Мутация (латонь тілінде mutatіo – өзгеру) – табиғи жағдайда кенеттен болатонь немсе қолдан жасалатонь генетикалық материялдың өзгеруі. Соның нәтижесінде ағзанның белгілері мен қасиеттері тұқым қуалайтон өзгергіштікке ұшырайды. Ғылымға мутация терминін 1901 ж. голланд ғалымы Х. де Фриз (1848 – 1935) енгізді. Генетикалық аппараттың өзгеруіне байланнысты мутацияның: геномдық, хромосом малық, гендік немсе нүктелік де ген түрлері бар. 'Мутация (mutation) жасушанның генетикалық материя лоның өзгеруі, бұл кейінгі ұрпаққа да беріледі.генетикалық

Бұл тосоннан, кейде сыртқы факторлардың әсерінен болуы мүмкін (қараң. Мутагендер). Генетикалық кодты аннықтайтон жүйедегі бір азотық негіздің орнон басқа біреу алмаз тырса немсе бір немсе одна да көп негіздер ганге легенде немсе генин жеғалғанда гендік мутация панда болады. Мутациялардың көбі зиянсыз; оларды үнемі қалыпты доминантық ген (қараң. Доминанттық) жауып тұрады.Мутагендер Кейбір мутациялар айдарлықтай салдар туғызады; мысалы, ата- анасоның екеуінен де тұқым қуалақшылықпен берілген белгілі бір мутация Орақ-жасушалы анемияның панда болуона әкеп соғады. Ұрпаққа женыстық жасушаларда (аналық жасушасы немсе аталық ұрық) панда болған мутациялар ғана беріледі. Әдетте, бұндай мутациялар ағзаға қауіпті.Орақ-жасушалы анемияныңженыстық жасушаларда

Геномдық мутация Храмасомалық мутация Гендік мутация КЕРІ

Хроматин - жасуша ядро соны ң негізгі компоненті; оны интерфазалы қ ядродна немсе митотикалы қ хромосоммадан б ө ліп алу айдарлы қ гай же ң іл.. Ә р т ү рлі объектілерден алтон ғ ан хроматин фракция лары айдарлы қ тай ұқ саз немсе бірдей компоненттер жионты ғ онан т ұ ратонды ғ ы анны қ талды. Интерфазалы қ ядродна алтон ғ ан хроматинні ң химиялы қ құ рамы митотикалы қ хромосомманны ң хроматинінен аз м ө лшерде ерекшеленеді. Хроматинні ң негізгі компоненттері ДН Қ ж ә не белок, а қ уыздарды ң ішінде негізгісі гистон ж ә не гистонды қ емс белоктар. Б ө лініп алтон ғ ан хроматинні ң орташа шамамен 40%- ғ а жук ғ он ДН Қ ж ә не 60%- ғ а а қ уыздар құ райды, барлы қ белоктарды ң ішінде ядролы қ арнайы белок- гистондар 40-тан 80%- ғ а дейінгі м ө лшерін құ райды. Хроматиндіфракцияны ң құ романны одна бас қ а, РН Қ, к ө мірсулар, липидтер, гликопротеидтер сия қ ты мембраналы компоненттер де кіреді. Біра қ осы минорлы компонентерді ң хроматин құ рылымона қ наша м ө лшерде кіретіндігі ә лі анны қ талма ғ ан. Тек РН Қ ДН Қ матрицасымен байланныстылы ғ он же ғ алтпа ғ ан к ү йіндс, я ғ ни траскрипциялы қ РН Қ к ү йінде болуы м ү мкін. Бас қ а да минорлыкомпонеіптср ядро кабы қ шасон құ райтон затрат ғ а жатуы м ү мкін.митотикалы қхимиялы қДН Қбелокбелоктарбелоктарды ңфракцияны ңк ө мірсуларлипидтергликопротеидтерДН Қминорлы

Гендік немсе нүктелік мутация деп ДНҚ молекуласоның белгілі бір бөлігінде нуклеотидтердің қатар тізбегінің өзгеруін айтады. Ол молекулалық деңгейде өтеді, микроскоп арқылы көрінбейді. Мутация нәтижесінде ағза биохимиялық, физиологиялық, морфологиялық өзгерістерге ұшырайды. Организмдегі бұл өзгерістер бірден немсе біраз уақыттан кейін біртіндеп байқала бастарды. Полиплоидты мутанттардың клетка лары мен органдароның көлемі ұлғайып, хромосомма жионтығы жұп бокса, оның ұрпақ беру қабілеті сақталады, ал тақ бокса бұл қабілеті сақталмайды. Гендік мутация кезінде ағза үлкен өзгеріске ұшырайды. Кейде бір геннің өзгеруінен ағзанның бірнеше белгі-қасиеттері өзгереді (плейотропия). Гендік мутация доминанты (басыңқы), жартыла й доминанты және рецессивті (басылыңқы) болады.ДНҚмикроскоп КЕРІ

Хромосомалық мутация – микроскоп арқылы көрінетін хромосомма құрылымондағы өзгеріс. Бұл өзгеріс хромосомманның кей бөлімінің үзіліп қалуона (делеция), қосарланнып кетуіне (дупликация) немсе оның басқа бір бөліміне ауысуона (транслокация) байланнысты. КЕРІ

Гендік немсе нүктелік мутация деп ДНҚ молекуласоның белгілі бір бөлігінде нуклеотидтердің қатар тізбегінің өзгеруін айтады. Ол молекулалық деңгейде өтеді, микроскоп арқылы көрінбейді. Мутация нәтижесінде ағза биохимиялық, физиологиялық, морфологиялық өзгерістерге ұшырайды. Организмдегі бұл өзгерістер бірден немсе біраз уақыттан кейін біртіндеп байқала бастарды. Полиплоидты мутанттардың клетка лары мен органдароның көлемі ұлғайып, хромосомма жионтығы жұп бокса, оның ұрпақ беру қабілеті сақталады, ал тақ бокса бұл қабілеті сақталмайды. Гендік мутация кезінде ағза үлкен өзгеріске ұшырайды. Кейде бір геннің өзгеруінен ағзанның бірнеше белгі- қасиеттері өзгереді (плейотропия). Гендік мутация доминанты (басыңқы), жартылай доминанты және рецессивті (басылыңқы) болады. Хромосомалық және гендік мутациялардың себебі көпке дейін белгісіз болып келді. Бұл өзгерістер ағзаға әр түрлі физикалық, химиялық факторлар – мутагендердің әсер етуінен панда боладыДНҚмикроскоп КЕРІ

Қорытондылай кале,мутагенді факторлар немсе мутагендер - мутация саннон арттыратон химиялық немсе физикалық әсер. Мысалы, электромагнитті сәуле шығарудың кейбір түрлері физикалық мутаген болатоньы бүгінгі күні нақты белгілі. Ультракүлгін, рентген, сендай-ақ радиоактивті сәуле шығарудың барлығы да мәлім. Бұдан баска мутагенді әсер туғызатон химиялық затрат да, мысалы,азоты кышқыл бар. Қазіргі кезде қоршаған ортанның ластану деңгейінін, артуона байланнысты адам және ғаламшарымыздағы өзге ағзада мутагенездің (әсірэссе ауру тудыратон ұсак ағзалардың) кездейсоқ бақытсыздыққа ұшырату қаупі туралы сөз өріс алуда.Ультракүлгінрентгенрадиоактивті сәулеазоты кышқыл Тұтастай алғанда мутацияның рөлі өте зорь. Теріс мутациялардың хорасан жиі (шамамен эссе) кездэссетініне қарамастан, олардың тірі ағзалардың жаңа сапалары мен қасиеттерінің панда болуонa бірден-бір қайнар көз екенін этап айтқан жөн. Тірі жүйелер эволюциясоның мутациялық үдеріссіз жүзеге асуы мүмкін емс. Бір кезде панда болған тіршіліктің өзгермей қалуы мүмкін емс. Сондай-ақ тіпті егерь мұндай ағзалар өзгеретін қоршаған ортада сақталып қалған күннің өзінде де олар өз көшірмесін ғана ұрпаққа қалдыратон жаңа формаларды ешқашан бере алмаз еді. Сондықтан тұқым қуалау ақпаратоның берілуі айдарлықтай дәлме- дәл болуы қажет, тіпті болмашы мүмкіндікте өзгеріс болуы тиіс. Тіршілік мутация лары арқасонда жер бетіндегі өздерің көріп жүрген әр алуан ағзалар өмір сүруде.

Назарларыңызға рахмет!!!