Еңбек ауылындағы 22 орта мектеп

Мақсаты мен міндеті: хан болып өткен бабамыз Абылайдың жаны таза,ешькімге бағынбаған өзінше биік, өзінше саясат жүргізген, қайраткерлік кемелдігін, қазақ елінің қабырғасын теңестірген, санасуға мәжбүр еткен, ішкі саясатта үш жүздің басын қосқан бейнесін ашып көрсету.

«Сол аласапыран дәуірде қалың елдің «қайраңдап жан қала ма» денег «Қазығұрттай үміті» жалғыз ғана Абылай басында қалған болатын. Ескі қазақ елдігін, ескі жұрттың тілегін ту көтеріп, бір араға жиған Абылай болатын… Қазақтың жат елке бағынбай, өз елдігін сақтап қалып, іргесін бөлек салуы жаңа саяси бет балды». Мұхтар Әуезов

«Қазақтардың аңыз-әңгімелерінде Абылай айрықша қасиеті бар киелі, кермет құдірет иесі болып сана лады. Абылай дәуірі – қазақтардың ерлігі мен серілігінің ғасыры». Шоқан Уәлиханов

«Мен үшін Абылай замены ғана емс, бүкіл қазақ тарихы ұлт азаттығы, мемлекет тәуелсіздігі үшін күрес сияқты көрінеді. Ел бостандығы, ұлт тәуелсіздігі біздің халық үшін ешь уақытта да төбеден түскен сый болмаған. Ол әрдайым ел қамын жеген ерлердің жанқиярлық, жанпидалық еңбегінің, күресінің нәтижесінде ғана келкенін ешьқашан ұмытпауымыз керек» Елбасы Н.Назарбаев

ТАҚЫРЫПТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ Дамуға бет алған әр халық, өзінің қайдан шыққанын, дамығаны, тарихи қалптасу кезінде бастан не кешькенін, қазіргі деңгейге қалай жеткенін, қандай тар жол, қиындықтардан өткенін есть сақтауы қажет. Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, тарих денегіміз тек өткеннің ғана сабағы емс, өткен өмірдің мәнін, сарынын айқындайтын әрі сараптапберетін құрал.

Мағжан Жұмабаевтың поэмаларының ішіндегі ең көлемдісі және алдымен ауызға ілігері - "Батыр Баян". Өйткені поэма идеясы ұлт тағдыры идеясынан туындаған. Алғаш "Шолпан" журналының 1923 жилы 4–8 сандарында жарияланған "Батыр Баян" поэмасы тарихи деректерге қарағанда Мұхтар Әуезовтың үйінде бір таңда жазылған. Осы поэмасына негіз болған деректерді ақын Шоқан Уәлиханов еңбегінен алғаны баршамызға мәлім. Поэманың кейіпкері болып отырған Абылай хан да, Батыр Баян да өмірде болған адамдар және Баянның Абылай ханның сүйікті батыры болғаны да рас.

Зерттеу объектімізге байланысты біз поэма дан негізінен Абылай ханға байланысты тұстарды қарастырмақшымыз. Ал омар (хан тұлғасына қатысты тұстары) туындының едәуір бөлігін аллоды. Ол туралы тағы да Р.Нұрғали пікіріне сілтеме жасаудың реті келіп тұр: Поэма сюжеті екі аннада демиды. Бірі – Абылай хан, оның айналасындағы белгілі батырлар, омардың қалмақ шапқыншылығына қарсы бүкіл халықтық күреске қатысуы, Шоқан Уәлиханов жазатын әйгілі оқиға. Бұл бағыт ақындық шолу қалпында, суретті жөргем түрінде беріледі. Екінші анна, әділіне келкенде, шығарманың күре тамары – батыр Баянның қалмақ елін шауып, Бөбек қызды қолға түсіруі, оған ғашық болу хикаяты. Абылайға анналған аннаның екінші, қосалқы планда болғанмен поэмадағы оқиғаны нақтылауда, бас кейіпкер бейнесін аша түсудегі атқаратын рөлі сссайта қаларлықтай. Екі тараудан тұратын туындының Абылай хан туралы көріністер екеуінде де бар.

Абылай бейнесінің тереңірек ашылатын жері, қалмақ елшілерінің тілегіне байланысты хан әрекеті. Біріншіден, дала демократия тәртібімен бұл өте маңызды мәселені Саллоды мынау сөзді хан Абылай би-батыр, қасындағы көп қыранға. Абылайдың осы арадағы жіберген ағаттығы – талқылауды, хан жанындағы кеңес шешьімін күтпей, өзінің: Түспеспіз, тірі болсақ, алдағанға! Күні ертең не бергенін жордан алып, Қалғанын алсақ қолдан арғы таңда – денег ұсынысын айтып қалуы. Бұған барлығы бастарын изегенде, жалғыз Баян ғана хан ойының терістігін бетіне сссайтады.

Келмесе, қандыбалақ Батыр Баян, Баянсыз қанатымды қалай хаям? Абылай (поэма дан үзінді)

Абылай хан поэмада "кең ойлы данышпан", елке қорған болған, бүкіл қазақ халқының мемлекеттігінің символындай алаштың орда сын, біздіңше, сол орда иесі ханны қоса мұсылман әлемінің қасиетті мекеніне теңеп, ерекше асқақтатып, имени әулиелік қасиетке телиді. Екіншісі, хонды әуелетпей жерге түсіріп, тарихтағы, өмірдегі тарихи рөлі – алашқа қорған болған қасиетін ерекше атайды

Абылайдың әйгілі қаталдығына үйлесіңкіремейтін мінезі – өзіне ебелектегендерден гөрі хан деп қаймықпай қисынды ойын тура және қарсы сссайта алтын жүректі, батыр адамдарды ұнататыны

Ноян да сол сұлуға-тәтті балдай Мөлдіреп қараушы еді көзі талтай Мас болып, дене түгіл, жаны елжіреп Жұтқандай сол сәулені демін алтай Жас Ноян қызды көріп от боп кетті Көздері қызыл жалын шоқ боп кетті Жер мен көк, ай, жұлдызды тұман басып Бір қыздан басқа нәрсе жоқ боп кетті

Жас Баян жажды талой көрген еді, Сорғалап сұңқардайын төнген еді. Майданда жолбарыстай жалғыз ойнап Сан қолға аш бөрідей кірген еді.

Абылайдың Баянмен кездесу эпизодынан хан мінезінің мынадай қырларын байқауымызға болады: біріншіден, мінезінің кеңдігі, сабырлылығы: 1) хан басымен ешьтеңе демстьн жас батыр кешьігуіне және сырын айтпауына кешьіріммен қарайды; екіншіден, сардарларымен сыйластығы, жас батырын кешьіріп қана қоймайды жанынан орын беріп отырғызып, аса үлкен құрмет көрсетеді.

Түйін Баян батыр аннасы және Абылай хан аннасы тығыз байланысты Абылайдың көркем бейнесі ашылғанына көз жеткізуге болады. Абылай ханның қазақ тарихындағы ұлт басын біріктірген реалды тұлғалық бейнесі сомдалған Ханның кемшіліктері бүркемеленбей көрсетіліп отрады Пікірін батыр сссайта алтындарды құрметтейтін қасиеті байқаллоды Шешьім қабылда Абылай бейнесі айшықталған

Поэманы оқып отырып, өткен замандағы өз ұлтыңның ұланғайыр даламызды қорғаудағы ұмытылмас ерлік күресінің куәсі боласыз. Ұлтымыздың айбары болған Абылайды, махаббат сезімінің құрбандары Ноян мен қалмақ қызын, елін жаудан қорғаған Батыр Баянды танисыз.

Абылай хан даңғылы