Астана медицина университеті АҚ Клиникаға кіріспе кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Қария науқастардың күтімі Орындаған: Түгел С.А Төлеубекова А.А Тексерген: Сулейменова С.Т АСТАНА 2016

Жоспар І Кіріспе ІІ Негізгі бөлім Қария науқастардың сипаттамасы және жалпы күтімі Сырқаттың жеке басының гигиенасы Ойықтарды болдырмау үшін жүргізілетін іс- шаралар Қария сырқаттарды тамақтандыру ерекшеліктері ІІІ Қорытынды

Қарт науқастарды күту көп уақыт пен көңіл аударуды қажет етіп, күрделі болып каледі.Қарт науқастарды күтудің негізгі принциптері оларды сыйлау, барлық кемшіліктерімен қабылдау. Отбасы мен достарымен қарым-қатынас – науқастың дені сау болуға және өмірге денег құлшинысын тудыратын негізгі жел.Қарт науқастардың көңілін табып,оны өзіне үйрейту,онымен жақсы қарым-қатынаста болып,оның көңілінен шыға алу үлкен бір күш,төзім мен ақылдылық және сабырды талап етеді.

Адамның қартаю белгілерін, механизмін, заңдылықтарын зерттейтін ғылым геронтология деп аталады. Қарттық – заңды түрде болатын соңғы жас кезеңі. Күтімнің басты принципі – сырқаттың жеке басын сыйлау оның дене және психикалық кемшіліктеріне(ашуланшақтық, сөзшеңдік, кейде ақылы аздық) шыдамдық білдіру. Қарт науқастарды күту үшін олардың мінез-құлқын білген жөн. Себебі, жас келген сайын патологиялық ауруларға әкалетін ақаулықтар көп. Адам ужасы өте кале оның мінез –құлығы жас балалардікіндей сияқты болып, көңілі нәзіктенеді.

Қарттық шақтағы адамдардың патологиясы созылмалы аурулардан тұрады: ми мен жүрек қантамырларының атеросклерозы, қантты диабет және т.б. Сондықтан олардың күтімі неғұрлым күрделі. Барлық емдеу-сауықтыру шаралары сырқаттың жұмыс қабілетін қалпына келтіруге, ал мүмкін болмаса оның қимылдап, өзіне-өзі қызмет көрсетуіне бағытталуы тиіс. Қарт адамдармен қарым-қатынасқа түскен кезде оларда жан-жағынан бақылап,абайлап,қатаң тәртіп,мәдениетті сақтап оларды уақытысында бағып күту керек.Олармен жақсы сөйлесіп,дәрігер олардың ем қабылдауына өзінің жилы сөзімен кішкене болсын көмектесу керек. Оларды міндетті түрде жазылып кетуіне, дәрігермен бірігіп жұмыс жасауы керектігіне сендіріп оған дәрігер психологиялық жағынан көмектесу керек.

Теріның босауы, салбырауы Дене салмағының азаюы Бойының кішіреюі Мінезінің өзгерістірі

Төсек орын жапқыштарын және ішкі киімді ауыстыру Теріні күту және ойылған жеріне профилактика жасау Дәрейт алу,шайып жук Ауыз қуысы,мұрын,көз,шаг күтімі

Жас келген сайын пайда болатын сақтыққа қарамастан қарт адамдардың қауіпті жағдайлар жиі болады. Бөлмеде артық жиһаздар болмауы тиіс. Қарт науқастың рұқсатынсыз бөлмедегі жиһаздардың орнын ауыстыруға болмайды. Себебі, науқастар көзбен көргендеріне емс, өздерінің қалыптасқан әдеттеріне қаттырақ сенеді.Олардың бөлмесі таза, тыныш болып көзге жилы көрінуге тиіс. Ол жердегі қариялар жиһаздардың рейтсіз,үйлесімсіздігінен жүрегі қысылып,өзін нашар сезінбеуі керек.

Әлсізденген сырқаттың ауыз қуысында микроорганизм держи налу себебінен ауыз қуысының шырынды қабатының іріңдеуі мен жағымсыз иіс пайда болу құбылысы байқалады. Ауыр науқастар өздігінен тісін таза лай алмайтын болғандықтан әрбір тамақтанудан соң мейірбике домалақтанған мақтаны қысқышпен, оны ерітінділердің біріне (5% бор қышқылының ерітіндісіне, 2% натрий гидрокарбонатының ерітіндісіне) немсе қайнаған жилы суға салып, сырқаттың тістері мен тілін сүртеді. Одан соң науқас аузын жақсылап шаяды. Ауыр науқастың ауыз қуысының шырынды қабатында қабыну процестері стоматиттер жиі пайда болады. Ауыз қуысын дәрімен емдеу денегіміз аппликация немсе дәрімен жук. Кейде сырқаттың ерні кеуіп, ерін бұрышы жарылып, аузын ашқан сайын қанап, ауырады. Ондай жағдайда ерніне суға малынған салфетка салып, одна кейін кез келген маймен майлайды. Сырқатқа қатты аузын ашып есінеуге, жарылған ерінді саусақтармен ұстауға, жара қабығын сыпыруға, тіс шөткесін пайдалануға болмайды. Егер сырқат тісі протез бокса, кешкісін оны шығарып алып, мұқият сабындап жупы, су құйылған стаканға салып қою керек. Ал таңертең қайта жупы, пузына салуға тиіс.

Науқастың басын 7-10 күнде бір рейт жупы отыру керек. Ұзақ уақыт төсек тартып гигиеналық режимді сақтамаған науқастың басы на кірден басқа сірке мен бит түсуі де мүмкін, сондықтан мейірбике сырқат шарын мұқият қарауы тиіс. Егер сырқат күйі дартса, оның басын гигиеналық ваннаға түсіру кезінде жуады. Ал ұзақ уақыт төсек тартып жатқан бокса, оның шарын төсек үстінде жуады: легенді кереуеттің бас жағына қойып, сырқат басын желкесіне дейін көтеріп шалқайтып астин көтеріп қояды. Шашты сабындағанда бас терісін жақсылап жупы алу керек. Содна соң шарын құрғатып сүртіп, мұқият тарайды. Қысқа шахты түбінен ұшына қарай, ал ұзын шахты параллель бұрыштарға бөліп-бөліп, олардың ұшынан түбіне қарай жұлмаламай, дайлап тарау керек. Басын жуған соң салқын ұстап қалмас үшін, әсіресе шары ұзын әйелдердің басы на сейіркеш сүлгі немсе үшкіл байлайды.

Көз күтімі мейірбикенің ерекше назарян талап етеді. Көзден ірің ақса, кірпіктері жабысып қалса көзді 3% бор қышқылының ерітіндісіне салынған зарарсызданған дәкемен жуады. Көз ауырғанда дәрі тамызып, көзге арналған май жағады. Ол міндетті түрде зарарсызданған болу керек. Дәрі тамызу үшін алдын-ала қайнатылған арнайы пипетка қолданылады. Осы процедураны жасау алдында мейірбике қолын сабындап жупы, спиртпен сүртеді. Дәріні тамызу үшін: сол қолмен көздің төменгі терісін тартып, сырқаттың қарсы түйіріне қарауын сұрайды да, бір там шины көздің мұрынға жақын түбіне дай ғана тамызады, біраздан соң тағы қайталайды, сырқаттан көзін жұма тұруды өтінеді. Ал көз майын қабаққа шины күрекшемен жағады. Аурудың қабағын төмен тетрады да май жағып, оны саусақты жұмсақ қимылдатып көздің шырышты қабатының бойына таратады. Әлсізденген сырқат мұрын қуысын өздігінен таза лай алмаза, мейіркеш оны күнделікті тазалап, қатқан қабықты алып тастауға тиіс. Ол үшін аурудың басын шалқайтып, оның мұрын қуысына вазелинге, глицерине немсе кез келген смайлы ерітіндіге малынған шиыршықты мақта ендіреді де, 2-3 мин. айналдыра сүртеді, қатқан қабықтарды алып тастайды. Процедура қарапайым болғанымен дағды мен шыдамдылықты қажет етеді.

Төсек-орын жапқыштарын гигиеналық ваннаға түскен соң бір аптадан ұзартпай, қажет болған жағдайда қосымша да ауыстырылады. Кірлеген жапқыштарды клеенка қаптарға салып, дереву палата дан әкету керек. Сырқат дай-күйіне қарай төсек-орын жапқыштарын ауыстырудың бірнеше тәсілдері: жүріп-тұратын жағдайда бокса, хонда кіші мейіркеш көмегімен өзі ауыстырады; сырқаттың басын көтеруіне рұқсат етілсе, кіші мейірбике оны орындыққа отырғызып, ақ даймасын өзі ауыстырады; төсек тартып жатқан науқастардың: төсекте аунауға рұқсат етілсе – оның басын көтеріп, жастығын алып, бір бүйіріне жатқызып, кір дайманы тігінен арап алып, орнына шиыршықталған таза дайманы даю арқылы; төсекте белсенді қозғалыстар рұқсат етілмесе – науқастың басын пен көтеріп, таза дайманы көлденеңінен төсеу арқылы іске асырылады. Төсек-орын жапқыштарын әдетте екі адам сырқатқа көп күш түсірмей отырып ауыстырады.

Науқасты шешіндіруді орындау тәртібі: 1. Науқастың бас жақ денесін көтеру. 2. Абайлап кір көйлегін денесіне дейін түсіру. 3. Науқастың екі қолын көтеріп, оратылған кір жейдені басы нан шешіп алу. 4. Жеңін шешу. Науқас қолы жарақатталған бокса, киімін алдымен сау қолынан, содна соң жарақатталған қолынан шешу. Киіндіруді орындау тәртібі керісінше жүргізіледі: 1. Екі жеңін кигізу, қолда жарақат бокса – алдымен ауру қолға, содна соң сау қолға кигізу. 2. Жейдені басы нан кигізіп, денесіне түсіру. 3. Ауыр науқастар үшін, мысалы миокарданың инфаркты на арналған арнайы көйлектер тез киіліп шешіледі.

Бөлмедегі уаның қандай болуы науқастардың ауру түріне байланысты болады. Мысалы: Төсек режимінде жатқан науқас үшін бөлменің қалыпты температурасы 20 градус, ал палаталық режим үшін градус. Орталық жылумен қамтамасыздандырылған бөлмедегі уа құрғақтылығы өкпе ауруымен ауыратын науқастар үшін қауіпті. Сондықтан да уа ылғалдылығын арттыру үшін батарея жанында суы бар ыдыс қою қажет. Бөлме өз уақтысына желдетіліп тұрылуы және бөлме температурасы қалыпты болуы керек.

Теріні күту және ойылған жеріне профилактика жасау Науқастарға ванна немсе душта 7-10 күн ішінде 1 рейт жуынуға болады. Төсек жағдайындағы науқастарға мейірбике легенде су құйып, жуынуға көмектеседі. 1. Жылы суға батырылған губка арқылы науқасты жуындыру (бетін, қолын, мойындарын). Сосын теріні құрғақ орамалмен сүрту. 2. Науқас терісін жилы суға немсе антисептик ерітіндісіне батырылған орамал ұшымен күніне 2 рейт сүрту (камфор спиртінің 10% ерітіндісі, сірке ерітіндісі 1 стакан суға 1 қасық, 70% этил спирті, 1% салицил спирті). Теріні кепкенше сүрту керек. 3. Әсіресе жақсылап әйелдердің сүт бездерінің астиндағы тері қабаттарын жупы кептіру. 4. Ауыр жағдайдағы науқастың аяғын аптасына 2-3 рейт легенде жук, легенді төсектің аяқ жағына орналастыру. 5. Науқас тырнақтарын тұрақты түрде аптасына 1 рейт алып отыру, теріні жарқаттап алмау үшін кішкентай қайшы қолдану. Ойылу – тері асты клеткасының және жұмсақ ұлпалардың ұзақ қысылуының, жергілікті қан айналымының және жүйке трофикасының бұзылуынан пайда болатын терідегі диетрофикалық, жаралы-некротикалық өзгерістер.

Денені сипап сылау және массаж науқасқа жақсы әсер етеді. Терінің құрғақ бөліктерін минералды маймен, эмульсия мен немсе иіс маймен жағу қажет. Сонымен қатар аяқ терісіне де көңіл бөлукерек. Себебі, аяқ терісі перифериялық қан айналу жүйісінің бұзылуынан өзгереді.Жинақы шаг, күнделікті қырыну, таза киім науқастың көңіл күйін көтеріп жалпы жағдайды жақсаруына әкаледі. Теріні сүрту; Емделушіні жук; Көзді жук,ауыз қуысын ылғандандыру; Ауыз қуысын сүрту; Мұйық кезеңіндегі ойылуды өңдеу; Сыртқы дыбыс желын тазалау.

Қария сырқаттарды тамақтандыру ерекшеліктері Қарттық шақтағы сырқатты емдеудің негізгі факторының бірі – теңестіру концепциясы негізінде дұрыс әрі запалы тамақтандыру. Тамақтық затрат құнарлы әрі біркелкі болуы тиіс. Жас адамның тәуліктік рационының калориясы ккал/79% бокса, 70-тен асқан адамның рационы – 69%. Кәрі адамдар көбіне өсімдік майларын (күнбағыс, жүгері, зәйтүн) көбірек қолдануы тиіс, олардың құрамындағы маңызсыз май қышқылдары холестерин қоспасын азайтуға жәрдемдеседі: сол арқылы атерогенезді баяулатады. Қартайған организмнің белокқа қажеттілігі кексе шақтағыға қарағанда еш кемімейді, ол дене салмағының 1 кг-на 1,2 г мөлшерінде тәулігіне 120 г қалады. Минералды тұздар мен микроэлементтер де жасқа қарай өзгермейді, ал ас тұзын қолдану тәулігіне 6-8 г шектеледі. Қарт адамдарға витаминдер қажет, әсіресе рацихонда С витаминін көбейту қажет. С витамині қара қарақатта, итмұрында, көк пиязда көп мөлшерде болғандықтан, сырқаттарға итмұрын тұнбасын, қантқа шыланған жас қарақат беру керек. Қария адамның көбінесе тістері болмайды, бұл тағамды нашар шайнап, оның асқазан мен ішекте қорытылуын төмендетеді, нәтижесінде қарын-ішек қызметі бұзылады. Сондықтан қоймалжың, жақсылап шыланған тамақты күніне 4 рейт шағын үлесін беу керек..

Cоңғы онжылдықтарда барлық тірі организмдердің оның ішінде адамның қартаю құбылыстарын зерттейтін ғылым табысты дамып отыр. Бұл ғылым геронтология деп аталады да, қартаю белгілерін механизмін заңдылықтарын зерттейді. Қарттық – заңды түрде болатын соңғы жас кезеңі. Біздің елде егде адам қоғамның масылы емс – сол қоғамның ілтипаты мен құрметіне бөленетін мүшесі. Елімізде халықтың әл – ауқатын, жалпы және санитарлық мәдениетін көтеру, мемлекетіміз бен қоғамымыздың қамқорлығы халқымыздың денсаулығын сақтап, оның ұзақ белсенді өмір сүруіне барлық мүмкіндіктер жасап отыр.

1. Қартаю белгілерін зерттейтін ғылым? 2. Күтімнің басты принциптері? 3. Қария адамдардың өзгерістері? 4. Қария науқастың жеке басының гигиенасы? 5. Қарттық шақтағы адамдардың патологиясы созылмалы аурулары? 6. Төсек режимінде жатқан науқас үшін бөлменің қалыпты температурасы? 7. Теріні күту тіртібі? 8. Ойылу денегіміз не? 9. Науқастың терісін күтіп бақылау? 10. Жас адамның тәуліктік калориясы? 11. Кәрі адамның тәулктік калориясы? 12. Ас тұзын қолдану тәулігіне неше грамм шектеледі?

Қолданылған әдебиеттер 1. С.Қ.Мұратбекова, Мейірбике ісінің негіздері А.Р.Құспанова Медбикелік іс