Тырысқақ

Анықтамасы Тырысқақ (лат. cholera) – антропонозды жіті ішек жұқпасы, Халықаралық медициналық – санитарлық ережелерге сәйкес карантинді жұқпаларға жатқызылады. Жұқпа таралуының жалғыз көзі – ауру адам немсе тырысқақ бойынша қолайсыз аймақтан келген қоздырғышты нәжіс немсе құсық арқылы бөлетін вибриотасымалдағыш. Мұндай жұғу жолы – ауыз – нәжістік деп аталлоды.

Қоздырғыш жұқтырылған тамақ және су (жиі кездеседі) арқылы адам ағзасына түседі, ауру адаменя қатынаста болғанда немсе тұрмыстағы заттарды пайдаланғанда жұғады. Қоздырғыш суда, сүтте, ағынды суларда ұзақ уақыт бойы сақталлоды және қайнатқанда жойылады.

Холера жайлы тарихи мәліметтер 1817 ж-ға дейін холера тек қана Оңтүстік- шығыс Азияда, көбінесе Индияда тараған ауру болған жж Азияттық холераның 6 пандемиясы өтті жылдан бері 7-ші пандемия. Қазіргі күнде холера 40-тан астам мемлекеттерде тіркелген. Жыл сайын дүние жүзінде холера мен мың адам аурыады, өлім көрсеткіші 1-4%. Қазақстанда холера жан-жақтан әкелінген бірен-саран оқиғалармен көрінеді.

Этиологиясы Қоздырғышы Vibrio cholerae: 1. Vibrio cholerae classica- азиаттық классикалық холераның қоздырғышы 2. Vibrio cholerae Эль-Тор Эль-Тор холераның қоздырғышы Вибриондар: өте қозғалмалы, үтір түрде иілген, грамм теріс қысқа таяқшалар.

Аэроб, оптимальды температурада (37˚С), сілтілі отрада жақсы өседі. Сыртқы ортаның температурасы 17 ˚С- тан жоғары, су көздерінде өте төзімді. Антигендік құрамы: О- соматикалық антиген, Н- жіпшелік антиген. Антигендік қасиеті бойынша О1 серотопқа кіреді.О1 антиген А,В,С компонеттерінен құрастырылады.

Эпидемиологиясы Антропоноз. Аса кауіпті инфекциялар қатарына кіреді. Ауру таралуының негізгі себебі қауіпсіз судың тапшылығы не жоқтығы, санитариялық құралдардың болмауы, бұған қоса, қоршаған ортаның нашар жағдайы, жеке бас гигиенасының сақталмауы болып табылады. Тырысқақ өте жұқпалы, және оған балалар да, пересектер де шалдығады. Басқа ішек ауруларынан ерекшелігі ол бірнеше сағат ішінде дені сау пересек адамның өзін өлімге душар етеді. Иммунитеті төмен тұлғалар, дұрыс тамақтанбайтын балаларға және АҚТҚ жұқпасына шалдыққан адамдарға тырысқақ жұққанда өлім қаупі өте жоғары. Емдеу жасалмаса, өлім коэффициенті пайызға дейін жетеді.

Инфекция көздері 1.Холераның типті және атипті түрлерімен аурыатын адамдар (1 гр нәжіспен микроб бөліп шығарады) 2. Вибрион тасымалдаушылар (сау, транзиторлы, реконвалесцент тер) -(1 гр нәжіспен микроб бөліп шығарады) Классикалық холера да инфекция көзі көбінесе типті түрімен науқастанған адамдар. Эль-Тор холера да инфекция көзі – көбінесе атипті түрімен науқастанған адамдар және тасымалдаушылар.

Тырысқақ (холера) патогенезі Холера вибрион дары асқазаннан өтіп, азы ішектің қуысына түседі. Энтероциттерге жабысып – адгезия-шырыш қабаттарында сағаттың ішінде көбейеді (колонизацияланады), токсикалық заттарды бөледі. Патогенездің негізгі факторы экзотоксин (диареяның себебі). Экзотоксин энтероциттердің ішіне өтіп, аденилциклазаны белсендендіреді, цАМФ шығуын көбейтеді, ішек сөлінің секреция сын күрт жоғарлатады (гиперсекреторлы процесс туады, 1 сағатта 1 литр суйықтық өндіреді). 1 литр сүйықтықпен организме 5,0 г NaCl, 4,0 г натрий гидрокарбонаты, 1,0 г КСІ сыртқа шығады.

Диареяның түрі – суллы-электролитті. Ол сусыздану, деминерализацияны туғызады. Нәтижесінде гиповолемия (абсолюттік), микроциркуляцияның бұзылыстары, тканьды гипоксия, ацидоз, метаболиялық бұзылыстар туады.

Клиникалық көріністері Инкубациялық кезеңі: 1-2 күннен 5 тәулікке дейін. Басталуы жедел. Продромальды белгілер сирек кездеседі (12-17% көбінесе Эль-Тор холера да).Холераның ең бірінші көрінісі: аяқ астынан пайда болатын диарея (тәулігіне 3-10 ретин 30 ретке дейін), іш өту аурысынусыз болады. Холераға тән нәжіс: суллы, көп мөлшерде (300 мл-ден 1 литрге дейін), түссіз, иіссіз, «күріш сумы» тәрізді, құрамы изотониялық сұйықтыққа тән. Құсу іш өтуден кейін, жүрек айнусыз, жиі, суллы, «фонтан тәріздес» болады.

Сырқат басынан бірнеше сағаттан кейін сусыздану синдромының алғашқы белгілері пайда болады: Шөлдеу бұлшық еттердің әлсізденуі адинамия балтыр еттердің аурысынып, тартылуы тахикардия гипотония тыныс алуының жиіленуі терінің бозғылттығы Одан кейін бет әлпеті жүдеп, көз айналасы көгеріп, тері тургоры төмендеп, шырыш қабаттары құрғап, цианозданады.

Емі Негізгі емі регидратация; 2 сатымен жургізіледі: 1.Ауруханаға жатқызылғанға дейінгі жоғалтқан сұйықтықты толтыру 2. Ары қарай шығып жатқан сүйықтықтықпен минералдарды қалыптастыру. Оральды регидратация регидрон, оргалит, цитроглюкосолан Парентеральды регидратация- полиионды сүйықтықтықтарды таймыр ішіне еңгізу(ацесоль, трисоль, дисоль, квартасоль т.б.) Этиотропты ем: тетрациклин, доксициклин, сифлокс, фторхинолондар (офлоксацин, ципрофлоксацин т.б.)

Алдын алу іс-шаралары: Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасындағы өткізу пунктерінде тырысқақ бойынша қолайсыз елдерден келген тұлғаларға санитарлық-карантиндік бақылау қамтамасыз етілген, аймаққа АҚЖ әкелінуін мүлдем болдырмау мүмкін емс, себебі, аурудың жұққаннан кейін, бірнеше сағаттан немсе 7 күнге дейін белгілері білінбеуіі мүмкін. Дәл осы уақытта адам шекарадан өтіп кетуі мүмкін, және елдімекенге келгеннен кейін, біраз уақыт өткен соң аурушаңдықтың белгілері шыға бастарды. Осы уақытта дер кезінде диагноз қойылу және ем алу үшін медициналық көмекке жүгіну қажет, тек осының нәтижесінде дерттен сауығуға және басқа адамдарға жұқтырмауға болады.

Жіті ішек аурулары мен тырысқақ бойынша эпидемиологиялық маусымның басталуына орай, тырысқақтың әкелінуін, таралуын болдырмау мақсатында облыста келесі алдын алу іс-шаралары жасалуда: эпидемиологиялық (джаз) маусымда судың беткі қабаттарындағы суға және сыртқы орта нысандарына тырысқақ вибрион дарына үнемі зерттеулер жүргізіледі, емдеу–алдын алу мекемелерінің, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің облыс көлемінде тырысқаққа күдікті адамды анықтау бойынша дайындығы қамтамасыз етілген, арнайы тәртіптік мекемелерге, әлеуметтік оңалдандыру мекемелеріне түскен,, шетелден келген адамдарды тырысқаққа тексеру жүргізіледі, сонымен қатар, ішек ауруына шалдыққан адамдардың материалдарына зертханалық зерттеу жасаллоды, этиологиясы белгісіз жұқпалы ауру дан көз жұмған адамдардың мәйітінен алынған материалдар зерттеледі, халық арасында санитарлық-ағартушылық жұмыс жасаллоды.

Жеке қорғаныс шаралары: Аурушаңдықтың қаупі жоғары аудандарда тұратын немсе сапарға шығатын адамдар өздерін жіті ішек ауруларынан, соның ішінде тырысқақтан гигиена мен тамақты дұрыс дайындаудың мы на ережелерін орындай отырып, сақтана аллоды: Қолыңызды мұқият жуыңыз, әсіресе, тамақ дайындар және тамақтанар алдында. Тек қайнатылған суды ғана ішіңіз. Ыстық шай не кофе, шарап, сыра, газдалған су немсе алкогольсіз сусындар, және бөтелкедегі не пакеттегі жеміс шырындары сияқты сусындар әдетте қауіпсіз саналлоды. Егер қауіпсіз судан жасалғанына күмәніңіз бокса, мұзды пайдаланудан бас тартыңыз. Термикалық өңдеуден мұқият өткізілген өнімдерді пайдаланыңыз (қайнатылған, пісірілген/қуырылған, ыстық сумин жуылған (жеміс, көкеніс) немсе қабығынан аршылған, т.б.).Шикі теңіз өнімдерін пайдаланбаңыз. Алдын ала дайындалған тамақты жақсылап ысытыңыз. Пастерленбеген сүтті ішер алдында, оны қайнатыңыз. Егер сізде диарея бокса, әсіресе, ауры түрі, немсе жиі құссаңыз, шұғыл арада медицианлық көмекке жүгініңіз. Медициналық көмекті күтіп отырғанда, қайнатылған су немсе тәтті емс, мысалы, сарпа ішкен жөн.