СӨЖ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Тақырыбы: Ұрықтық дамудың қатерлі кезеңдері. Тератогендік факторлар. Тератогенез. Орындаған: Абылқанова Т.С. 118-топ ЖМФ Тексерген: Ибраева Г.Р.

ЖОСПАР Кіріспе Негізгі бөлім Ұрықтық дамудың қатерлі кезеңдері Тератогендік факторлар Тератогенез Қорытынды Пайдаданылған әдебиеттер

КІРІСПЕ Адам эмбриологиясы-адам ұрығы дамуының,яғни оның құрылысы және қызметтерінің қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.Болашақ дәрігерлік практика сына эмбриологиялық мәліметтеді жетік білудің маңызы зорь.Себебі,әртүрлі ішкі және сыртқы зиянды факторлардың әсерінен қалыпты эмбриондық даму,анна- нәресте жүйесіндегі қатынастар бұзылып,түсіктер,тула біткен кемістіктер, нәрестенің туылғаннан кейін болатын аурулары панда болады.Олардың даму механизмдерін,факторларын анықтау негізінде,медициналық эмбриология осы эмбриопатияларды алдын -алу,емдеу шараларын жете зерттейді.

Ұрықтық дамудың қатерлі кезеңдері Жануарлар дамуын зерттеу нәтижесінде дамудың қатерлі кезендері болатындығы анықталды. Дамудың қатерлі кезеңдері деп ұрықтың қоршаған ортаның әр түрлі зиянды факторларына өте сезімтал кезеңдерін айтамыз. Бұл кезендерде зиянды факторлар әсерінен онтогенездің калыпты жүруі бүзылып, ұрық не өліп қалады не міндетті түрде әр түрлі ақаулар қалыптасады. Дамудың қатерлі кезеңі терминін 1897 жилы Браун енгізген болатын.

Дамудың әр түрлі қатерлі кезеңдерінде ұрықтар түрліше факторларға сезімтал болады. Мысалы: дамушы уылдырықтар оттегі жетіспеушілігіне, жилылыққа, механикалық әрекеттерге сезімтал.Онтогенездің кейбір кезеңдерінде ұрықта өте жоғары сезімталдық болатынын австриялық дәрігер Норман Грегг (1944 ж) және Кеңес эмбртологы П.Г Светлов (1960 ж) анықтады. Дамудың қатерлі кезеңдерінде ұрықта метаболизм, тыныс алу құбылыстары күшейеді, РНҚ қасиеттері, иммундық мәртебесі өзгереді, өсу қарқыны төмендейді. Оттектің және нуклеин қышқылдарының жеткілікті болуы қиын кезеңдер салдарын байқатпайтын факторлар болып табылады. Дамудың қатерлі кезеңдері эмбриогенездің бір кезеңінен екінші кезеңіне өтуімен, морфологиялық жіктелу сатыларымен тұспа-тұс келеді. Адам ұрығының дамуының қиын кезеңдері бірінші оптаның аяғы-екінші оптаның басы аралығы және жүктіліктің 36 опта аралығы болып санналады.

Адамның эмбриональдықьдамуында П.Г.Светлов 3 қатерлі кезеңді көрсетеді: Имплантация (ұрықтанудан кейінгі 6-7 тәулік.) Плацентация (2-3 опталар.) Перинатальдық (аннаның босануы, нәрестенің дүниеге колу уақыты.)

ТЕРАТОГЕНДІК ФАКТОРЛАР Клеткалардың пролиферациясы және дифференциациясы кезінде ұрық зиянды әсерлерге өте сезімтал болады. Ұрықтың дамуына зиянды әсер ететін факторлар тератогендік (лат: teras – ақаулар) факторлар деп аталады. Оларға рентген сәулесі, алкоголь, никотин, дәрі- дәрмектер, вирустар, бактериялар, қарапайымдылар, құрттар және т.б. жатады.

Тератогендік факторлардың салдарынан тула біткен даму ақаулары панда болады. Туа біткен даму ақауларын зерттейтін ғылым тератология (гр.teratos- кемтар) деп аталады. Тератология тула біткен даму ақауларының себебін, патогенезін және сыртқы белгілерін зерттейді. Дамудың тула біткен ақаулықтарына мынандай өзгерістерді жатқызамыз: Ангенезия- мүшенің дамымауы,болмауы. Аплазия- мүшенің нашар дамыған ақаулықтарының ғанна болуы. Микрасома- нәресте денесінің ұзын болуы,т.б

Тератогендік факторлар Эндогендік фактор Экзогендік факторлар Биологиялық факторлар

Тератогендік факторлардың әсер ету уақытына қарай ақауларды: гаметопатия гаметалардың зақымдануы. Бұл кездері кіріккен егіздер, циклопия (жалғыз көзділік), сиреномелия т.с.с. ақаулар панда болады; эмбриопатия ұрықтың 16 күннен - 8 опта аралығында зақымдануы; фетопатия -ұрықтың 9 опталығынан нәресте дүниеге келгенге дейінгі аралықта закымдануы.

ТЕРАТОГЕНЕЗ Тератогенез – эмбриогенездің қалыпты дамуының бұзылуы нәтижесінде дамудың тула біткен ақаулары мен кемістіктердің көрініс беруі Адамдарда Жануарларда

Тератогенез

ҚОРЫТЫНДЫ Жүктілік кезінде екі организм – анна және ұрық ағзалары арасында функциялық жүйе қалыптасады. Ана-нәресте жүйесі қалыптасу кезінде бірқатар кризистік кезеңдер панда болады.Бұл кездерде анна-нәресте функциялық жүйесі өте жараланғыш болып келеді.Сондықтан,анна және нәресте организмдері арасындағы гистологиялық,иммунологиялық және т.с.с. ерекшеліктерін зерттеу жүктілікті медициналық қорғаудың негізін қалайды. Адамның құрсақ ішінде дамып, тылу мерзіміне дейінгі, дамудың әрбір сатысындағы қатерлі кезеңдерді, эмбрионға тератогендік факторлардың зиянды әсерін, тула панда болатын ақаулықтардың даму механизмдерін түсінуге мүмкіндік береді. Ұрыққа сыртқы тератогендік факторлардың әсерінен ұрықта түрлі кемтарлықтар, аномалиялар, панда болып, дамуы мүмкін.

ПАЙДАДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР Стамбеков С.Ж., Петухов В.Л. Молекулалық биология. Оқулық/ҚР. Новосибирск: Семей МУ, –216 бет. Әбилаев С.А. Молекулалық биология және генетика. Шымкент.2008, 424 б Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003,544 с. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки, Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, с. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина,2003. Генетика. Учебник для ВУЗов / Под ред. Академика РАМН В.И. Иванова. – М.: ИКЦ «Академкнига», с.:ил. Источник: