Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті Гистология кафедрасы Балалардағы және нәрестелердегі тыныс алу мүшелерінің құрылысының ерекшеліктері Қарағанды 2017

ЖОСПАР I. Кіріспе II. Негізгі бөлім 1. Тыныс алу жүйесінің эмбрионалдық дамуы. 2. Тыныс алу жүйесінің бөлімдері 3. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысының жас ерекшелігі. 4.Балалардағы және нәрестелердегі тыныс алу мүшелерінің құрылысының ерекшеліктері III. Қорытынды IV. Пайдаланылған әдебиветер

КІРІСПЕ Тынысалу денегіміз - ағза мен қоршаған орта арасындағы газ алмазу үдерісі. Тыныс алу кезінде өкпені атмосфермалық ауамен және одна газбен қаныққан ауаны тасымалдау тыныс алу жолдары арқылы жасалады. Дем алу және дом шығару қан айналым жүйесі арқылы ағзаның барлық мүшелеріне әсер етеді.

ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЭМБРИОНАЛДЫҚ ДАМУЫ 1 стадия – Эмбрионалды. Ұзақтығы 3-5 жұма. Көмекей мен кеңірдек эмбрионалдық дамудың 3 оптасында алдыңғы ішектің вентральды қабырғасының қап тәрізді тақ өсіндісінің жоғарғы бөлігінен домиды. Ол төменгі бөлігінде екіге бөлініп, оң және сол өкпені береді. 5-нші жұмада бөліктік бронхита домиды. 2 стадия – Псевдогландулярлы, ұзақтығы 5-16 жұма. Сегментарлы бронхита – терминалды бронхита 7-нші оптада кеңірдекте шеміршек тіңі панда болып терминальды бронхиолаларға дейін домиды, жұтқыншақтан толығымен құтылады, көкек домиды. Өкпелік артериялары, лимфа түйіндері, нерв тер, бұлшық ветер домиды Өкпе гипоплазиясы оптада шырышты бездер, кірпікшелі және бокал тәрізді жасушалар домиды.

3 стадия – Каналикуллярлы, опта. Ацинустардың дамуы – респираторлы бронхиолалар және альвеолялрлы жолдар Қантамырлар жүйесі домиды Периодтын соңында 2-нші типті альвеолоциттер, майдан қантамырлар жүйес, респираторлы бронхиолалар, альвеолалар және капиллярлар домиды Эмбриональды мезенхималы тіннің масса азаяды 4 стадия – Саккулярлы, жұма. Респираторлы және терминалды бронхиолалардың толығымен дамуы Тыныс алу көлемінің ұлғаюы 5 стадия – Альвеолярлы, 36 опта-3 жил. Туу мерзіміне қарай альвеолалар саны млн Альвеолаллардың саны 3 жасқа қарай 300 млн- ға жетеді, одна кейін алвеолалар өлшемі кішірейеді Өкпелік интерстиция көлемі біршама төмендейді

ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ Тыныс алу Респираторлық бөлім Альвеолалар Терминалды бронхиолалар Ауа өткізу жолдары КөмекейМұрын қуысы МұрынжұтұыншақКеңірдек Бронхтар

ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ МҮШЕЛЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІ. Мұрын қуысы -2 бөліктен тұрады, кіреберіс ж/е мурын қуыстан. Кіреберс-көп қабатты мүйізделетін эпителий ден ж/е оның астында борпылдақ талшықты дәнекер тіннен туратын меншікті табақшадан ол қабатта май бездері мен қылшықты шаштардың түбірі орналасқан. Мурын қуысы-бір қабатты көп қатарлы призмалық кірпікшелі эпителий ден ж/е меншікті табақшадан тұрады. Мұрын қуысы мен мұрын маңы қойнаулары. Ерте жестағы балаларда мұрын кіреберістері тар, раковина лары жуан, төменгі мұрын кіреберісі 4 жасқа таманьь қалпына келеді. Шырышты қабаты нәзік, сондықтан ринит кезінде кішкене ісік панда бокса бірден тыныс алуды тарылтады, ол баланы емізуге бөгет жасайды. Шырыш асты қабатта кавернозды (қуысты) тіннің толық жетілмеуі кішкентай балаларда жиі мұрыннан қан ағудың себебі болады. Қуысты тін 8-9 жасқа толғанда домиды. Бұл жестағы балаларда мұрыннан қан ағу оңай әрі тез болады, себебі шырышты қабаты нәзік, ол тез жараланады және қанмен қамтамасыз етілуі жақсы. Мұрын қойнаулары туылған уақытта толық дамымайды. Жақ үстілік (гайморлық ), этмойдальды және сигналы қойнаулар толық түзілген, бірақ олардың көлемдері өте кішкентай. Маңдайлық қуыс болмайды. Бұлар арте жестағы балалрда синуситтердің сирек болуымен ерекшеленеді. Қойнаулардың толық қалыптасуы 15 жасқа таманьь болады

КӨМЕЙ ЖӘНЕ ЖҰТҚЫНШАҚ Көмекей – Үш қабаттан тұрады, шырышты, фиброзды-шеміршекті, адвентициалды. Шырышты қабат көп қатарлы кірпікшелі эпителий ден тұрады тек шин дыбыс байламдары ғана көп қабатты мүйізденбейтін жазық эпителий ден тұрады. Көмей және жұтқыншақ. Нәрестенің көмейі салыстырмалы түрде тар болады. Лимфоидты сақина әлсіз. Бір жестан асқан бадамша бездері доғалардан асып шығады, бірақ крипталары әлсіз дамыған, сондықтан баспамен арте жестағы балалар сирек ауырады. Жиі балаларда мұрынжұтқыншақтық лимфоидты тіндер (аденоидтар) өсіп кетуі болады, сондықтан ол балалардың қалыпты домалуын қиындатады. Ұзақ уақыт аденоид болған баллада тұрақты «аденоиды беті» қалыптасады: үнемі ашық ауыз, мұрынмен тыныс алудың болмауы, беттін кей жерлерінде ісінулер болады. Балалардың көмейі форматы воронка тәрізді және тар, оның шеміршегі нәзік. Дауыс байламдары үлкендерге қарағанда қысқа, сондықтан балалардың дауыстары ерекше перэссектерге қарағанда. 3 жасқа дейін көмей көлемі қыздар мен ұлдарда бірдей. 3 жестан асқан соң ұлдарда қыздарға қарағанда безді бұрышта шеміршек қаттырақ болады жасқа келгенде дауыс байламдары ұзарады.

КЕҢІРДЕК ЖӘНЕ БРОНХЫЛАР Кеңірдек ж/е бронхылар – Кеңірдек 4 қабаттан тұрады, шырышты,шырыш асты негіз, талшықты-шеміршекті, адвентициялды. Бронхылар 4 қабаттан тұрады, шырышты, шырыш асты негізден, фиброзды- шеміршекті, адвентициялды. Кеңірдек және бронхита. Нәрестенің кеңірдегі воронка тәрізді формата. Ол шеміршекті жартысақинадан тұрады, олар артынан фиброзды жарғақпен қосылған. Шеміршектің жұмсақтығы, эластикалық тінінң әлсіз дамуы және үлкен қозғалыстары олардың сырылды (стридор) дауыстар шығаруына әкеледі. Бронх ағашы туған кезде белгілі нысанға келтірілген. Бронхтардың негізін шеміршекті жартысақиналар құрайды, олар фиброзды жарғақпен байланысқан. Кеңірдек оң және сол бас бронхитаына бөлінеді. Оң жақ бронх сол жақ бронхқа қарағанда кеңірдекпен аз бұрыш жасап қосылған, сондықтан бөгде зат жиі оң жақ бронхқа түседі. Бронхтың және бронхиолалардың шырышты қабаты нәзік, қантамырларға бай, жұқа шырышпен қопталған, ол шырыш эвакуация сын қамтамасыз етеді. Нәрестелерде тыныс жолдары өте аз бірыңғай салаты бұлшықеттен тұрады, бірақ 4-5 айлық балаларда бұлшықет тіні жеткілікті түрде домиды. Бұлшықет пен эластикалық тіннің толық жетілмеуіне байланысты, кішкентай жестағы балаларда бронх спазмы жиі кездэсседі; шырышты қабаттың ісігіне байланысты бронх обструкциясы болады.

ӨКПЕ Өкпе. Балалардың өкпесі перэссектерде сияқты сегментарлы құрылымы бар, бірақ ацинус жеткіліксіз. Туған кезде өкпеде 60 млн-ға жуық алвеолалар болады, олардың көлемі алғашқы 2 жилда ұлғаяды. Одан кейін өсуі ақырындайды және 8-12 жеста альвеолалардың көлемі 375 млн-ға жуық болады, бұл перэссектердің альвеолаларымен бірдей. Кішкентай жестағы балалардың өкпесі қосымша тіндерге бай, үлкен мөлшерде қан айналымы бар, эластикалық тіні әлсіз. Кішкентай баланың өкпесі перэссектерге қарағанда аулы және қанға толы. Бұл факторлар ателектаздың дамуы мен обструкция сына әкелуі мүмкін. Сурфактанттың аз болуы мен оның лецитинінің аз болуыда, ателектаздын дамуына себебші болады. Сурфактант жеткіліксіздігі- шала туылған балаларда өкпенің жазылуына мүмкүндік бермейді. Оң өкпенің үш бөлігі бар (жоғары, ортанғы және төменгі), сол жақта – екі бөлік (жоғары және төмен). Өкпе бөлік аралық шекералары келесідегідей: алдынан сол жағында жоғарғы, оң жақта – жоғарғы және төменгі бөліктері ( олардың арасындағы шекера IV қабырғамен өтеді ); оң жақ қырынан 3 бөлігін ажыратады, сол жақтан- 2 бөлігін; артынан екі жақтан да жоғарғы және төменгі бөліктері орналасқан; олардың арасындағы шекера spina scapulae линиясы бойынша өтеді, ол омыртқамен шекераласқан.

БАЛАЛАРДАҒЫ ЖӘНЕ НӘРЕСТЕЛЕРДЕГІ ТЫНЫС АЛУ МҮШЕЛЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Балалар мен жас өспірімдердің өкпесінің тіршілік сырымдылыгы Б а л а Жасы Ер бала Қыз бала Баланың дом алуды реттеу қабілеті де нашар, Бұл баланың сөйлеу қабілетімен бірге жетіледі де, жеста перэссек адамдармен бірдей болады. Өкпенің тіршілік сырымдылығын спирометр денег арнайы аспаппен өлшейді. Өкпенің тіршілік сырымдылығы мен қалдық мөлшері өкпенің жалпы сырым дылығын құрады. Тыныс алу жиілігі де баланың ужасына лайық өзгереді.

Балалық шақта және жасөспірімдік кезеңде әсірэссе физикалық жүктеме кезінде өкпенің тыныс алу аймағы және мүшенің стромасында эластикалық талшықтар ұлғаяды. Адамның жасөспірімдік және жастық шағында альвеолалардың жалпы саны 10 эссе өсіп тыныс алу аймағы өзгереді. Адам ужасы ұлғайған сайын респираторлық аумақтың салыстырмалы көлемі азаяды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕ 1)Гистология, эмбриология, цитология. Редакциясын басқарғандар профессор Ю.И. Афанасьев, профессор Н.А.Юрина. Қазақ тіліне аударғандар және жауапты редакторлар м.ғ.к. Р.Ж.Есимова, м.ғ.к. К.Т.Нурсейтова. «Гэотар-Медиа» )Гистология - 2 (Жүйелік гистология). Нурсейтова К.Т., Есимова Р.Ж. Алматы )Гистология – 2. Аяпова Ж.О., Алматы ) 5)