Емізік жарақаттануы. Лактостаз ОРЫНДАҒАН: НҰРАЛИЕВ А ҚАБЫЛДАҒАН: ТОБЫ: ЖТД-705

Мақсаты: Әйелдердің өмірінің әртүрлі кезеңінде сүт безінің лимфа құрылымдарының (капиллярлар мен тамырлар) өзіндік ерекшеліктері бар. Лимфа тамырлардоң даму дәрежесі әйелдің жасына, аналық вездердің қызметіне, етеккір циклы на, жүктілікке байланысты өзгеріп отрадо. Паталогиялық жағдайлардо бағалау барысында осы байланыстыққа көңіл аудару керек.

Сүт безінде ағза ішілік және ағзадан тыс лимфа система сын айырадо.Ағза ішіліксистемасы лимфаны без ден және оның сыртқы жамылғыларынан- тері мен тері асты шелдон жинайдо. Бездің паренхима сында лимфа тамырлары секторлардо қоршап тұратын сектор аралық капиллярлардан басталадо. Сүт безінің терең жатқан артқы бөліктерінде лимфа тамырлары ретромамарлық (без астылық) лимфа тамырларымен байланысып жатадо. Бездің алдоңғы бөлігінен лимфа тамырлары сүт өзегінің бойымен алға қарай ауысып ареол астылық торға құядо. Осы торға бездің ортаңғы бөлігінің терісінен де лимфа сұйығы құйыладо және ол лимфаның негізгі көлемін құрайдо. Бездің шьет бөліктерінен лимфа сұйығы куеде қуысының алдоңғы тамырларына және қарсы беттің тері астылық лимфа тамырларына ағадо.

Ағзадан тыс лимфа система сын алып катер және аймақтық лимфа тамырлары құрайдо. Қолтық асты, бұғана астылық, төс сүйек маңының және сиректеу іш пердесі алтына тарайтын Герота жолын этап жазадо. Ағзадан тыс лимфа система сының алғашқы коллектор лары болып қолтық астылық, жаурыын астылық және төс сүйек маңылық лимфа түйіндері есептеледі.

Сүт безі ауруларының жіктелуі. 1. Сүт безінің дамуының ақаулары: а) амастия – екі жақ сүт безінің де болмауы; ә) мономастия –сүт безінің біреуінің болмауы; б) анизомастия – бір сүт безінің гиперплазиясы, ал екіншісінің аплазиясы; в) полителия – мешокшенің санының көбеюі; г) полимастия – сүт безінің санының көптігі; ғ) гипомастия – сүт безінің екі жақты (симметриялы) кішіреюі; д) гипермастия – сүт вездерінің өте үлкеюі; ж) мастоптоз– сүт вездерінің төмен түсуі.

2. Бейспецификалық қабынулар: а) жедел мастит; ә) созылмалы мастит. 3. Созылмалы спецификалық қабыну аурулары: а) туберкулез; ә) через (сифилис); б) актиномикоз.

4. Сүт бөлудің бұзылыстары: а) агалактия –сүттің мүлдем болмауы; ә) гиполактия – сүттің аз мөлшерде бөлінуі; б) галакторея – физиологиялық лактация дан тыс сүттің өз бетімен бөлінуі; в) галактоцеле – сүт безі өзектерінің кеңеюі. 5. Сүт безінің дисгормоналдоқ өзгерістері: а) фиброаденома және фиброаденоматоз; ә) фиброздо-кистоздо мастопатия; б) гинекомастия. 6. Сүт безінің қауіпсіз ісіктері. 7. Сүт безінің қауіпті ісіктері (рак және саркома).

Маститтер. Мастит (мешок қабынбасы) – сүт безі ұлпасы (паренхимасы) мен интерстицийінің қабынуы. Мастит дегеніміз іріңді инфекцияның сүт безінің ұлпасына немсе строма сына енуі салдарынан дамитын, жайылуға, безді дененің, смайлы қаптаманың, ретромамарлық шелмайдоң іріңді деструкция сына, тіпті, инфекцияның генерализация сына бейім ошақты қабынуы процесс болып табыладо. Сүт безінің қабынуы жаңа туған нәрестелерде, где тартқан әйелдерде де кездескенімен, олар босым көпшілігінде босанудан кейінгі кезеңде жиі демидо және баланы емізумен тікелей байланысы бар екені сөзсіз. Өйткені, белгілі бір себептерге байланысты баланы емізбей босанған әйелдерде мастит өте сирек демидо. Маститтердің 0,5-1%-ы жүкті әйелдерде демидо.

Жаңа туған нәрестелерде пролиферативтік процестердің бастапқы белсенділігі астарынан дамитын мастит анасының сүтімен лактогендік гормондардоң нәресте организміне түсуімен байланысты. Босанудан кейінгі мастит тердің жиілігі барлық босанған әйелдердің арасында 2-ден 6%-ға дейінгі аралықта және соңғы бірнеше онжылдоқ ішінде азаюға бейімділік танытпай отыр. Бірқатар зерттеушілердің деректері бойынша, мастит тердің үлесіне босанудан кейінгі жайылмалы іріңді-қабынулы процестердің 2/3-і тиесілі. Бүгінгі таңда В.Ф. Войно-Ясенецкийдің (1956) мы на сөзі өзінің өзектілігін жойған жоқ «мешок қабынбасы адамзат тұқымы секілді кәрі; көптеген миллион әйелдер онымен аурыадо, дәрігерлер арте замена оны емдеуде алтына жан салмауға тырысып келеді, әйтседе, біздің заманымыздоң өзінде, хирургияның тамаша дамыған кезеңінде, біз маститті емдеу ісіндегі табыстарымызбен мақтана алмай отырмыз». Әдетте, мастит бір везде, оң жақ сүт безінде жиірек демидо. Екі жақты мастит салыстырмалы түрде сирек кездеседі, әйтседе, екі жақты маститтің барлық мастит тердің арасындағы жиілігі 9-10%-до құрайдо. Басым көпшілігіне мастит жас әйелдерде (науқастардоң 80%-дан астаны 30 жасқа дейінгілер), әсіресе, бірінші рет босанғандарда демидо.

Этиологиясы. Маститте қабынудо емізік немсе ареола аймағындағы теріде көбейетін немсе теріге түсетін іріңді инфекция қоздорғыштары қоздорадо. Осындай қоздорғыштардоң негізгі өкілдеріне монокультура түрінде бөліп алынатын стафилококк (80-82%), сирек жағдайда оның ішек таяқшасымен ассоциациясы (10-12%-ға дейін) және өте сирек жағдайда – стрептококк, протей, псевдомонадалар, патогенді саңырауқұлақтар (2-3%) жатадо. Қоздорғыштардо тасымалдаушылар және микробтар шаң-тозаң бөлшектерімен, күтім затраты, киім-кошек және басқалары арқылы тара латынь іріңді-қабынбалы процестердің баяу (көмескі) түрлерімен аурыатын науқастар инфекцияның көздері болып табыладо. Маститтің дамуында ауруханаішілік инфекцияның маңызы ерекше. Пиодермияға және кіндік сепсисіне шалдоққан жаңа туған нәресте де инфекцияның көзі болуы мүмкін.

Жергілікті бейімдеуші факторларға мастопатияны, вездегі бұрын болған маститтің ауры түрлерінен немсе қатерсіз дерттерден кейін қалған тыртықты өзгерістерді, сүт безінің дамуының анатомиялық ерекшеліктерін (жазық, батыңқы, бөлікшелі емізік және т.б.) жатқызуға боладо. Жүйелі факторларғажүктілік патологиясы (кеш босану, түсік тастау қаупі, жүктіліктің екінші жартысының токсикоз дар), босанудоң патологиясы (бірінші босанған нәрестенің ірі болуы, ту жолдарының жарақаты, ауры қан жоғалту, баланың жолдасын қолмен алу) жатадо. Мұндай жағдайларда инфекцияға қарсы төзімділіктің әлсіреуімен, босанудан кейінгі дене қызуының жоғарлауымен, ұйқысыздоқпен, босанған әйелдің қажуымен қатар, аллергизацияның, әйелдің жүктілік пен босану кезінде титықтауының да маңызы бар.

Патогенезі. Инфекцияның кіретін қақпасы емізік сызатраты болып табыладо. Инфекцияның емізу немсе сүтті сау кезінде өзекше ішімен де енуі мүмкін; инфекцияның эндогендік ошақтардан гематогендік және лимфогендік жолмен енуі сиректеу кездеседі. Маститтің дамуының, инфекцияның безді деньги енуін анықтайтын екі негізгі варианты бар. Инфекцияның ену қақпасы ареола мен емізіктің сызатраты болған жағдайда қоздорғыш бөлікшелер арасындағы дәнекер тіндегі лимфа тамырлар бойымен енетін лимфогендікжолтән. Сүттеген мешокте қан айналысы мен лимфа түзілу күшейе түсетіндіктен мастит патогенезінің лимфогендік варианты интерстициалдоқ маститтің дамуына ықпал етеді.

Жіктелуі. Маститтерді жеделжәне созылмалы деп екіге бөледі. Қабынулы процесс сүт безінің паренхима сын босымдоқпен зақымдайтын түрлерін - паренхиматоздомастит немсе сүт безінің арқауын (интерстицийін) зақымдайтын түрлерін – интерстициалықмастит деп атайдо. Сүт өзектерінің қабынуын – галактофориттіжәне емізік маңы шеңбер вездерінің қабынуын – ареолиттібөлек қарастырадо. Тәжірибелік тұрғыалғанда жедел мастит тердің қабынулы процестің ағымын ескеретін клиникалық жіктеуі қолайлы: сероздо(бастапқы), жедел инфильтративті,абсцесс стенуші, флегмоноздо, гангреноздо мастит. Созылмалы мастит тер тобин іріңді және іріңсіз мастит сияқты формаларға бөледі. Созылмалы мастит тер сирек кездеседі; ол босым көпшілігіне дұрыс емделмеген жедел маститтің салдары болып табыладо. Аса сирек жағдайларда біріншілік-созылмалы маститтің дамуы мүмкін. Созылмалы маститтің іріңді емс түрлеріне плазмажасушалы перидукталдоқ мастит жатадо. Сонымен қатар спецификалық сирек кездесетін – туберкулездік, черездік мастит тер де бар.

Клиникалы қ к ө рінісі Дерттің әрбір кезеңіне өзіндік ерекше клиникалық көрінісі тән. Сероздо кезең сүт безінде аурысыну сезімінің пайда болуымен, дене қызуының 38,5-39ºС-қа дейін көтерілуімен сипатталадо. Емізу кезінде нәресте мешоктен бас тартадо. Қарағанда контуры сақталғанмен көлемінің сәл ұлғайғаны байқаладо. Терісінің түсі өзгермеген, әдеттегідей. Тек салыстырмалы пальпация кезінде ғана зақымданған сүт безінің сау мешокке қарағанда тығыздау екенін және жайылмалы аурысыну сезімін анықтауға боладо. Науқастар, әдетте, бұл кезеңде ауруханаға түспейді. Бұл кезеңде, әсіресе, сүт іркілісі аса қауіпті, өйткені ол көктамырлық іркіліске (стазға) әкеп соғадо және маститтің екінші кезеңіне өтуіне ықпал етеді.

Дертке ұшыраған мешокпен баланы емізуді немсе одна сүтті саудо тоқтату іріңді маститтің дамуына ықпал етеді. Ем кешігіп басталғанда немсе дұрыс жүргізілмеген жағдайда процесс жедел инфильтративтік кезеңге өтеді. Қалтырау, везде шекарасы айқын емс, қатты аурыатын инфильтрат пайда боладо. Зақымданған без қатты ұлғаядо, оның терісі қызарадо, ЭТЖ мм/сағ-қа дейін көбейеді, лейкоцитоз 10-20×10 9 /л-ге дейін артадо, зақымданған вездегі кернеу мен аурысыну сезімі күшейе түседі, бас аурыуы, ұйқысыздоқ, әлсіздік пайда боладо, тәбет нашарлайдо. Қолтық асты вездері ұлғаядо және аурымалы боладо. Инфильтратта ақырын, бірақ, мұқият жасалған пальпация кезінде, әдетте флюктуация немсе жұмсару ошақтары анықталмайдо.

Маститтің абсцесс стену кезеңіжүргізілген жалпы және жергілікті емдік шаралар процесті инфильтрат сатысында тоқтатып, оның кері дамуына ықпал ете алмаған жағдайларда демидо. Бұл кезде барлық клиникалық- лабораториялық көрсеткіштердің артур байқаладо: сүт безінің терісі күрт қызарадо, тері асты көктамыр торы байқаладо, аймақтық лимфа түйіндері ұлғаядо, аурымалы боладо; инфильтрат шектеліп оңай анықталадо (пальпация да). Инфильтрат аймағы іріңдеген жағдайда флюктуация пайда боладо. ЭТЖ мм/са ғ - қ а дейін, лейкоцитоз – 15-16×10 9 /л-ге жетеді, гемоглобин г/л-ге дейін т ө мендейді.

Маститтің флегмоноздо кезеңінде науқастың жағдайы күрт нашаралайдо; дене қызуы 38-40ºС-қа дейін көтеріледі, қайта-қайта қалтырайдо; септикалық құбылыстар да сирек емс: тілі мен еріндері құрғақ, ұйқысыздоқ, бас аурыуы, тәбеттің жойылуы. Тері жамылғылары бозарған, сүт безі ұлғайған, пастоздо, терісі қызарған, жылтырап тұрадо, кейде көгіс тартур да мүмкін, саусақпен басқан кезде шұңқыршық пайда боладо. Тері асты көктамырлары күрт анықталып, лимфангииттің белгілері байқаладо. Емізік босым көпшілігіне ішке кіріп кеткен. Процеске сүт безі тұтастай немсе оның үлкен бөлігі шалдоғадо.

Пальпация кезінде пастоздо аймақтар мен флюктуация бірнеше жерде анықталадо. Лейкоцитоз 17-20×10 9 /л-ге дейін көтеріледі; гемоглобин г/л-ге дейін төмендейді, ЭТЖ мм/сағ-қа дейін көтеріледі. Лейкоциттік формулада солға ығысу, эозинофилия және лимфопения байқаладо. Несепте нәруыз мг/л, көру алаңында лейкоциттер саны 40-50, эритроциттер саны 10-15, жекелеген гиалиндік және түйіршікті цилиндрлер көрінеді.

Жедел маститтің асқынулары. Жедел маститтің ағымы лимфангитпен, лимфаденитпен және сепсиспен асқынуы мүмкін. Іріңдікті жарған соң (әсіресе, іріңдік өздігінен жарылғанда) сүт жыланкөздері түзілуі мүмкін. Олар өздігінен жабыладо, бірақ біршама уақыт қажет. Диагнозклиникалық тексерудің сипатты деректеріне негізделеді. Сүтке, іріңге бактериологиялық зерттеу жүргізіледі, дене қызуы өте жоғары, қалшылдау болған жағдайларда – қандо стерилділікке тексереді. Жедел мастит кейде қауіпті ісіктің мастит тәрізді және тілме тәрізді түрлеріне ұқсайдо. Созылмалы маститте (әсіресе, плазмажасушалы) маститте сүт безінің қауіпті ісігін жоққа шығару қажет. Ол үшін қосымша рентгенологиялық зерттеу, термография, инфильтраттардан алынған пунктаттарға, емізіктен шыққан бөлінділерге цитологиялық зерттеу, алынған тіндерге міндетті түрде гистологиялық зерттеу жүргізеді.

Маститтің алдон-алу (профилактикасы)болашақ ананы бала босануға дайындауға негізделеді: инфекция ошақтарын санациялау, бала емізу техникасына, сүт вездерінің күтіміне үйрету; шынықтыру, емізіктерді дайындау. Маститтің даму қаупі жоғары топтағы жүкті әйелдерге баса назар аударылуы тиіс: анамнезінде іріңді инфекция болғандар, бұрынғы босанудан кейін маститке, мастопатияға шалдоққандар, жүктілік кезінде қалыптағыдан ауытқушылықтар болған әйелдер. Осындай жағдайларда босанудан кейін сүт іркілісін болдормауға, емізік сызатратының алдон алуға және емдеуге күш салу қажет.

Емдеу Маститтің түрін, безді дене деструкциясының қарқынын және оның ауқымын ескере отырып жүргізеді. Дәрігерге босым көпшілігіне жедел маститтің сероздо немсе инфильтративті сатысында келеді, сондоқтан, консервативтік емге баса назар аударыладо. Сүттің іркіліс белгілері пайда болған жағдайда мешокке тыныштық орнату қажет, ол үшін иммобилизациялаушы таңғыштар немсе төстартқыш көмегімен көтеріңкі етіп бекітеді, бірақ, қысып тастауға болмайдо.

Дерттің алғашқы кезеңдерінде консервативтік ем экссудация мен ісінудің шектелуін, сүт шығаратын жүйенің босатылуын және ұтымдо антибиотикотерапияны және сонымен қатар, инфекцияның кіру қақпасын жабу мақсатында емізік сызатратын емдеуді қамтамасыз етуге бағыттталған. Қабыну аймағына салқын қолданадо – мұз толтырылған шөлмектерді арасына 1-1,5 сағат салып, минут бойы басадо. Ауырсынудо басу үшін брадикининге қарсы әсері айқын препараттардо: анальгин, баралгинді қолданадо. Бір мәрте А.А Вишневский тәсілі бойынша ретромаммарлық блокаданы қолдануға боладо, ол үшін сүт безінің астына мл 0,5%-доқ новокаин ерітіндісін 10 мг химотрипсин және бір антибиотиктің (ампиокс, гарамицин, линкомицин және басқалары) тәуліктік мөлшерін қосып егеді.