СОТТАЛҒАНДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ Даулетжан Шерхан

Сотталғандарды түзеудің негізгі құралдары Мыналар: 1) фазаны өтеу режимі; 2) тәрбиелік ықпал эту; 3) жағымды әлеуметтік байланыстарды сақтап тұру; 4) қоғамға пайдалы еңбек; 5) бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алуы; 6) қоғамдық ықпал эту сотталғандарды түзеудің негізгі құралдары болып табылады. 2. Сотталғандарды түзеу құралдары фазаның түрi, жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтың сипоты, қоғамға қауiптiлiк дәрежесi, кiнә нисаны мен уәждерi, сотталған адамның жеке басы және фазаны өтеу кезіндегі оның мінез-құлқы ескеріле отырып қолданылады.

Сотталғандардың негізгі міндеттері Сотталғандар: 1) осы Кодексте, өзге де нормативтік құқықтық актілерде, сендай-ақ сот үкімінде белгіленген талаптарды орындауға; 2) фазаны орындайтын мекемелер мен органдардың ішкі тәртіптеме қағидаларын сақтауға; 3) тазаларды орындайтын мекемелердің немесе органдардың қызметкерлерінің, сендай- ақ сотталғандардың мінез-құлқын бақылау мен қадағалауды жүзеге асыруға уәкілетті адамдардың заңды талаптарын орындауға; 4) тазаларды орындайтын мекемелер немесе органдар әкімшілігінің шақыруы бойынша калуге және таза мен өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал эту шараларын орындау мәселелері жөнінде түсініктемелер берегу; 5) негізгі тазасын толық өтегенге немесе тазадан босатылғанға, пробациялық бақылау мерзімі өткенге, фазаны орындауды кейінге қалдыру мерзімі өткенге дейін Қазақстан Республикасының аумағынан кетпеуге; 6) персонал мен, басқа да сотталғандармен, сендай-ақ тазаларды орындайтын мекемелер мен органдарға келетін адамдармен сыпайы қарым-қатынас жасауға; 7) еңбек пен оқуға падал қарауға; 8) заңда көзделген жағдайларда, инфекциялық ауруларды уақтылы анықтау мақсатында міндетті және профилактикалық медициналық қарап-тексеруден, сендай-ақ психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтыну және масаң күйде болу, дене зақымын алу фактілерін анықтау үшін куәландырудан өтуге міндетті. 2. Сотталғандардың өздеріне жүктелген міндеттерді орындамауы заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

Сотталғандардың құқықтық жағдайының негiздерi 1. Қазақстан Республикасы сотталғандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн құрметтейдi және қорғайды, оларды түзеу құралдарын қолданудың заңдылығын, сендай-ақ құқықтық қорғауды және жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етедi. 2. Сотталғандар Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қылмыстық кодексінде және өзге де заңдарында белгіленетін шектеулермен, Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтарына, бостандықтарына ие болады және міндеттерін атқарады. 3. Сотталған шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар, егерь Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасында азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сендай-ақ міндеттерді атқарады. 4. Сотталғандардың құқықтары мен міндеттері, сендай-ақ олардың құқықтарын шектеу тазалардың және өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал эту шараларының нақты түрін орындау тәртібі мен шарттары негізге алина отырып, осы Кодексте айқындалады. 5. Сотталғандарды тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша қандай да бір кемсітушілікке ұшыратуға болмайды. 6. Сотталған адам фазаны орындайтын мекемеге немесе органға келіп түскен кезде, әкімшілік сотталған адамға оның құқықтары, міндеттері және құқықтық шектеулер туралы ақпаратты, сендай-ақ фазаны орындайтын мекемелердің немесе органдардың ішкі тәртіптеме қағидаларын жазбаша түрде берегу және қолын қойғызып, түсіндіруге міндетті.

Қазақстан сотталғандар саны бойынша әлемдік рейтинге 55 орынға тұрақтады. Елімізде 100 мың адамға 233 сотталушыдан келеді.

Барлығы 347,6 мың қылмыс (+26%, 71,6 мыңға) тіркелді. Қылмыс құрылымында ұрлықтардың үлесі 60% (210,2 мың, 17,8% өсті) құрайды. Әрбір екінші тонау (9,2 мың) және төртінші ұрлық (54,6 мың) ұялы телефондардың ұрлығымен байланысты. Бөтеннің мүлкін ұрлауға қарсы күрес іс-қимыл жасау жөніндегі жылдарға арналған ведомстволық бағдарлама іске асырылуда. 6

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1- бабина сәйкес Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырды, оның ең қымбат қазынасы-адам және оның өмірі,құқықтары мен бостандықтары.