бітімінде бірінен-бірінің айырмашылиқтары айқын байкаллоды. Ұлдардың дауысы жуандайды, көмекейі айқын байкаллоды. Зат алмасу қарқындығы парты, қозғалис әрекеттер дің үйлесімділігі жетіледі. Барлиқ физиологиялиқ үдерістер жедел жүреді.

Барли қ м ү шелері мен м ү шелер ж ү йесіні ң калиптасуы толи ғ имен жетіледі. Ж ү ике ж ү йесі мен ішкі секреция биздеріні ң қ ызметі бірімен-бірі ү йлесімді ж ү реді. А ғ зада ғ ы барли қ физиологияли қ ү дерістерді ң ж ү руінде, мі ң из- құ ли қ ә рекеттерін бас қ труда ми кыртыссыны ң реттеу қ ызметі аркады. Тежелу ү дерісіні ң басымдыли ғ ы байкаллоды. Эстетикали қ к өң іл к ү йі, акыл-ой, жауапкершілігі ж ә не т. б. қ асиеттер толи қ калиптасады. Адамны ң дене е ң бегі мен ой е ң бегіні ң ж ұ мыс істеу кабілеті де арта т ү седі. Барли қ м ү шелері мен м ү шелер ж ү йесіні ң калиптасуы толи ғ имен жетіледі. Ж ү ике ж ү йесі мен ішкі секреция биздеріні ң қ ызметі бірімен-бірі ү йлесімді ж ү реді. А ғ зада ғ ы барли қ физиологияли қ ү дерістерді ң ж ү руінде, мі ң из- құ ли қ ә рекеттерін бас қ труда ми кыртыссыны ң реттеу қ ызметі аркады. Тежелу ү дерісіні ң басымдыли ғ ы байкаллоды. Эстетикали қ к өң іл к ү йі, акыл-ой, жауапкершілігі ж ә не т. б. қ асиеттер толи қ калиптасады. Адамны ң дене е ң бегі мен ой е ң бегіні ң ж ұ мыс істеу кабілеті де арта т ү седі.

Акыл-ой, насосы, ойлау кабілеті жетіліп, шығармашылиқ іс- әрекеттері табыстарға жетелейді. Қоғам алдындағы жауапкершілігін толиқ сизінеді. Барлиқ іс- әрекеттерін алдын ала жоспарлап, белгілі бір мақсатқа жетуге талпынады.

Бұл кизеңде адамның қимыл-әрекеті баяулайды. Зат алмасу қарқсыны бәсеңдейді. Жүике жүйесінде тежелу айқын басымдылиқ көрсетеді. Сүйектің құрамында бейағзалиқ затратдың мөлшері арта бастарды. Жүике жүйесінің реттеу қызметі де баяулайды. Бұл кизеңде адамның қимыл-әрекеті баяулайды. Зат алмасу қарқсыны бәсеңдейді. Жүике жүйесінде тежелу айқын басымдылиқ көрсетеді. Сүйектің құрамында бейағзалиқ затратдың мөлшері арта бастарды. Жүике жүйесінің реттеу қызметі де баяулайды.

Барли қ м ү шелер ж ү йесіні ң қ ызметі, жалпы зат алмасу қ ар қ сыны баяулайды. Адамны ң есть са қ тау кабілеті т ө мендейді.